بخشی از مقاله
چکیده
بخش قابل توجهی از خطوط ریلی ایران از مناطق ماسه گیر عبور میکند. در سالهای اخیر با بروز خشکسالی این مناطق گسترش بیشتری یافتهاند بهطور مثال نزدیک به 100 کیلومتر از خطوط ریلی در اداره کل راهآهن شرق با مشکل شنهای روان مواجه است . تعمیر و نگهداری خط و سازههای فنی در این مناطق نیاز به تمهیدات و روشهای ویژه و صرف هزینههای زیاد جهت حفظ ایمنی و کنترل و کاهش اثرات زیانبار این بر خط دارد.
در این مقاله ابتدا مناطق ماسه گیر در ناحیه اداره کل راهآهن شرق موردبررسی قرارگرفته و مشکلات و صدمات وارده بر خط در اثر شنهای روان و هزینههای مازاد تحمیلشده جهت تعمیر و نگهداری تحلیلشده است؛ سپس روشهای بکار گرفته جهت تثبیت شنهای روان در مناطق مختلف این اداره کل ارزیابیشده است و در انتها راهکارهای پیشنهادی جهت کاهش اثرات منفی شنهای روان و الزامات تعمیر و نگهداری در مناطق ماسه گیر بر اساس تجربیات سایر مناطق کشور و سایر کشورها بیانشده است.
-1 مقدمه
عبور خطوط ریلی از مناطق ماسه گیر در بسیاری از موارد اجتناب ناپذیر است. این مسئله خاص کشور ایران نبوده و بسیاری از نقاط مختلف دنیا مانند کشورهای چین، آمریکا، امارات متحده عربی و تونس با آن درگیر هستند. وجود طوفانها و شنهای روان در این مناطق باعث بروز مشکلات متعددی در حوزههای مختلف خط، علائم الکتریکی و سیر و حرکت میگردد که عمده آنها مربوط به خط است.
از این دسته میتوان به مواردی مانند زوال سریع ادوات و مصالح روسازی خط و مسدودی خط به دلیل انباشت زیاد ماسه روی خط اشاره کرد. تحقیقات زیادی درزمینه حل این مشکلات توسط محققان داخلی و بینالمللی انجام شده و راهکارهای مختلفی ارائه شده است.
در این مقاله ابتدا مناطق مختلف ماسه گیر در اداره کل راه شرق موردمطالعه قرارگرفته و معرفی می شوند. در ادامه هزینهها و معضلاتی که در تعمیر و نگهداری خطوط در مناطق ماسه گیر ایجادشده بیانشده و تحلیلشدهاند. سپس فعالیتهای صورت گرفته در این مناطق جهت کنترل شنهای روان یا کاهش اثرات سوء آن بر خط موردبررسی قرارگرفته و تجربههای بهدستآمده بیانشدهاند. در انتها سایر راهکارهای پیشنهادی و بکار رفته توسط محققین مختلف یا راه آهن های سایر کشورها معرفیشدهاند و با بررسی آنها روشهای پیشنهادی جهت کاهش صدمات شنهای روان در اداره کل راهآهن شرق ارائه شده است.
-2 بررسی مناطق ماسه گیر در اداره کل راهآهن شرق
اداره کل راهآهن شرق با وسعت 1000 کیلومتر خطوط اصلی و فرعی و تعداد 40 ایستگاه در تاریخ 84/2/13 باهدف کاهش 1000 کیلومتر مسیر ترانزیت ریلی کشورهای آسیای میانه به بندرعباس احداثشده است و در سه استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی و یزد واقعشده و مرکز این اداره کل ایستگاه راهآهن طبس در استان خراسان جنوبی است و حوزه استحفاظی این محور طلایی از ایستگاه »بیشه در« در نزدیکی شهر بافق در استان یزد شروع و در ایستگاه »کاشمر« در استان خراسان رضوی ختم میشود. این مسیر ازنظر کاهش زمان سیر قطارها ، کاهش مصرف سوخت، استفاده بهینه از نیروی انسانی ، کاهش ترافیک جادهای، کاهش تصادفات جادهای، کاهش آلودگی محیطزیست و کاهش استهلاک خودروهای سنگین و جادهها و سایر هزینهها بسیار مقرونبهصرفه بوده و نقش مؤثری در اقتصاد کشور دارد.
در ابتدای احداث مسیر اداره کل راهآهن شرق که به محور بافق - مشهد شناخته میشود، بخشهای بسیار اندکی درگیر مشکلات شنهای روان بود؛ اما در سالهای اخیر به دلیل خشکسالی مناطق ماسه گیر توسعهیافتهاند و باعث بروز مشکلات زیادی شده است. در جدول زیر لیست مناطق ماسه گیر بیانشده است.
همانطور که در جدول 1 و جدول 2 مشاهده میشود درمجموع نزدیک به 100 کیلومتر ﺍﺯ ﺧﻄﻮﻁ این ناحیه با مشکل ماسههای روان روبرو بوده و این مناطق در بخشهای مختلف مسیر بهصورت مقطعی گسترده و در یک بخش خاص متمرکز نیستند. البته شدت مشکلات در مناطق مختلف متفاوت است و بیشترین مقدار آن در حدفاصل ایستگاههای منتظر قائم تا تل حمید و تل حمید تا رباط پشت بادام در عبور مسیر از کویر طبس مشاهده می شود. میزان انباشت ماسه در اطراف خط در فصول مختلف سال متفاوت است و در فصل تابستان با توجه به خشکی منطقه و وجود طوفانهای موسمی با افزایش روبرو میشود.
جدول :1 مناطق ماسه گیر اداره کل راهآهن شرق [2]
جدول :2 ترانشه های ماسه گیر اداره کل راهآهن شرق
-3 مشکلات و هزینههای مازاد تعمیر و نگهداری خطوط در مناطق ماسه گیر
هزینههای مازاد تعمیر و نگهداری خطوط در مناطق ماسه گیر را میتوان در بخشهای مختلف بهصورت زیر بیان کرد. هزینههای مربوط به قابل سیر نگهداشتن خطوط بدین معنا که خطوط ریلی و ایستگاهها در شرایط مطلوب جهت سیر ایمن قطارها نگهداشته شوند .
بدین منظور نیروهای مازاد و تجهیزات موردنیاز در مناطق ماسه گیر مستقرشده و با ماسه روبی مداوم خطوط در بلاکها و ایستگاهها و نظافت سوزنها امکان سیر ایمن قطارها را فراهم میکنند. با توجه به تجربههای بهدستآمده در اداره کل راه شرق در مناطق با ماسه گیری شدید مانند حدفاصل ایستگاه منتظر قائم تا ایستگاه رباط پشت بادام به ازای هر کیلومتر 3 نفر نیرو بهصورت کشیکی باید در محل مستقر باشند، همچنین برای نظافت خطوط ایستگاهی و سوزنها نیاز به 6 نفر نیرو بهصورت کشیک و دو عدد جاروی صنعتی بزرگ است. در مناطقی که حجم ماسه شدید نبوده و انباشت ماسه روی خط بهصورت دائمی نیست. باید با توجه به شرایط آب و هوایی نیروی موردنیاز پیشبینی شود.
قسمت دیگر هزینهها و معضلات خطی در مناطق ماسه گیر مربوط به زوال و خرابی روسازی و زیرسازی خطوط ریلی در مدتزمانی بسیار کوتاهتر از حد استاندارد است. از عوامل به وجود آورنده این مسئله میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
صلبیت خط: در مناطق ماسه گیر بانفوذ ماسه در داخل بالاست حالت ارتجاعی آن را از بین میبرد و کل روسازی خط بهصورت یک مجموعه کامل صلب تبدیل میشود.
