بخشی از مقاله
چکیده
قیمت گذاری و تعرفه آب از مباحث مهم در آبرسانی می باشد و اغلب می تواند به عنوان سازوکاری مؤثر جهت مدیریت مصرف نیز به کار گرفته شود. تفاوت های زیادی از نظر ساختار و مقدار تعرفه بین کشورها، شهرها و مشتریان وجود دارد. تعرفه گذاری صحیح از دو منظر شرکت های آب و مشتریان اهمیت دارد و چنانچه به درستی انجام نشود نه منفعت شرکت ها و نه رضایت مشتریان را تأمین نخواهد کرد. از طرف دیگر در اغلب موارد بین هزینه های شرکت های آبرسانی و تعرفه های آب بنا به دلائلی فاصله وجود دارد که منجر به تخصیص یارانه از سوی دولت می شود. در این مقاله به طور خلاصه به روش های تعرفه گذاری آب، دلایل تخصیص یارانه و اثرات مثبت و منفی ناشی از آن در صنعت آب پرداخته می شود.
مقدمه
در میان کاربردهای مختلف آب، آب شرب شهری به خاطر مسائل بهداشتی و تأمین نیازهای اولیه و اساسی انسان و نیز به جهت احتمال بروز تنش های اجتماعی در زمان کمبود آن، از حساسیت و اولویت بالاتری برخوردار است - صدر و همکاران، . - 1372 از این رو مدیریت آب شرب در کلیه بخش های عرضه، توزیع و تقاضا یک امر ضروری است. قیمت گذاری یا تعرفه آب به عنوان سازوکاری مؤثر جهت تأمین منافع شرکت های آب و رضایتمندی مشترکین است. قیمت گذاری در نقش ابزار یا اهرم اقتصادی می تواند در تقاضای آب و در نتیجه اصلاح الگوی مصرف و رسیدن به توسعه پایدار نیز مؤثر باشد. از طرف دیگر اجرای سیاست منابع آب بانک جهانی در سال 1993، اعطای وام برای سرمایه گذاری در پروژه های آب اغلب مستلزم اجرای برخی روش های قیمت گذاری آب است.
در خصوص تدوین تعرفه ها تحقیقاتی توسط برگ و شرهارت - 1998 - ، بولند و ویتینگتون - 2000 - ، گارسیا و رینود - 2004 - و سندبچ - 2004 - صورت گرفت. همچنین جاسکو - 2005 - تعیین قیمت و اثرات قیمت برای شرکت های انحصار طبیعی - natural monopolies - را بررسی کرده است. اینگونه مطالعات برای برقراری یارانه در قیمت گذاری آب نیز انجام شده است. در سال 2005 بانک جهانی در مجموعه دستورالعمل های توسعه، مبحثی تحت عنوان آب، برق و فقر، چه کسی از یارانه بهره مند می شود ارائه نموده است که به بحث تعرفه گذاری و یارانه های آب و برق در برخی از کشورهای در حال توسعه پرداخته است .
- Komives et al., 2005 - تحقیقات انجام شده در خصوص تدوین تعرفه ها و قیمت گذاری آب شرب در ایران بیشتر با نگرش مدیریت عرضه و تأمین آب و بر مبنای معیارهای مالی بوده است. این در حالی است که تحقیقات در خصوص قیمت گذاری و الگوی مصرف مبتنی بر اصول اقتصادی و ملاحظات رفاهی به منظور استفاده، تولید مؤثر و کارآمد آب در ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته بسیار اندک است.
تعرفه آب
تعرفه آب عبارت است از قیمت آب تأمین شده توسط شرکت های آب، که توسط سیستم لوله کشی و یا روش های جایگزین دیگرمثلاً - آب بسته بندی شده - به مشتریان تحویل می شود. تفاوت های زیادی از نظر ساختار و مقدار تعرفه بین کشورها، شهرها و مشتریان وجود دارد. انتظار این است که تعرفه آب علاوه بر قیمت آب، هزینه های تصفیه، ذخیره، انتقال و توزیع را نیز پوشش دهد. اگر قرار است که تعرفه ها هزینه های شرکت را بازگرداند، شایع ترین نوع تعرفه، تعرفه دو قسمتی است که شامل:
- هزینه متغیر: که بازتابی از هزینه نهایی تولید یک مترمکعب آب اضافی است.
- هزینه ثابت: که بازتاب سایر هزینه هاست - هزینه های ثابت تولید و توزیع - به گونه ای که اطمینان حاصل شود که شرکت در درآمد و هزینه سر به سر می شود. ساده ترین ساختار تعرفه دو قسمتی با اطمینان از سربه سر شدن شرکت، به صورت مقدار ثابت یکسان برای کلیه مشترکین و مقدار متغیر برای کل آب مصرف شده است. در عمل چون همه مشتریان از نظر اجتماعی و درآمد در سطح یکسانی نیستند، ممکن است این نوع تعرفه برای برخی از مشتریان کم درآمد سنگین بوده و سبب شود که تمایلی به درخواست واگذاری انشعاب آب نداشته باشند. برای رفع این مشکل می توان از روش تبعیض قیمتی استفاده نمود. در استراتژی تبعیض قیمتی، محصولات اعم از کالا یا خدمات با قیمت یکسانی برای مشتریان مختلف ارائه نمیشوند. در مورد آب این استراتژی به روش های زیر قابل اجراست:
-1 تبعیض قیمتی درجه : - Third-degree price discrimination - 3 برای هر گروه از مشتریانمثلاً - از نظر کاربری یا درآمد - ، تعرفه مشخصی تعیین می شود.
-2 تبعیض قیمتی درجه : - Second-degree price discrimination - 2 در این مدل فهرستی از بسته های قیمت- مقدارمصرف برای مشتریان ارائه می شود.
اگر شرکت ها و قانون گذاران بتوانند اطلاعاتی از توزیع درآمد و همجنین ارزیابی خدمات آبرسانی بین مشتریان را داشته باشند، با ترکیب روش های تبعیض قیمتی درجه 2 و درجه 3 می توانند وضعیت تعرفه گذاری را بهبود بخشند. ارائه یک فهرست از تعرفه های غیرخطی و دادن حق انتخاب نوع تعرفه توسط خود مشتریان برای غلبه بر مشکل ناهمگونی اجتماعی و درآمد مشتریان سودمند می باشد. به عنوان مثال شرکت می تواند دو نوع تعرفه ارائه دهد: یکی با هزینه ثابت بالا و هرینه متغیر پائین برای مشتریان پر مصرف و دیگری با هزینه ثابت پائین و هزینه متغیر بالا برای مشتریان کم مصرف - . - Jaskow, 2005 این روش تعرفه گذاری چندین دهه برای برق در فرانسه استفاده می شد.
شکل 1 مثالی از این نوع تعرفه را به خوبی نشان می دهد - . - Blanc, 2007 در این مثال تعرفه 1 هزینه ثابت 4 دلار ومقدار متغیر 0,25 دلار بر مترمکعب دارد و تعرفه 2 هزینه ثابت 2 دلار و مقدار متغیر 0,4 دلار دارد. اگر مصرف بالاتر از 13 مترمکعب باشد تعرفه 1 اقتصادی تر است. در عمل تعرفه های آب اغلب با ساختار تئوری متفاوت است. جدول 1 انواع ساختار تعرفه آب شرب را ارائه می کند و در بین این مدل ها تعرفه بلوک فزاینده متداول ترین مدل در بین شرکت های آب می باشد.
