بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار که نتیجه رشد منطقی و آگاهی تازهای نسبت به مسائل جهانی محیطزیست و توسعه است، به معنای ایجاد موازنه بین سه رأس جمعیت، محیط زیست و اقتصاد بوده و پایداری را در سه حیطه محیطی، اقتصادی و اجتماعی مطرح میکند. به منظور ایجاد پایداری در حوزه مد و لباس، باید توجه داشت که فرآیند استفاده از اهمیت بیشتری برخوردار است و اخیراً گرایش به کار در حوزه مصرفکننده بیشتر شده؛ به طوری که اعتقاد بر این است که در هر نوآوری راهبردی، باید بر روی عامل ارزشآفرینی برای مشتری تأکید شود نه رقابت. مقاله حاضر میکوشد از زاویه دید جدیدی - ارزشآفرینی - راهکارهای توسعه پایدار - با تاکید بر مرحله طراحی و استفاده- در صنعت مد و لباس را بررسی کند.
در این مقاله پس از مرور پیشینه و تعاریف طراحی پایدار، اوضاع موجود صنعت مد و لباس بررسی شده است. سپس با بررسی تعدادی از نمونههای موفق خارجی، راهبردهای پایداری و ارزشهای مرتبط که در آنها مشترک بوده استخراج و دستهبندی شده است. مدل مفهومی طراحی شده در پایان این تحقیق، از پایداری مبتنی بر ارزش استفاده، ارزش احساسی، ارزش افزوده از طریق خدمات، ارزش فرهنگی- اجتماعی، ارزش زیست محیطی و ارزش آیندهگرا سخن میگوید. این راهبردها اگرچه هنوز برای تغییرات رادیکال آماده نیستند با این حال، با تمرکز بیشتر بر روی ارزشها، نیازها و رضایت مصرفکننده، ممکن است زمینههای شروع یک تغییر سیستماتیک در این صنعت را فراهم کند. به علاوه راهبردهای ارائه شده، این پتانسیل را دارند که قوانین صنعت مد و لباس را شکسته و به تغییر ماهیت رقابت بپردازند.
-1 مقدمه
بُعد آشکار اشیای تولیدشده معاصر این است که آنها تبدیل به اقلاممُد1 شدهاند. مد- به معنای هر سبکی2 که در دوره زمانی کنونی دارای محبوبیت است- در بیان اسکار وایلد3 به نحوی دیگر معرفی شده: مد صرفا شکلی از نازیبایی و زشتی است؛ چنان زشت که ما را مجبور میکند هر 6ماه یکبار آنرا عوض کنیم - . - Walker, 2007:71 سه اصل بنیادین مفهوم مد- زمان، سبک و محبوبیت-به خودی خود با گذشت زمان موجب شده تا از مطلوبیت پوشاک سابق کاسته شود و این به معنای عدم پایداری و خروج از چرخه مصرفی است. اگر به لباس و پوشاک نگاه جامعتری داشته باشیم، دیگر آن را تکهپارچههای دوخته شده نخواهیم دانست، بلکه آنرا محصولی مصرفی4 میدانیم که از آن پس تمام قواعد و رویکردهای دنیای طراحی محصول بر آن منطبق خواهد شد.
یکی از این دیدگاههای معطوف به محصول، پایداری است. طراحی پایدار5 محصولات- خصوصا محصولات مصرفی-به عنوان یکی از مهمترین مسایل دنیای طراحی امروز، درحال تبدیل شدن به طور فزاینده-ای مهم6 در دنیای مد است و هم اکنون به یک ابزار بازاریابی و راهبرد رقابتی بدل شده؛ به طوری که پایدار بودن یکی از شیوههای شیک و مدروز بودن محسوب میشود - Al .Iannuzzi, 2012 - اگر چه اجماعی در جهان طراحی وجود دارد که پایداری یک موضوع حیاتی است، اما در باب راهبردهای پایداری در مرحله طراحی و استفاده از پوشاک کمتر مطالعهای در داخل کشور صورت گرفته است. این مقاله درصدد است با نگاهی جدید، این مساله را مورد بررسی قرار دهد.
-2 پیشینه تحقیق • پایداری در صنعت مد و لباس
ما بخشی از جهان طبیعی هستیم و در یک مسیر مشترک با اقدامات متقابل خود، در حالیکه ما بر طبیعت اثر میگذاریم طبیعت نیز ما را تحت تاثیر قرار میدهد. فرم دادن به این ارتباط و اقدامات متقابل، بخش کلیدی طراحی سازگار با طبیعت - پایدار - است. محصولات پوشیدنی-به عنوان زیر مجموعهای از محصولات مصرفی با طول عمر کوتاه-نقش زیادی در نوع این ارتباط و تاثیرات ما بر طبیعت برعهده دارند. میتوان با ملاحظلات و راهکارهایی تمامی فعالیتهای فرآیند طراحی و تولید، مصرف و پس از مصرف را به نحوی مدیریت کرد که حداقل اثرات نامطلوب را بر محیطزیست و در نتیجه انسان و اقتصادش گذاشت.
اولین بار جنبش مد سازگار با محیط زیست7 در نیمه دهه هفتاد میلادی همزمان با نگرانی در مورد مواد شیمیایی موجود در پارچهها، آتشخفهکنها و آفتکشها در محصولات کشاورزی پدید آمد. مد سازگار با محیط زیست8 در آن زمان به معنای عاری بودن از مواد شیمیایی و بیشتر ناشی از ترس سلامتی خود و نه به علت وخامت اوضاع کره زمین بود. بعدها جنبش مد سبز9 بعنوان بخشی از انقلاب هیپیها و با امید بستن به خارج از این جریان و رفتن به سمت تولید خانگی و اخلاقگرا و دست ساز لباس و پارچه رنگرزی طبیعی و پارچههای تولیدشده از شاهدانه شروع شد. موج بعدی مد پایدار10 در دهه نود میلادی به خانه رنگ، استانداردها و هزینههای زیست محیطی مرتبط است. مدتها بعد مد پایدار بعنوان بخشی از طراحی پایدار مطرح شد.
همانطور که مجله ووگ11 اشاره کرد به نظر میرسید مد پایدار یک گرایش12 کوتاه مدت است اما میتواند فصلهای متعددی باقی بماند. مد حوزهای است که با مصرفگرایی و گرایش زودگذر مربوط است؛ به همین علت اکولوژی و مد در ابتدا مفاهیمی متضاد به نظر میرسند. اما آنطور که اخیرا توسط شورای طراحی انگلستان پیشبینی شده، آینده طراحی مد، آیندهای است با ملاحظات زیست محیطی و اخلاقگرا. - Design council , 2007 - 13 مد اخلاقگرا، رویکردی است به طراحی، تامین منابع و تولید در حوزه پوشاک که ضمن به حداکثر رساندن منافع برای افراد و جوامع، اثرات زیست محیطی را به حداقل میرساند.
در فرهنگ لغت انگلیسی کالینز14 آمده است: اگر چیزی را بعنوان اخلاقگرا توصیف میکنید یعنی از نظر اخلاقی درست است یا از نظر اخلاقی قابل قبول است. اصطلاح اخلاقگرا در حوزه طراحی مد و لباس رویکردی است که تلاش میکند نقش فعالی در کاهش فقر، ایجاد معیشت پایدار و به حداقل رساندن و مقابله با نگرانیهای زیست محیطی داشته باشد. در مورد تعریف پایداری، مورد توافق ترین تعریف مربوط به کمیسیون برونلند15 در سال 1987 بوده که بیان میکند: استفاده و توسعهای که نیازهای حال را برآورده کند بدون اینکه توانایی نسل های آینده در برآورده ساختن نیازهایشان را مختل کند - Shederoff، . - 2009:33 هم اکنون ایجاد یک بازار برای عموم خریداران تحصیل کرده، آگاه و دارای توان مالی و دارای هوشیاری اجتماعی و شکل دادن به یک مد اخلاقگرا از سال 2005 میلادی به عنوان رویکردی قابل مشاهده در هفتههای مد16 درآمده است.
محصولاتی که به جای تبعیت از مد، به مصرفکننده تشخص فردی میبخشند و حرکت دادن افراد به سمت انتخاب محصولات بازتاب دهنده سبک شخصی به همراه توجه به مسایل زیستی و انسانی، رویکرد مورد تبلیغ این جنبش است. این مقوله به کشورهای در حال توسعه امکان میدهد تا به رقابت غیرموازی با تولید انبوه ارزان قیمت بپردازند و شخصیت یگانه خود در این زمینه را حفظ نمایند. رقابت حاضر بر سر میزان تولید و عرضه نیست، بلکه رقابتی مبتنی بر دگرگونی دیدگاه نسبت به مصرف و به تبع آن طراحی است؛ اما ایجاد و حفظ چنین بازاری آسان نیست و این بازارها نیاز دارند تا آخرین اطلاعات در زمینه استراتژیها را بدانند.
