بخشی از مقاله
چکیده
سوگیري رسانهاي« از زوایاي گوناگونی قابل بررسی است. این پژوهش به بررسی یک شکل بروز آن یعنی »سوگیري زبانی« در اخبار نوشتاري چهار بنگاه خبري بینالمللی دویچهوله، رادیو بینالمللی فرانسه، اسپوتنیک و العربیه میپردازد. در این راستا متنهاي خبري فارسی مرتبط با ایران از وبسایت هر یک از این بنگاهها در دو بازه زمانی قبل و بعد از تصویب برجام جمعآوري شدهاند که مجموعهاي بالغ بر 784 خبر و 376000 کلمه را تشکیلمیدهد.
براي تحلیل سوگیري زبانی، ابتدا پیکرهاي از واژگان سوگیرانه فار سی آماده شدها ست سپس هشت ویژگی زبانی و متنی تعریف شده و بر ا ساس آنها مدلی احتمالاتی به روش بانظارت آموزشدادهشدهاست که دقت و بازخوانی آن در تعیین کلمات سوگیرانه متن بهترتیب 76% و 77% میباشد. پس از دستهبندي کلمات به سوگیرانه و غیرسوگیرانه و محاسبه نرخهاي سوگیري زبانی مشخص شد که سوگیري زبانی هر چهار بنگاه خبري مذکور در بازه زمانی پس از برجام نسبت به بازه زمانی پیش از آن افزایش داشتهاست.
واژههاي کلیدي: سوگیري رسانهاي، سوگیري زبانی، واژگان سوگیرانه فارسی
مقدمه
صورتهاي بروز سوگیري رسانهاي متنوعند و در قالبهاي گوناگونی مانند انتخاب سوگیرانه موضوعات، استفاده از »زبان سوگیرانه1«، منطبق نبودن تیتر با محتوا، تکرار خبر، استفاده از آمار و ارقام و ... ظاهرمیشوند؛ با این حال میتوان با استفاده از روشهاي »پردازش زبان طبیعی2« و اﻧﺠﺎم فعالیتهایی ﻧﻈﯿﺮ د ستهبندي3 یا خو شهبندي 4 ﺧﺒﺮﻫﺎ، م شخصکردن کلمات سوگیرانه متن، ا ستخراج کلمات کلیدي5 متن و یا تعیین در صد وزنی هر مو ضوع در خبرها، رخداد انواعی از سوگیري را شنا سایی و تحلیل نمود.
تعریف مسئله
از بین اﻧﻮاع نمودهاي سوگیري رسانهاي، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی و تفسیر »سوگیري زبانی6« از دیدگاهی محاسباتی و با استفاده از مدلهاي آماري در پردازش زبان طبیعی بودهاست. تعبیر »زبان سوگیرانه« یا »زبان مغرضانه« به استفاده از کلمات یا عبارتهایی اشاره دارد که بهطور واضح یا ضمنی براي بیان جانبداري، تعصب، پیشداوري، تهاجم، اتهام، تحقیر - و مواردي از این د ست - ن سبت به مو ضوعات یا افراد بهکارمیروند.
این تعبیر در تقابل با »زبان غیر سوگیرانه7« یا »زبان بیطرفانه« قرارمیگیرد. با آنکه معیارهایی براي تشخیص استفاده از زبان سوگیرانه وجود دارد اما گاه تشخیص سوگیري زبانی حتی براي انسان نیز مشکل میگردد زیرا امکان دارد سوگیري داراي ساختاري زیرکانه و پیچیده باشد. این موضوع ریشه در پیچیدگیهاي معنایی خود زبان دارد و نویسنده/گوینده نیز میتواند با مهارت خود در بهرهگیري از امکانات بالقوه زبان آنها را در خدمت اهداف خود درآورده و براي تاثیرگذاري بیشتر بر مخاطب بهکارگیرد یا فضا را براي قبولاندن مطالب و جهتدهی فکري به او هموار سازد.
ادبیات و پیشینه پژوهش
براي اجتناب از زبان سوگیرانه، معمولاً راهنماهاي سبک نگارش فهرستی از کلمات را مشخصکرده و آنها را به دلایلی نظیر ابهام، جانبداري از یک دیدگاه خاص یا چاپلوسانهبودن، سوگیرانه معرفیمینمایند و به نویسندگان توصیهمیکنند که هنگام نگارش متون خود از آنها اجتناب نمایند. براي مثال دانشنامه ویکیپدیا -که هر ک سی میتواند در آن بنوی سد- نیز چنین راهنمایی را در اختیار کاربران خود قراردادهاست و سیاست دیدگاه خنثی را در نوشتن مقالات اِعمالمیکند.
به همین دلیل پیکرهاي با نام دیدگاه خنثی یا انپیاووي پدیدآمدهاست که شامل نسخه هاي مختلف دستهاي از ﻣﻘﺎﻻت ویکیپدیاست که از سوي کاربران سوگیرانه تشخیصدادهشده و ویرایش شدهاند. پس از تغییر یا حذف موارد سوگیرانه از متن مقالات ویکیپدیا، چندین ویرایش از آن مقاله پدیدمیآید، پیکره ان.پیاووي مجموعه این مقالات است که ویرایشهاي متعدد آنها اختصاصاً بهخاطر تغییر یا حذف ﮐﻠﻤﺎت و عبارات سوگیرانه از نسخههاي قبلی بهوجودآمدهاند.
این پیکره در مطالعه ریکازنس و همکاران در استخراج مدلهاي زبانشناسی براي تحلیل و شناخت سوگیري زبانی مورد استفاده قرارگرفتهاست که هدف آن تشخیص خودکار سوگیري زبانی با استفاده از متنهاي سوگیرانه واقعی بودهاست. بر مبناي نتایج این مطالعه میتوان انواع سوگیريهاي زبانی را به دو گروه اصلی سوگیري معرفتشناختی و سوگیري ﻗﺎﻟﺒﯽ تقسیم کرد. ﺳﻮﮔﯿﺮي معرفتشناختی شامل گزارههایی است که معمولاً بر درست یا غلط بودن آنها توافق وجوددارد و با زیرکی در متن براي ازپیشانگاري، استلزام یا تصریح یک موضوع به کارمیروند یا به عنوان تعدیل کننده و تخفیف دهنده مسئولیت گوینده درباره یک مدعا، مورد استفاده قرارمیگیرند .
ﺳﻮﮔﯿﺮيﻫﺎي معرفت ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ را میتوان به چند زیرد سته مانند افعال واقعیتانگاري ا ستلزامها، افعال ت صریحی و تردیدواژهها تقسیم کرد. ساختار سوگیري قالبی غالباً سادهتر از سوگیري معرفتشناختی بوده و به راحتی قابل تشخیص است زیرا زمانی اتفاق میافتد که نوی سنده گوینده از کلمات یا تعابیر سلیقهاي و یا از کلمات یکبعدي که فقط یک سوي یک واقعیت را نشانمیدهند، استفادهنماید. چنین کلماتی گویاي موضع شخص نویسنده گوینده در قبال موضوع مورد بحث هستند .
قابل ذکر است که میتوان براي واژههایی که داراي سوگیري قالبی هستند، قطبیت را نیز تعیین نمود. از انواع سوگیريهاي قالبی میتوان به ﺸﺪﯾﺪﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ و واژههاي یک بعدينگر ا شارهکرد. ت شخیص سوگیري قالبی گاه با عنوانهایی نظیر تشخیص مو ضع یا تشخیص گرایش در بحث در مطالعات مطرحشدهاست هدف ﭼﻨﯿﻦ مطالعاتی تعیین و شناخت طرفی ا ست که در یک مناق شه به نفع او مو ضعگیري و از دیدگاه او به مو ضوع نگاه شدها ست.
براي نمونه در بع ضی پژوهشها یک دستهبندي دو حالته به صورت موضع مثبت - طرفدار شخص یا چیزي - یا موضع منفی - علیه شخص یا چیزي - مطرحشده و جملات یا اَسناد بر اساس آن تفکیکشدهاند گاهی نیز چند دیدگاه متضاد درنظرگرفتهشده و جملات با توجه به نزدیکی یا جانبداري آنها از هر یک از دیدگاهها دستهبندي شدهاند و گاه ممکن است خواننده یک مقاله خبري از جوانب مختلف مو ضوع یا رویدادي که در خبر آورده شدها ﺳﺖ، آگاه نبا شد. به همین دلیل پاتانکارو بُس در پژوهش خود سی ستمی را آموزش داده و با استفاده از آن اقدام به کشف کلمات سوگیرانه داراي قطبیت مثبت منفی در یک متن خبري کردهاند سپس بر اساس آنها میزان سوگیري زبانی خبر را محاسبه نمودهاند.
این سیستم با استفاده از شیوههاي پردازش زبان طبیعی در استخراج کلمات کلیدي متن، موضوع خبر را تعیینکرده و آنگاه سعیمیکند خبرهایی با همان موضوع اما با سوگیريهاي متفاوت را در وب بیابد و به خواننده خبر پیشنهاد دهد.طبق اطلاعات نگارندگان تاکنون پژوهش زبانشناسی با رویکرد رایانشی به منظور تحلیل و بررسی سوگیري رسانهاي در خبرهاي فار سی انجامن شده و پیکره - هاي - لازم براي بهکارگیري روشهاي بانظارت در انجام چنین تحقیقاتی نیز براي زبان فار سی موجود نمیباشد بنابراین در این پژوهش سعی بر آن بودهاست که با استفاده از مدلهاي آماري به تحلیلی براي سوگیري زبانی رسانهها دستیافته و پیکرهاي از واژگان سوگیرانه فارسی نیز در اﯾﻦ راستا تهیه شود تا در آینده براي انجام چنین پژوهشهایی در دسترس سایر محققان قرار گیرد.
در تحقیق حاضر بررسی سوگیري زبانی از طریق کنکاش در مجموعهاي از متون خبري فارسی اﻧﺠﺎمﺷﺪهاﺳﺖ که از وبﮔﺎه چهار ﺑﻨﮕﺎه خبري بینالمللی دوﯾﭽﻪوﻟﻪ، رادیو بینالمللی فرانسه اسپوتنیک و العربیه در دو بازه زمانی یک سانحدوداً دو هفتهاي قبل و بعد از ت صویب برجام: برنامه جامع اقدام م شترك، گردآوري شدهاند. به زبان ب سیار ساده این پژوهش به این سوال پاسخ دادهاست که هر یک از بنگاههاي خبري مورد بررسی در بازههاي زمانی تعیینشده موضوعات خبريِ منتخب خود را به چه زبانی بیانکردهاند.
