بخشی از مقاله
چکیده:
ظهور آل بویه در عرصه سیاست و تعلیم و تربیت تأثیرات فراوان و دراز مدتی در تحولات سیاسی وفکری ایران وجهان اسلام داشته است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی و از نوع اسنادی می باشد و هدف از این مطالعه بررسی اوضاع اجتماعی-سیاسی وچگونگی به قدرت رسیدن آل بویه و روشهای حکومتی بوییان وجغرافیای ایران در این دوره بوده است و نیز به روشهای تعلیم و تربیت وصاحب نظران تعلیم و تربیت ایران و جهان اسلام در این دوره و روشهای درس گذاری اندیشمندانی چون فارابی و ابو علی سینا پرداخته شد.
تأثیر بوییان بر پیشرفت علم و دانش ،کتاب وکتاب خانه ها نیز مورد بررسی قرار گرفته است. دانشمندان ، متکلمان ، محدثان - عالم به علم حدیث - ، فقها ومفسران بزرگی چون شیخ طوسی ، شیخ مفید ، سیدرضی ، شیخ صدوق و ..... دردوران حکومت آل بویه تربیت یافتندوباتشکیل جلسه های مناظره به شبهه های کلامی وفقهی پاسخ دادند.
مقدمه وبیان مسئله :
با توجه به اهمیت تعلیم وتربیت که نقش عمده انتقال فرهنگی ازنسلی به نسل دیگر را به عهده دارد لازم است که میراث فرهنگی کشور مورد مطالعه قرار بگیردتا بتوان آن را پربارتر نمود. نظر به اینکه از راه تعلیم و تربیت می توان موجبات رشد فردی و رفاه جمعی را فراهم آورد این جریان در زندگی انسانی نقشی مهم دارد
علوم وفنون آموزش و پرورش فرهنگ وتمدن مشترک برای ساخت یک جامعه مترقی ضروری است و هیچ یک ازاین پدیده ها نمی توانند به تنهایی و بدون کمک یکدیگر به وجود آیند و هریک ساخته ومکمل یکدیگراست چون تعلیم وتربیت رابطه مستقیمی با زندگی فردی و اجتماعی مردم دارد بنابراین باید درحیات آنان جنبه واقعی وعملی پیدا کنددر واقع تعلیم وتربیت هم یک نوع فلسفه حیاتی است حتی مذهب وادبیات و فلسفه به معنی اعم نیز دارای این منظور و مقصود است که حیات فردی و اجتماعی شخص را پرمایه ترسازد.حفظ گسترش وارزشیابی میراث فرهنگی در ترقی و تحول وتکامل آموزش وپرورش کشور موثرباشد. که این تحقیق در نظر داردتاریخ تعلیم و تربیت را در دوره آل بویه مورد بررسی قرار دهد.
روش تحقیق
این مطالعه،یک مطالعه توصیفی و از نوع تحلیل اسنادی است . در این تحقیق از فن کتابخانه ای استفاده شده است . در روش مبتنی بر اسناد و ابزار عمومی آن یعنی کتابخانه ،پژوهشگران،ابتدا منابع چاپی را که در راستای موضوع تحقیق مطلب یا محتوایی داشته،شناسایی کردند. پس از شناسایی و دسته بندی ، مرحله فیش برداری انجام شد .
در مرحله فیش برداری ،مطالب مورد نظر در فیش ها به دقت ثبت گردید . در مرحله بعد ، فیش ها دسته بندی شده، مطلب در یک طبقه بندی تنظیم و تدوین گردید.در نهایت ، مرحله اصلی یعنی نوشتن مقاله انجام گردید. پس نوشتن مقاله بازبینی های لازم انجام شد و مقاله به نوشتار به زیور طبع آراسته شد
دویست سال پس از آن که ابومسلم خراسانی عراق عرب را فتح کرد، و متعاقب آن عباسیان خلافت را از چنگ امویان درآوردند، عنصر ایرانی بار دیگر خلافت را مقهور قدرت خودساخت و موفق به فتح مرکز خلافت عباسی شد .فاتحان جدید دیلمیان، از شجاع ترین اقوام ایرانی و منتسب به منطقه دیلم در کرانه جنوبی دریای خزر، بودند آنان بعد اسال پز ورود اسلام به ایران مطیع دین جدید و نیز حکم رانان اسلامی نشدند و اطاعت خلافت اموی و عباسی را گردن ننهادند و در نهایت، توسط مخالفان خلافت، به آیین اسلام و مذهب تشیع درآمدند.
نیمه اول قرن چهارم هجری قمری عصر ظهور سرداران دیلمی بود . ماکان کاکی،اسفاربن شیرویه، مرداویچ زیاری، و برادران بویهی از معروف ترین جنگ سالاران دیلمی درآن مقطع به شمار می رفتند که هریک درصدد سلطه بر بخشی از جهان اسلام بودند آنان به تدریج به بازیگران اصلی عرصه قدرت در جهان اسلام تبدیلشدند و حضورشان چنان پررنگ بود که برخی مورخان از آن قرن به درستی با عنوان »میان پرده دیلمی « نام می برند .
برادران بویهی از مهم ترین فرماندهان نظامی دیلمی بودند که نه فقط موفق به تأسیس سلسله ای مستقل و دیرپا شدند، بلکه بغداد، مرکز خلافت عباسی، را نیز به تصرف خود درآورند و موجودیت خلافت را تهدید کردند،
تهدیدی که ابوریحان بیرونی از آن به عنوان انتقال سلطنت از عباسیان به آل بویه نام می برد.
پسران بویه پیش از فرمانروایی
به هر حال ابو شجاع بویه با پسرانش که هیزم کشی و ماهیگیری در نواحی ساحلی گیلان نمیتوانست آنها را خرسند سازد، ظاهراً در سال های جوش و خروش گیل و دیلم که ماکان و اسفار و مرد اویج بین خراسان و جرجان و ری در جستجوی قدرت، تلاش آغاز کرده بودند، به خدمات لشکری وارد شدند. خود او در این گونه خدمات به خراسانافتاد و ظاهراً از حدِ سپاهی سادهای تجاوز نکرد .اما پسر بزرگش ابو الحسن علی بن بویه که بعدها از دوران خدمت خویش در سپاه نصر بن احمد امیر بخارا یاد میکند، ظاهراً در بین دسته دیلمان سپاه آل سامان موقعیت و مقامی به دست آورد.
مع هذا، بعدها به همراه برادران کوچکتر خویش - حسن واحمد - که آنها نیز جزو سپاه آل سامان بودند، از سپاه بخارا به ملازمان ماکان کاکی که خود در آن زمان در خدمت آل سامان بود و در اختلاف ماکان و مرداویج از نزد ماکان به خدمت مرداویج درآمد و در ری به سر کردگی یکدسته از سپاهدیلم درآمد.چندی بعد از جانب مرداویج ولایت کرج به ابوالحسن علی بویه واگذار شد.او با برادرانش وارد کرج شد و با سخاوت ساده دلانه قسمتی از اموال و غنایمی که عایدش شد را صرف بخشش به سپاهیان کرد و آوازه ی این سخاوتش جنگجویان گیل و دیلم را به خدمت وی کشاند.
در این بین مرداویج که بسط قدرت و تحکیم موضع پسر بویه در قلمرو محدود کرج موجب تحریک شدید حسادت و سوءظنش شده بود در صدد بر آمد او را از سر راه دور کند. علی از سوء قصدپسر زیار آگاهی یافت و با دویست سیصد تن به اصفهان حمله کرد و اصفهان را از دست چند هزارسپاهی منسوب به خلیفه بیرون آورد ظاهراً به الزام مرداویج و اجتناب از در گیری با او بعد از دو ماه توقف در اصفهان با چهار صد تن عزیمت فارس نمود و ابوبکر پسر یاقوت که در آنجا فروانروایی داشت از پیش اوگریخت و قلمرو حکومت او به دست پسر بویه افتاد - ذی الحجه 321 - و در جنگی که بایاقوت انجام داد شیراز به دست پسر بویه افتاد
ورود سپاه فاتح به شیراز ،به وجود آمدن دولت تازه ای را که دولت آل بویه خوانده شد اعلام کرد خلیفه الراضی باالله هم خلعت و لوای امارت فارس را در مقابل سالانه هشت میلیون درهم که پسر بویه تأ دیه آن را تعهد کرد برایش فرستاد
در این زمان در جنگ بین یاقوت ومرداویج اهوازبه دست مرداویج افتاد.علی بن بویه هم با وجود سپاه گیل و دیلم در اهواز برای قلمرو خود مایه ی تهدید یافت کوشید با مرداویج از در صلح آید با قتل ناگهانی مرداویج در اصفهان حسن بن بویه بر اصفهان تسلط یافت و احمدبن بویه با ملاحظه ضعف و فتور دستگاه خلافت بغداد و منازعات ویرانگر وپایان نا پذیر امراء ترک که عزل و نصب خلفا به دست آنها افتاده بود بالاخره اقدام به تسخیر بغداد کرد.
خلیفه مستکفی که با ورود احمد بویه به بغداد ، از دست امراء ترک خویش خلاص شد بود. بیعت را با علاقه و خرسندی پذیرفت - جمادی الاخره . - 334 وی به امیر فاتح خلعت و عنوان امیرالامرائی با لقب معزالدله داد و برادر بزرگش ابوالحسن علی بن بویه را هم که خود امیر الامراء خاندان بویه و بزرگ بلامنازع آنها بود ، عماد الدوله لقب داد و برادر دیگرشان ابو علی حسن بن بویه را هم به رکن الوله ملقب کرد و القاب آنها بر سکه ها نیز ضرب شد و با خلعت و لواء برای آنها ارسال شد و در واقع اولاد بویه را به نحوی با خاندان عباس منسوب و مربوط نمود.
معز الدوله امیر الامراءجدید که در همان آغاز ورود به بغداد در صدد نقل خلافت از آل عباس به آل علی افتاد و تنها هشدار مشاورانش وی را از آن منصرف کرد ،بر تمام امور خلافت مسلط شد وبرای خلیفه که دست آموز و چشته خوار او گشت جز ذکری که در خطبه از او می شد تقریباً هیچ مزیتی باقی نگذاشت. چندی بعد هم به سبب سوءظنی که خلفا در این دوره صورت تشریفاتی ای بیش نبودند، با مقرری ای که از دولت می گرفتند و در آمد املاک اختصاصی خود زندگی می کردند و جز اقامه تشریفات مذهبی و رسمی و امضای فرمان ها کاری نداشتند . در ولایات سرکشان و غلبه جویان با هم زد و خورد داشتند و هر که بر جایی غلبه می یافت خلیفه او را به رسمیت می شناخت و با گرفتن مقداری هدیه خلعت و لواء و لقب برای او می فرستاد.
تبار خاندان بویه
در مورد تبار خاندان بویه در میان دانشمندان و تاریخنگاران دیدگاههای گوناگون وجود دارد، صائبی در کتاب تاجی آورده است که نسب بویه به بهرام گور منتهی میگردد و بعضی گفتهاند که بویه از نسل دیلم بن ضبه بوده است و ابوعلی مسکویه در کتاب تجارب الامم آورده است که پادشاهان آل بویه خود را از فرزندان یزدگرد پسر شهریار آخرین پادشاه ساسانی میدانند و میگویند که در آغاز تهاجم اعراب مسلمان بعضی از اولاد یزدگرد به گیلان رفته و درآنجا ساکن شدند.
البته تردید در نسب آل بویه وجود دارد،مسلم است که بویه پدر و سه برادری که سلطنت آل بویه را تشکیل داده اند خود و به احتمال زیاد پدر و اجدادش و سه پسر او در نهایت تنگدستی و گمنامی می زیستند و ارتزاقشان از راه ماهیگیری بوده است معز الدوله خود و شاید بعضی دیگراز آل بویه عصامی - به نفس خود ببالد - بوده اند . نه عظامی - به مفاخر پدران ببالد - عضدالدوله که مردی جاه طلب بود اقداماتی کرد تا برای او نسب ساخته شود . دو تن از نویسندگان معروف هم درباره این نسب ها تردید و بلکه آن را رد کرده اند .یکی ابوریحان بیرونی است که گفته است هر کس به راه افراط و تفریط رود و جانب اعتدال را رعایت کند در می یابد که نخستین کسی که از قبیله - بویه - شناخته شده است پسر بویه فنا خسرو است که در میان این قبایل حفظ انساب معمول نبوده است
