بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل خطا2 بهعنوان رویکردی در بررسی خطاها سعی در کشف، توصیف و علتیابی خطاها دارد. شاخهی تحلیل خطا در فراگیری زبان دوم توسط کوردر و همکارانش - 1970 - 3 شکل گرفت. این شاخه از زبانشناسی کاربردی4 به مطالعهی خطاها در فرایند یادگیری زبان میپردازد. با مدنظر قرار دادن تحولات ایجادشده در شیوههای آموزش زبان-های خارجی و نیز اهمیت و شناسایی پیچیدگیهای آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان ، هدف از این پژوهش، بررسی خطاهای نحوی در نوشتار روسیزبانان فارسیآموز بزرگسال است. درواقع، هدف تعیین نیازهای آموزشی فارسیآموزان روسیزبان، شناسایی نقاط ضعف و رفع مشکلات این دسته از زبانآموزان در سطح نحوی میباشد. در این راستا، این مقاله در چارچوب تحلیل خطا، ابتدا پس از گردآوری دادهها به دستهبندی آنها بر مبنای مؤلفههای نحوی میپردازد و سپس، علت خطاها را براساس دو منشأ انتقال از زبان اول - منشأ میانزبانی - 5 و منشأ درونزبانی6 بررسی میکند. نتایج نشان میدهند که خطاهای حرف اضافه و زمان افعال بیشتر هستند و بیشتر خطاها علل درون-زبای دارند.
واژگان کلیدی: تحلیل خطا، خطاهای نحوی، روسیزبانان فارسیآموز، میانزبانی، درونزبانی
.1 مقدمه
خطاها ممکن است در روند آموزش و یادگیری زبان دوم در سطوح مختلف زبانی و در حوزههای متفاوت آن رخ دهد. در واقع، خطاها بخشی اجتنابناپذیر در فرایند یادگیری زبان هستند و معلمان با مطالعهی این خطاها میتوانند به سطح دانش زبانآموز در آن مرحله و راهبردهای یادگیری آنها پیببرند - کوردر، . - 66 :1986 همچنین دانش خطاهای زبانآموزان، زبانشناسان را در تهیه و تدوین متون درسی متناسب با هر سطح و دوره یاری مینماید.
استرن - 354 :1983 - 7 بیان میکند که در سالهای دههی 50 و اوایل دههی 60، اشتباهاتی که از یادگیرندهی زبان سرمیزد، تنها عاملی در نمرهدادن به دانشآموز در نظر گرفته میشد، ولی در اواخر دههی 60، بهتدریج خطاها به عنوان عاملی اجتنابناپذیر در کسب مهارت زبان دوم مؤثر واقع شدند و بیانگر فعالیت ذهنی فراگیر بودند. شاخهی تحلیل خطا در فراگیری زبان دوم توسط کوردر و همکارانش - 1970 - شکل گرفت. تحلیل خطا همانطور که از نام آن پیداست، نوعی تحلیل زبانی است که بر روی خطاهای زبانآموز در تولید زبان دوم تمرکز دارد و شامل مجموعهای از روشها برای شناسایی، توصیف و توضیح خطاهای زبانآموزان میباشد.
جیمز - 19:1998 - دو نوع شیوه در استخراج دادههای تحلیل خطا را استخراج آزاد1 و هدفمند2 میداند. در استخراج آزاد همهی خطاها بهطور کلی درنظر گرفته میشود و هدف از آن دستیابی به شناخت اولیهی توانایی و محدودیت-های زبانآموز میباشد که از این طریق میتوان حوزههای مستعد خطا در زبان دوم را شناسایی کرد. در این روش از نوشتن آزاد و یا انشایی استفاده میشود و موضوعی به زبانآموزان داده میشود تا بدون توجه خاص به صورت زبانی، به بیان نظر و عقیده خود بپردازند - گلهداری، . - 1387 در طبقه بندی خطاها یک نوع آن بر حسب مقولات زبانی است، به عبارت دیگر خطاها در نظام زبان مقصد بر اساس موضوعات زبانی در جایگاهی قرار میگیرند - دولای و برت3، . - 146 :1982 نوع دیگر طبقه بندی که دولای، برت و کراشن - 150 :1982 - 4 پیشنهاد میدهند بر اساس ساختار سطحی خطاها است؛
آنان در این طبقهبندی چهار مقوله را ذکر میکنند که شامل حذف، افزایش، صورت یا انتخاب نادرست، ترتیب نادرست میشود. در بررسیهای تحلیل خطا کشف علل خطاها یکی از فرایندهای تحلیل میباشد. عوامل درونزبانی و میانزبانی از عوامل مهم خطاها میباشند؛ اما جیمز - 185-188 :1998 - معتقد است، علتهایی مانند راهبردهای یادگیری 5 و ارتباطی6 نیز میتوانند دخیل باشند؛ خطاهای راهبرد یادگیری شامل قیاس نادرست، تحلیل نادرست قاعدهای در زبان دوم بر اساس زبان اول، بهکاربردن قاعدهای بهصورت ناقص، بهکارگیری حشو، تعمیم افراطی و غیره، و خطاهای راهبرد ارتباطی شامل تغییر زبان، ترجمهی تحتالفظی، بیان غیرمستقیم و غیره میباشند. پژوهش حاضر درصدد است تا با بررسی خطاهای نحوی در روسیزبانان فارسیآموز بر مبنای رویکرد تحلیل خطا گامی مثبت در جهت فرآیند یاددهی- یادگیری برای فارسیآموزان روسیزبان و بهطور کلی برای فارسیآموزان خارجیزبان بردارد.
.2 آزمودنیها
در این پژوهش، از میان فارسیآموزان روسیزبانی بهطور تصادفی 32 نفر انتخاب شدند. این دسته شامل 10 فارسی-آموز سطح میانی مرکز دهخدا و 22 دانشجوی سال سوم دانشگاههای روسیه - دانشگاه ملی مسکو، سنتپطرزبورگ و آستاراخان - بودند.
.3 روش گردآوری دادهها
با توجه به روشهای ذکر شده در مقدمه، در این پژوهش از روش استخراج آزاد استفاده شده است. بدین منظور دادههای نوشتاری در قالب انشاء و آزموهای نوشتاری و تکالیف گردآوری شدکه بهطور کلی، حدود 87 متن نوشتاری و انشایی گردآوری گردید.
.4 پیشینه پژوهش
به طورکلی در زمینهی تحلیل خطا در یادگیری زبان دوم و در آموزش زبان فارسی پژوهشهایی صورت گرفته است. در این بخش، به اختصار به برخی از آنها اشاره میشود:
ایردوغان - 2005 - 7 در پژوهشی با عنوان »کاربرد بندهای موصولی انگلیسی توسط زبانآموزان ترکی: مطالعه خطاها«، نشان داد که دلیل اصلی خطاها در کاربرد بندهای موصولی انگلیسی پیچیدگی آنها برای ترک زبانها بود که این تحلیل خطاهای نحوی در نوشتار روسیزبانان فارسیآموز 37 / نظام را مانند زبان انگلیسی در اختیار ندارند. سیتلاین - 2009 - 1 پژوهشی با عنوان »خطاهای دستوری در یادگیری زبان روسی بهعنوان زبان اول و دوم« انجام داد. نتایج نشان داد که مشکل اساسی زبانآموزان روسی مهارت در حالت اسامی و وجه فعل است، علیرغم اینکه کودکان روسیزبان مشکل خاصی با یادگیری این مقولات ندارند. ا
بوشیهاب2 و همکاران - 2011 - پژوهشی با عنوان » تحلیل خطاهای دستوری زبانآموزان عربزبان در انگلیسی به-عنوان زبان خارجی« انجام دادند. نتایج نشان داد که بیشترین خطاها در مقولهی حرفاضافهها بودند که %26 از کل خطاها را شامل میشدند. حوزههای مشکلآفرین، بهترتیب خطاهای ساختواژی، حرف تعریف، افعال مجهول، معلوم و زمانها را تشکیل میدادند. مطبوعی بناب - 1385 - در پژوهش »تحلیل خطاهای نوشتاری فارسیآموزان سطح مقدماتی انگلیسیزبان« نشان داد که پربسامدترین خطاها مربوط به املاء و سپس حوزهی نحو و زیرمقولههای آن است.
محمدی و اصغری - 1387 - در پژوهش »هدایت نحوی فعل با حروف اضافه در زبان فارسی و مشکلات کاربرد آن برای زبان آموزان روسی زبان« اهمیت و توجه به مقوله فعل و هدایت نحوی فعل در زبان فارسی، تفاوتهای کاربرد فعل همراه با حرف اضافه در زبانهای فارسی و روسی، توجه به تأثیر زبان مادری - روسی - به زبان فارسی را نشان داند. احمدوند - 1389 - در پژوهشی با عنوان »تجزیه و تحلیل خطاهای نوشتاری فارسیآموزان آلمانیزبان در سطح مقدماتی«، خطاهای نوشتاری 34 نفر از فارسیآموزان آلمانیزبان سطح مقدماتی را بررسی کرد. خطاهای درونزبانی 62/2% و میانزبانی 37/8% خطاها را نشان دادند که این امر تأثیر بیشتر زبان فارسی را در بروز خطاها نسبت به زبان آلمانی نشان داد.
.5 تحلیل خطاهای نحوی
در این بخش خطاهای نحوی در این دسته از فارسیآموزان بر اساس مقولههای نحوی و ساختار سطحی خطاها دسته بندی و سپس علتیابی میشوند.
1-5 خطاهای زمان افعال یادگیری زمان افعال یکی از موضوعات مشکلآفرین در یادگیری زبان دوم بهشمار میرود. نمونههای زیر خطاهای این دسته در فارسیآموزان روسیزبان میباشد.
جدول - 1-5 - جایگزینی نادرست گذشتهی استمراری با گذشتهی ساده
در زبان روسی، وجه فعل در دو صورت ناکامل3 و کامل است که رابطهی مستقیمی با زمان - گذشته، حال و آینده - دارد. زمان گذشتهی ناکامل در روسی، عملی در گذشته را نشان میدهد که بهوقوع پیوسته است، ولی دیگر تأثیری ندارد ولی وجه کامل تأثیرش را همچنان تا حال دارد. در نمونههای 1 - ، 2 و - 3 جدول بالا، فارسیآموز بدون در نظر
