بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه "ترتیب اجزای کلام" از اهمیت زیادی در ساخت جمله برخوردار است و نیز خود جمله ابزار مهم ارتباطی محسوب میشود، در کار حاضر اختلافات ظریف مفهومی که ممکن است در اثر جابهجایی ظرف مکان در جملات ساده خبری بوجود آید، مورد بررسی قرار می - گیرند؛ چرا که ترتیب اجزای جمله در زبانهای روسی و فارسی همیشه مطابق نیستند و این مسئله گاهی باعث بروز مشکل در ترجمه، خصوصاً در نوشتار میشود.
بهعنوان یک ابزار زبانی، ترتیب اجزای کلام کارکردهای مهمی در شکل گیری گفتار بویژه به لحاظ مفهومی دارد. در واقع ترتیب اجزای کلام یکی از اصلی ترین ابزار تجزیه اطلاعی جمله است که در شکل گیری ساخت ارتباطی و مفهومی جمله شرکت دارد. تغییر ساخت جمله و ترتیب قرارگیری اجزای آن منجر به تغییرات مفهومی، عاطفی و سبکی میشود. در کار حاضر تلاش شده تا از طریق مقایسه، شباهتها و تفاوتهای ترتیب قرارگیری ظرف مکان در جملات ساده خبری و ارتباط آن با ساخت اطلاعی جمله در زبانهای روسی و فارسی روشن گردد.
کلیدواژهها: جمله ساده خبری، تجزیه اطلاعی جمله، ترتیب اجزای کلام، ظرف مکان.
جمله ساده خبری جملهایست که از یک هسته گرامری تشکیل شده و دربردارنده خبری باشدمثلاً.: او خواب است. در کتاب زبان روسی معاصر دیبرووا چنین ذکر شده است که: از خصوصیات جملات خبری قابلیت بالای تجزیه پذیری نحوی آنهاست. در این جملات نهاد اغلب اطلاعات قبلی یا کهنه را بیان میکند و گزاره اطلاعات جدید را؛ به همین دلیل ترتیب معمولی اجزای جمله بیشتر در جملات ساده خبری مشاهده میشود.
از آنجائیکه جمله یک واحد کلامی چند بعدی با سطوح فراوان است، میتواند از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار بگیرد. اصلی ترین ابعاد مطالعه محتوای جمله در تئوریهای معاصر نحوی، مطالعه از جنبه های منطقی، ساختاری، ساختاری-نحوی، معنایی و ارتباطی میباشند. بعد ارتباطی جمله در تجزیه اطلاعی آن نمایان میشود که بوسیله آن اطلاعات قبلی یا کهنه - موضوع خبر - و اطلاعات جدید - خبر - در جمله از یکدیگر تفکیک میشوند.
تفکیک جمله به دو بخش مجزّای موضوع و خبر بر اساس هدف ارتباطی جمله در یک متن یا موقعیت گفتاری مشخص تجزیه اطلاعی نامیده میشود. تجزیه اطلاعی جمله در نوشتار از طرق مختلفی انجام میشود که مهمترین آنها ترتیب اجزای کلام است. طبق گفته لکانت در کتاب "زبان روسی معاصر در گفتار این امر به کمک تأثیر همزمان ترتیب اجزاء و آهنگ کلام انجام میپذیرد، البته در گفتار آهنگ کلام مشخصه اصلی محسوب میشود. اغلب موضوع جمله با آهنگ بالاتر و بوسیله مکث از خبر متمایز میشود. مثلاً: داشا و تلیگین امروز ساعت ٍ ظهر رسیدند. مرز - بین موضوع و خبر به وسیله خط مورّب نشان داده شده است.
همانطور که گفته شد تجزیه اطلاعی جمله به موقعیت و هدف ارتباطی جمله گوینده بستگی دارد. یعنی بمانند پاسخ به یک سؤال و اینکه چه چیزی را او میخواهد در عبارت خود برجسته کند یا اطلاع دهد. به همین دلیل یک جمله میتواند به گونههای مختلفی تفکیک شود. واریانتهای مختلف از نظر ترتیب قرارگیری اجزاء و آهنگ کلام - محل تکیه منطقی - با هم تفاوت دارند، به عنوان مثال:
پدر از سر کار آمد.
آنچنان که از مثال فوق برمیآید در زبان فارسی محدودیت جابهجایی برخی اجزاء از جمله فعل بیشتر بوده، لذا برای تجزیه اطلاعی جمله و برجسته کردن کلمه مورد نظر آهنگ کلام و تکیه نقش اساسی ایفا میکنند در حالیکه در واریانت روسی ترتیب قرارگیری اجزاء نقش مهمتری دارد. در نوشتار زبان روسی بخش مهم اطلاعی جمله - با ترتیب مستقیم - آخر و در زبان فارسی اغلب ابتدای جمله محسوب میشود.
اصطلاح ترتیب اجزای کلام معمولاً به قرارگیری خطی اجزای نحوی جمله اطلاق می شود. کریلووا در کتاب ترتیب اجزای کلام در زبان روسی متذکر میشود که ترتیب قرارگیری اجزای کلام به واسطه هدف ارتباطی گوینده - نویسنده - تعیین میشود، یعنی بسته بهاینکه او چه هدفی را پیش روی خود قرار میدهد یا چه اطلاعات جدیدی را میخواهد با عبارت خود منتقل کند. ترتیب اجزای کلام در زبان روسی آزاد محسوب میشود، البته نه به این معنی که هیچ جای ثابت و مشخصی برای هریک از اجزای آن وجود ندارد.
وجود آزادی نسبتاً زیاد ترتیب قرارگیری اجزاء در جملات ساده، برای هریک از آنها جایگاه معمول با توجه به ساختار جمله، روش بیان نحوی همان جزء و نیز بسته به محل قرارگیری دیگر اجزاء که مستقیماً با آن در ارتباط هستند، تعیین میشود. زبان شناسان از جمله لکانت معتقدند ترتیب اجزای کلام به دو نوع مستقیم و غیرمستقیم تقسیم میشود. در نوع مستقیم بخش موضوعی جمله مقدم بر خبر میآید و در نوع غیرمستقیم برعکس.
