بخشی از مقاله
کلید واژهها: پهنه بندی لرزهای، مدل زمان و بزرگای قابل پیشبینی، لرزه زمین ساخت، ژئومورفولوژی، ایران
چکیده
یکی از مدلهای مورد استفاده در پیشبینی احتمالی زمان و بزرگای زلزله آینده، مدل زمان و بزرگای قابل پیشبینی پشینهادی پاپازاخوس و همکاران است، که در بسیاری از مناطق لرزهخیز دنیا مورد استفاده بوده است. این مدل با استفاده از دادههای زلزله رخ داده در یک پهنه لرزهزا، زمان و بزرگای زلزله محتمل بعدی را تخمین میزند. پهنه لرزهزا قسمتهای نسبتا کوچکی از پوسته زمین است که شامل مناطق گسیختگی - گسلها - ناشی از زلزلههای بزرگ در این قسمت از پوسته و همچنین گسلهای ثانویه ناشی از زلزلههای اصلی کوچک، میباشد. مناطق یا پهنههای لرزهای برمبنای معیار شباهت رژیمهای تکتونیکی هر منطقه تعریف میشود. همچنین خاصیت مشخصه یک منطقه لرزهزا تعامل میان گسلهای آن در طی تحریکهای مهم لرزهای - توزیع مجدد تنش و غیره - است.
تفکیک یک ناحیه لرزهزا بر اساس معیار های لرزه زمین ساخت و ژئومورفولوژی معین انجام میشود که این معیارها عبارتند از خوشه بندی مکانی لرزه خیزی، تغییرات توپوگرافی، ابعاد مناطق گسخیتگی زمین لرزههای بزرگ - آثار گسلهای سطحی، توزیع حجم پس لرزه از رویدادهای اخیر و نقاط کانونی زمین لرزههای تاریخی که به خوبی ثبت شدهاند - و شواهد برای فعل و انفعال - برهم کنش - بین رخدادهای لرزهای. در این مطالعه، منطقه ایران برمبنای موارد ذکر شده در فوق و با استفاده از استانهای لرزه زمین ساخت معرفی شده توسط نوروزی - 1979 - و توکلی - 1996 - و همچنین پهنه بندی لرزهای معرفی شده توسط کاراکایسیس - 1994 - و پاپازاخوس و همکاران - 1997 - ، به 30 منطقه منبع زلزله تقسیم شده است.
مقدمه
زلزله معمولا بدون هشدار و مشخص شدن به واسطه اثرات مستقیم و غیرمستقیم متعدد، بر خلاف خطرات طبیعی دیگر که سریع رخ میدهند، به وقوع میپیوندد. زلزلهها از جهت خسارت وارده در یک زمان بسیار کوتاه مخربتر از هر فاجعه طبیعی دیگر میباشند. بنابراین بهدلیل مشکلات شدید و خسارات عظیم ناشی از وقوع زلزله، مطالعه در خصوص پیشبینی زلزله امری ضروری جهت حفظ زندگی انسانها محسوبمیشود. از مطالعات پیشبینی زلزله، ارائه مدلهای قابل پیشبینی وابسته به زمان میباشدعمدتاً. دو نوع مدل وابسته به زمان را بر اساس رابطه بین مقدار لغزش یک زلزله و زمان رخداد زلزله بزرگ بعدی میتوان در نظر گرفت: مدل پیشبینی لغزش و مدل پیشبینی زمان. اما با توجه به اینکه برای استفاده از این مدلها احتیاج به پیشنیازهایی است که یکی از این موارد مهم پهنهبندی لرزهای دقیق منطقه مورد مطالعه میباشد، پهنهبندی دقیق منجر به بهبود نتایج حاصل از کاربرد مدل زمان و بزرگای قابل پیشبینی منطقهای خواهد شد . - Papazachos et al. 1997 - این مدل پیش از این توسط Karakaisis - 1994 - و بعد از او بوسیله Papazachos et al. - 1997 - ، در فلات ایران نیز بکار رفته است. گذشت مدت زمان بیست سال از این مطالعات و وقوع زلزلههای جدید و متعدد لزوم بازنگری در این مدل و کالیبراسیون مجدد آنرا ضروری ساخته است. در اینجا به عنوان یک گام اساسی در این راه، سعی شده که مدل پهنهبندی پیشنهادی این دو مطالعه بروز شود.
لرزه زمین ساخت ایران
ایران یکی از مناطق زلزلهخیز در جهان محسوب میشود. با این حال، توزیع مکانی و بزرگای زلزله در مناطق مختلف فلات ایران مشابه نیست. ایران یک قطعه پوستهای واحد به نظر نمیرسد و تصور میشود که میان سه کمربند فعال زاگرس، کوپه داگ-البرز-تالش و ایران مرکزی و حوضه دشت لوت متمرکز شده است. در ایران، بدلیل وجود مناطق لرزهزا بسیار، زلزلههای مخرب هر چند سال رخ میدهد. بسیاری از معقول به نظر میرسد.
مشخص شده است که ترکیبی از دادههای لرزه نگاری و زمین ساختی، درک بهتری از فرآیندهای پیچیده حاکم بر منشاء زمینلرزه در طول دورههای طولانی و در واحد ساختاری زمین شناسی مختلف ارئه میدهد. در بسیاری از مناطق، حتی در مناطق بسیار لرزهخیز جهان، اطلاعات کافی جهت تعیین پتانسیل وقوع زلزله در مناطق لرزهای با درجه کافی از قابلیت اطمینان وجود ندارد. اگرچه در طول دهه های گذشته تلاشهای قابل توجهی توسط Nowroozi - 1971,1972 - و McKenzi - 1972 - و Berberian - 1976a, ، 1977a، 1981،1983،Jackson - 1995 - 1980a,b - ,، Jackson and McKenzi - 1984,1988 - ، Kadinsky-Cade and Barazangi - 1982 - , Ni and Barazangi - 1986 - , Byrne et al. - 1992 - , Baker et al. - 1993 - , Priestley et al. - 1994 - and Jackson et al. - 1995 - برای درک بهتر تکتونیک فعال ایران و مناطق همجوار انجام شده است،
اما دانش در مورد ساختار تولید زلزله هنوز برای تعیین جزئیات منابع لرزهای نا کافی میباشد. واضح است، دادههای زلزله در دسترس نمیتواند به طور کامل فعالیت لرزهای در ایران را بیان کند و عدم وجود هرگونه اطلاعات اضافی موجب میشود که تعیین پتانسیل مناطق لرزهای با یک درجه بالایی از قابلیت اعتماد انجام نگیرد. یک استان لرزه زمین ساخت، مرز ناحیهای است که ویژگی های زمین شناسی و لرزهای متفاوتی با استانهای هم جوار خود دارا میباشد؛ هر استان لرزه زمین ساخت دارای پتانسیل لرزهای برابر و اغلب دارای وحدت در ساختار زمینشناسی و نوع لغزش میباشند. مرزهای استان لرزه زمین ساخت از طریق تجزیه و تحلیل زلزلههای تاریخی ، تغییر مکان مراکز زلزله برای چند دهه گذشته، محیطهای زمین ساختی، گسلهای فعال، ژئومورفولوژی منطقه ای تعیین میشود. - Nowroozi ,1972 - . در تعیین محدوده هر منطقه، اطلاعات مربوط به فرکانس وقوع و بزرگی زلزله هم استفاده میشود.
Stocklin - 1968 - ایران را به 9 منطقه با تکتونیک لرزهای متفاوت تقسیم کرد که عبارتند از: جلگه شط العرب، کمربند چینخوردگی زاگرس، منطقه راندگی زاگرس، سنندج-سیرجان، ایران مرکز، رشته کوه البرز، کوپه-داگ، دشت لوت و منطقه شرق ایران و مکران. همچنین Takin - 1972 - ایران را به چهار منطقه ساده تقسیم نمود. Nowroozi - 1972 - با استفاده از مفهوم تکتونیک صفحات منطقه ایران را به چندین استان لرزه زمین ساختی تقسیم نموده است. Nowroozi - 1976 - با استفاده از دادههایی از جمله نقشههای زمین شناسی از شرکت ملی نفت ایران، نقشه های تکتونیکی ایران، جابجایی مراکز زلزله از سال 1972-1920، فیزیوگرافی منطقهای و توزیع گنبدهای نمک و گسلهای فعال، منطقه ایران را به 23 استان لرزه زمین ساخت تقسیم نموده است. - شکل Tavakoli - 1996 - . - 1 منطقه ایران را به 20 استان لرزه زمین ساختی - seismotectonic - تقسیم نموده است. - شکل . - 2 در تحقیق حاضر، تلفیقی از استانهای تکتونیک لرزهای پیشنهاد شده توسط Nowroozi - 1976 - و Tavakoli - 1996 - برای تفکیک اولیه در نظر گرفته شده است.
گسل های اصلی و ساختار لرزهای
شکل 3 نشان دهنده گسلهای اصلی فعال شناخته شده در ایران میباشد. جهتهای حرکت برای این گسلها از اهمیت زیادی برای تفسیر تکتونیک منطقهای ایران برخوردار هستند؛ در حال حاضر برخی از حرکتها برای گسلها، یا از جابجایی ناشی از زمین لرزههای اخیر یا از جابجایی کانالهای جریان که در عکسهای هوایی مشاهده شده است، شناخته شدهاند. پس از زلزله دشت بیاض - 4.5 - 1968 متر جابجایی چپگرد جانبی مشاهده شده است. . - Niazi, 1969 - مطالعه عکسهای هوایی نشان داد که گسلهای شاهرود و درونه، چپگرد جانبی و احتملا گسل زاگرس راستگرد جانبی می باشد. . - Wellman, 1966 - اما در نقشههای تکتونیکی ارئه شده برای ایران، گسل زاگرس، یک گسل راندگی معرفی شده است. Tchalenko and Braud - 1974 - بیان نمودند که بخشی از گسل زاگرس در طول زلزله 1909 دارای جابجایی راستگرد جانبی بوده است. جهتهای حرکت برخی از گسلهای شرق ایران توسط Ashjai et al. - 1975 - تعیین شده است.
