بخشی از مقاله
چکیده:
تحقیق حاضر در راستای فرآیند توسعه کشاورزی و استفاده بهینه از امکانات موجود برای توسعه و کشت زمینهای کشاورزی و تبدیل زمینهای دیم به زمینهای آبی برای کشت محصولات مختلف و برداشت بهینه محصولات کشاورزی شهرستان بیله سوار در سطح حوضه بالهارود - بلغارچای - تدوین گردیده و سعی بر آن دارد تا ضمن بررسیهای زمین شناسی و هیدرولوژیکی این منطقه آنها را در بازه های مختلف زمانی در سطح حوضه بالهارود جهت توسعه و بهره برداری بهینه تر از این منابع خدادای را به همراه راهکارهای مثمر ثمر و متناسب با ویژگیهای محیط اعم از زمین شناسی،اقلیمی ، ژئومورفولوژی و ... را ارائه نماید.
هدف در این تحقیق بررسی و شناسایی ویژگیهای محیط طبیعی حوضه بالهارود و شناسایی پتانسیلهای کشاورزی و توسعه کشاورزی در این حوضه و بررسی و مشکلات موجود بهره برداری از منابع آب این منطقه در مصارف مختلف و ارائه روشها و راهکارهای مناسب برای استفاده از منابع آب و ذخیره آ بهای سطحی این منطقه و جلوگیری از خروج آبهای سطحی این منطقه از کشور و ایجاد سد مخزنی برای حفظ و نگهداری آب در آینده منطقه ای دارد تا در مواقع خشکسالی بتوان از آب آن هم برای مصارف کشاورزی و هم برای مصارف آب آشامیدنی استفاده نمود و هم اینکه بتوان با ارائه برنامه هاو راهکارهای اجرایی جهت عملیاتی نمودن توسعه بهره برداری از این منابع آب و خاک بهره های فراوانی برد.
هدف و مقدمه
همه انسان برای اینکه بتوانند به حیات خود ادامه دهند به موادغذایی و آب نیاز دارند که در اثر وجود کمبود منابع آب و خاک زندگی همه انسانها با خطر جدی مواجه می شود. و یکی از دلایلی که باعث بوجود آمدن خطر جدی برای از بین رفتن و کمبود منابع آب و خاک می باشد درست نبودن مدیریت صحیح مصرف آب و بهره وری از خاک است و از بین بردن منابع آب و خاک به معنی از بین بردن حیات و محیط زیست می باشد که یکی از مشکلات جدی بشر در زندگی تلقی می شود.
آبیاری زمین های کشاورزی برای برداشت محصولات مختلف از نظر علمی به معنای درست و واقعی کلمه ، ریختن و پخش آب روی زمین جهت نفوذ در خاک برای استفاده گیاهان و تولید محصول کشاورزی میباشد. در دنیا فقط 15 درصد از زمینهای کشاورزی تحت آبیاری قرار دارند و 85 درصد در این زمینها به صورت دیم و بدون آبیاری موردکشاورزی قرار میگیرند اما بیشتر تولیدات کشاورزی و غذایی انسانها از همین زمینهای دیم بدست می آید. که این خود بیان کننده وجود پر اهمیت نقش آب در بخش کشاورزی می باشد.
بخش کشاورزی با 92 درصد بزرگترین و مهمترین مصرف کننده آب در کشور به شمار می رود. بیش از 80 درصد اتلاف منابع آب به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری در این بخش به هدر می رود تحقیق حاضر با توجه به محدودیت و کمبود منابع آب شهرستان مغان - بیله سوار - صورت گرفته که چگونگی استفاده و توسعه و بهره برداری از این منابع منطقه بیله سوار بویژه حوضه بالهارود - بلغارچای - را که یک رودخانه مرزی مشترک بین جمهوری آذربایجانه و جمهوری اسلامی ایران است با ارائه روشهای جدید و کاربردی و اجرایی در استفاده بهینه از منابع آبی بیان می کند
از اطرف دیگر در این تحقیق برای اولین بار اقدام به ارائه پروژه های توسعه منابع آبی منطقه مغان - بیله سوار - جهت توسعه بخش کشاورزی این منطقه و توسعه منابع آب متناسب با راهکارهای اجرایی بر جنبه های کاربردی نموده است که به سهم خود جهت استفاده سازمانها و ادارات مرتبط می تواند مفید و موثر واقع شود. مواجه شدن منابع آبی با کمبود آب در سطح کشور و استان و شهرستانها از جمله شهرستان بیله سوار که از شهرستانهای پر رونق در کشت و برداشت محصولات کشاورزی می باشد باعث می شود تا کشاورزی در این منطقه از رونق کمتری نسبت به دیگر مناطق کشور برخوردار شود و کمبود محصولات کشاورزی که از جمله یکی از مهمترین منبع درآمد مردم شهرستان بیله سوار است
بدلیل کمبود آب از رونق کمتری برخوردار شود و با کاهش تولید محصولات کشاورزی روبرو شود در این شرایط مهمترین کار و از بین بردن این مشکل - کمبود آب - در بخش کشاورزی تولید بیشتر محصولات با استفاده از تکنیکهای جدید و پیشرفته و کشت محصولاتی است که نسبت به محصولات دیگر به آب کمتری نیاز دارند..
و همچنین ارزیابی و پیش بینی خشکسالی در این شهرستان و بهبود و بهره وری مصرف آب و جلوگیری از زیاده روی در مصرف آب چه خانگی چه کشاورزی، تعیین نیاز آبی در سالهای مختلف برای کشت محصول در این شهرستان و برنامه ریزی دقیق جهت آبیاری در هنگام کشت محصولات کشاورزی، یکی از عمده کارهای مهمی است که در جهت بهبود کشت زمین کشاورزی و رونق محصولات کشاورزی در این منطقه باید انجام شود.
تئوری و پیشینه تحقیق
هر تحقیقی با مد نظر قرار دادن تحقیقات پیشین، مسیر حر کت روشن و جدید، با هدف روشن و جدید را می پیمایدتا از یک طرف موجب تکمیل و دقیق و کاربردی بودن مطالعات قبلی گردد و از طرف دیگر عواملی را که در تحقیقات قبلی یا پیشین بنا به ضروریات و امکانات آن زمان وجود داشته است ، بر طرف سازد. منابع زیادی در ارتباط با موضوع تحقیق به رشته تحریر درآمده، که از جمله آنها مطالعات، اداره کل استان اردبیل در سال - 1378 - می باشد که در گزارش خود از آن تحت عنوان»مطالعات مقدماتی منابع آب شهرستان مغان - بیله سوار - نام برده است.
بردبار و همکاران - - 1388 راهکارها وروش های کاربردی برای مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی را بررسی نمودند. جوکار سرهنگی - 1380 - در پایان نامه دکتری خود با عنوان »کارایی واحدهای ژئومورفولوژی در ارزیابی فرسایش در حوضه آبخیز - بوجان « - با استفاده از واحدهای هیدرولوژی و ژئومورفولوژی به بررسی مسئله فرسایش در سطح حوضه آبخیز مورد مطالعه پرداخته است.
حاتمی - - 1381 در تحقیقی تحت عنوان » مطالعه کیفیت آب رودخانه کارون و کاربرد مدل ساده DO - BOD در مرکز تحقیقات منابع آب کشور مجارستان - ویتوکی - به بررسی کیفیت آب رودخانه کارون و کاربرد مدل کیفی مربوطه پرداخته است. مهندس دوس آب شناس معروف در سال 1841 مفهوم نیمرخ متعادل رودخانهها را بیان داشت. لئورناردو داوینچی در قرن نوزدهم در یادداشتهای خود از روابط مهمی که بین ابعاد درهها و رودخانهها وجود دارد سخن می گوید.
سبحانی - 1377 - در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان »تجزیه و تحلیل قابلیت رسوب دهی حوضه آبخیز آق لاقان چای« با استفاده از سنجش از دور کارایی چهار مدل FAO - MPSIAC را در برآورد میزان فرسایش و تولید رسوب مورد بررسی قرار داده است. مهندس سورل در سال 1872 تئوری جدیدی در مورد چگونگی تحول و تکامل و دگرگونی رودخانهها ارائه داد.
مرضیه محمد رضایئ در سال - 1395 - اقدام به بررسی مصرف آب کشاورزی نمود مشاورین فراز آب - 1385 - در گزارش تحت عنوان » مطالعات سینه سر« که شاخه ای از حوضه بالهارود - بلغارچای - را در بر می گیرد. با بررسی امکان سنجی و احداث سد در مسیر رودخانه سینه سر جهت مهار آبهای سطحی و استفاده بهینه از آن به دلایل فنی و زمین شناختی و کارشناسی شده، طرح احداث سد را منتفی و غیر قابل اجرا اعلام نموده اند.
مواد و روشها:
هر پژوهشگر، شیوه پژوهش خود را با توجه به ماهیت پژوهش و هدفی که در نظر دارد انتخاب می نماید. روشهایی که در انجام تحقیق حاضر مورد استفاده قرار گرفته اند به شرح زیر می باشند. مطالعات نظری و کتابخانه ای و همچنین مطالعات نظری و اسنادی به عنوان اولین گام ، در پژوهش حاضر در نظر گرفته شده است. بدین جهت در رحله اول نسبت به جمع آوری داده ها و اطلاعات زیر از سازمانها زیربط اقدام گردیده است
در تحقیقات جغرافیایی، مطالعات میدانی مکمل مطالعات کتابخانه ای محسوب می شود و می تواند محقق را در شناخت، بررسی و تجزیه و تحلیل پیدایش پدیده ها یاری رساند . در طی پژوهش حاضر، بازدیدهایی از نقاط مختلف حوضه انجام گرفت در مراحل مختلف تحقیق حاضر از نرم افزارهای آماری و گرافیکی به منظور تهیه و ترسیم جداول نمودارها، نقشه ها و تجزیه و تحلیل داده ها استفاده گردیده است.
یافته های تحقیق
شهرستان بیله سوار با مساحتی بالغ بر 3141 کیلومتر مربع به عنوان شهرستان شمالی استان اردبیل میباشد. این شهرستان از 5 بخش، چهار شهر 10 دهستان و در مجموع 547 آبادی تشکیل شده است. کل پتانسیل منابع آبی شهرستان 1788/75 میلیون متر مکعب شامل 1780 میلیون متر مکعب آب سطحی و 8/75 میلیون متر مکعب آب زیر زمین قابل استحصال از طریق چاه و قنات میباشد.
