بخشی از مقاله
چکیده
یکی از ارکان و مؤلفههای اساسی نظام آموزشی معلّمان«» هستند که وظیفه انتقال دانش، ایجاد بینش و افزایش مهارت دانشآموزان را در چارچوب نظام آموزشی به عهده دارند. معلمان برای صعود معنوی، فرهنگی، اقتصادی و تمدنی خود باید مجهز به صلاحیت ها و توانمندی هایی باشند. مطالعه حاضر با هدف شناسایی و تشریح ابعاد سیاسی، اجتماعی و اخلاقی توسعه حرفه ای معلمان انجام شده است.
روش پژوهش تحلیلی- استنتاجی می باشد. بهمنظور گردآوری دادههای لازم جهت دستیابی به اهداف پژوهش، منابع و متون موجود و مرتبط با موضوع پژوهش با استفاده از فرمهای فیشبرداری از منابع جمعآوری و با شیوه کیفی مورد تحلیل قرار گرفته است. دستاوردهای پژوهش نشان میدهد که اقدام در راستای طراحی، تدوین، اجرا و ترویج منشور توسعه حرفه ای معلمان در نظام تربیت معلم ایران با کمک مسئولین امر و صاحبنظران از یکسو و گنجاندن آن در محتوای برنامههای درسی ضمن خدمت معلمان از سوی دیگر میتواند منجر به توسعه حرفه ای گردد.
مقدمه
هر نظام آموزشی، زیرساختهای اساسیای دارد که ارکان نظام را تشکیل میدهند. یکی از ارکان و مؤلفههای اساسی آن، معلّمان«» هستند که وظیفه انتقال دانش، ایجاد بینش و افزایش مهارت دانشآموزان را در چارچوب نظام آموزشی به عهده دارند. ما در زمان تغییرات در سیستمهای آموزشی در سراسر جهان به سر میبریم. با آغاز هزاره جدید، بسیاری از اجتماعات درگیر اصلاحات آموزشی جدی و نوید بخشی شدهاند - حجازی و همکاران، . - 1388 اجتماعات متوجه شدهاند که مدرسین، نه تنها »متغیری« هستند که باید تغییر نمایند تا بتوان سیستمهای آموزشی را بهبود بخشید، بلکه همچنین آنها قابل توجهترین موارد تغییر در این اصلاحات هستند.
نقش دوگانه مدرسین در اصلاحات آموزشی هم فاعل و هم مفعول تغییر سبب شده است تا زمینه توسعه حرفهای معلّم به یک زمینه در حال رشد و چالشبرانگیز و زمینهای تبدیل شود که بیشترین توجه را در طی چند سال گذشته به خود اختصاص داده است. در پیوند بین جامعه و دانش، یادگیری عامل اصلی است. با وجود اهمیت تولید و توزیع دانش، دانش در جریان انتقال، تاریخ انقضایی دارد که برتوسعه حرفهای و تمرین معلّمی تأثیرگذار است. تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه نه تنها بر دنیای اطراف معلّم تأثیر میگذارد، بلکه باعث تغییر دانش آموزان، معلّم و ابزارها و وسایل مورد استفاده برای تدریس میشود.
در زمان حاضر، معلّمان باید دانش خود را در مورد تغییرات مداوم در فرایند یاددهی یادگیری دوباره خلق کنند - کریمی، . - 1387 گاسکی و هابرمن - 1995 - 1 بیان نمودهاند که اکثریت مدرسین و مدیران مدارسی که ما با آنها برخورد داشتهایم افراد حرفهای و متعهدی هستند که تحت شرایط موجود به سختی مشغول به کار هستند. به دلیل وجود این مدرسین و معلّمان سختکوش است که فرصتهای توسعه حرفهای مورد نیاز هستند، زیرا نه تنها این کار سبب تجلیل و قبول تدریس به عنوان یک حرفه جدی میشود، بلکه به این دلیل است که فرصتهای جدیدی برای رشد، اکتشاف، یادگیری و توسعه همیشه در همه حرفهها و در همه زمینهها مورد استقبال قرار میگیرند 2003 - ،. - Villegas - Reimers وایلانت - 2007 - 2 حرفهای شدن معلّمان بر جنبههای تکنیکی و حرفهای تدریس و ارتقاء موقعیت اجتماعی حرفه معلّمی متمرکز است. حرفهای شدن فرآیندی است که به وسیله آن انجام یک حرفه یا شغل مستلزم داشتن مهارتهای ویژهای میشود.
معلّم حرفهای باید درک عمیقتری از دانش محتوایی، رشد کودک، سبکهای یادگیری، راهبرهای تدریس و مجموعهای جدید از ارزشها همراه با احترام به تفاوتهای فردی، همکاری با همکاران و گرفتن بازخورد مداوم از تدریس و قابلیت هدایت و تغییر و ارتباط مؤثر داشته باشد. رویکردهای جدید در تربیت و آموزش مداوم معلّمان، براساس توسعه مفهوم رویکرد سیستمی به آموزش، در نظر گرفتن تدریس به عنوان فعالیت حرفهای و سیاستهای حمایت کننده توسعه حرفهای به جود آمده و آموزش نیاز مداوم زندگی حرفهای معلّمان شده است - کریمی، . - 1387 در سالهای اخیر در ادبیات مطالعات برنامه درسی، توسعه حرفهای معلمان به موضوعی مهم و جالب توجه تبدیل شده و در ادبیات مربوط آن به اشکال متفاوتی مطالعه و مطرح شده است.
اما آنچه در کانون همه این تلاشها، به منظور شناخت توسعه حرفهای معلمان مشترک است: یادگیری معلمان، یادگیری چگونه یادگرفتن و انتقال دانش به عمل به منظور کمک به پیشرفت دانش آموزان بوده است. توسعه اشاره دارد به آموزشهای رسمی، تجارب شغلی، روابط بین فردی و ارزیابی شخصیت و تواناییهایی که به معلمان کمک میکند در وظایف سازمان کنونی و آینده شان عملکرد اثربخشتری داشته باشند و خود را برای تغییر در وظایف جاری که ممکن است در نتیجه تغییر تکنولوژی یا طراحی شغلی جدید باشد آماده کنند 2008 - ، . - Noe در نگاهی خاص توسعه حرفهای معلمان عبارت است از فرایندها و فعالیتهای طرحریزی شده به منظور افزایش دانش، مهارتها و نگرشهای حرفهای معلمان تا اینکه بتوانند موجب بهبود یادگیری دانش آموزان شوند 2007 - ، . - Stronge رویکردهای جدید نسبت به توسعه حرفهای، طرفدار یادگیری مادامالعمر هستند.
بنابراین، یادگیری حرفهای را مداخلهای کوتاه مدت نمیدانند، بلکه توسعه حرفهای فعالیتی بلند مدت بوده که دامنه آن آموزش معلمان و دورههای ضمن خدمت در هنگام اشتغال را در بر میگیرد 2010 - ،. - Richter et al با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر در پی آن است که به تشریح ابعاد سیاسی، اجتماعی و اخلاقی توسعه حرفه ای معلمان بپردازد تا مسئولان نظام تربیت معلم در راستای پیشرفت همه جانبه، اقدام به سیاستگذاری و تعیین اهداف کوتاه مدت و درازمدت نمایند و جامعه علمی معلمان را در مسیر تحقق اهداف از پیش تعیین شده قرار دهند.
پیشینه پژوهشی
طاهری و همکاران - 1392 - در تحقیق خود با عنوان »کاوش فرایند توسعه حرفهای معلّمان در مراکز تربیت معلّم: نظریه داده بنیاد«، راهبردهایی را برای بهبود فرایند توسعه حرفهایمعلّمان در مراکز تربیت معلّم، ارائه دادهاند. آنها در این پژوهش، طی یازده مقوله کلّی، در قالب مدل پارادایمی شامل: شرایط علّی - انگیزههای بیرونی و درونی - ، مقوله کانونی - مشارکت در یتدگیری حرفهای - ، راهبردهای توسعه حرفهای - فردی، مشارکتی و آموزشی - ، زمینه - مدت زمان و تمرکز بر محتوا - ، شرایط مداخلهگر - عوامل سازمانی و روانشناختی - ، و پیامدها - برآورده نشدن انتظارات، تغییر دانش و نگرش و انتقال یادگیری - ، فرایند توسعه حرفهای معلّمان در مراکز تربیت معلّم و روابط بین ابعاد مختلف آن را منعکس نمودند.
زند و همکاران - 1390 - در مقاله خود با عنوان »بررسی عوامل مؤثر بر توسعه حرفهای کارشناسان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر« به بررسی عوامل مؤثر بر توسعه حرفهای کارشناسان دانشگاه آزاد اسلامی پرداختند. و نتایج نشان داده که بین متغیرهای عوامل فردی، محیطی، اجتماعی، مدیریتی،... با توسعه حرفهای کارشناسان رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد. و به طور کلی متغیرهای مذکور 69 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین کردهاند.
دیبائی صابر - 1395 - در پژوهشی با عنوان »طراحی و اعتبارسنجی الگوی آموزش و بهسازی معلمان مقطع متوسطه بر اساس رویکرد شایستگی« پی برده است که این الگو می تواند در قالب شایستگی های »روان شناختی«، »آموزشی«، »ارتباطی«، »پژوهشی«، »بهسازی فردی«، »خدماتی« طراحی شود. داییزاده - 1387 - در پژوهش خود با عنوان معلّم» حرفهای مهمترین عنصر توسعه«، ضمن بحث درباره توسعه کیفی منابع انسانی، جایگاه فراگیران و کاربرد فناوری اطلاعات و تربیت معلّم حرفهای در گستره آموزش و پرورش نوین، راهکارهای عملی برای ارتقاء حرفهای معلّم و افزایش کارآمدی نظام آموزش و پرورش را ارائه کرده است. به عقیده وی معلّ»م به عنوان کارشناس یادگیری اثربخش« مهمترین نقش را در فراهمسازی شرایط مناسب برای یادگیری ایفا مینماید و ضروری است صلاحیتهای لازم را برای انجام چنین نقشی در نظام آموزشی دارا باشد.
برای تحقق چنین پندارهای متعالی، فرصتها برای توسعه مداوم حرفهای باید فراهم گردد و منابع لازم بسیج شوند. باچینسکی وهانسن - 2010 - 3 در یک مطالعه موردی کیفی، »پیامدهای توسعه حرفهای« را مطالعه نمودهاند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که توسعه حرفهای، موجب افزایش دانش محتوایی معلّمان، استفاده از روش تدریس پژوهشی در کلاس و بهبود نمرات دانشآموزان در آزمونهای استاندارد میشود. با این حال، گروهی دیگر از معلّمان، در استفاده از توسعه حرفهای، با مشکلات و موانعی از جمله کمبود منابع، محدودیت وقت، الزام به تمام کردن برنامه درسی و مشکلات مدیریت کلاس مواجه شده بودند. پژوهشگران تأکید کردهاند که ارائه راهبردهایی برای کاهش این موانع باید به عنوان یک اولویت در اصلاح برنامه توسعه حرفهای مدنظر باشد.
