بخشی از مقاله
چکیده
هر نوع توسعه با هر درجه ای از کمیت یا کیفیت، آثار زیست محیطی ویژه ای را به دنبال دارد که این آثار در ارتباط با وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم در منطقه اثرگذار و اثرپذیر نیز خواهد بود. به جهت بررسی این موضوع، در این تحقیق اثرات پروژه احداث سد کمال صالح بر محیط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. بدین منظور علاوه بر پیمایش میدانی به شیوه نظرسنجی، از ماتریس آیکولد نیز برای ارزیابی زیست محیطی پروژه استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که مهمترین اثر مثبت طرح، فراهم نمودن امکان تامین آب شرب سالم برای شهرهای اراک و شازند میباشد. بعلاوه این طرح توانست اشتغال حدود 250 تا 300 نفر را در فاز ساختمانی فراهم آورد. همچنین طرح توانست نقش به سزایی در افزایش اشتغال و کاهش بیکاری و به تبع آن افزایش درآمد و ارتقا کیفی زندگی و رفع محرومیت اهالی این منطقه ایفا نماید. به همین دلیل این طرح مورد پذیرش و مقبولیت مردم این منطقه واقع شد. لذا اهالی مردم مشارکت خوبی در اجرای این طرح داشتند. از سوی دیگر با فراهم آمدن امکانات زیربنایی نظیر جاده های دسترسی و تسهیلات رفاهی نظیر برق، تلفن و ... برای سایتهای کارگاهی پروژه، امکان استفاده از این امکانات و تسهیلات برای روستائیان پیرامون پروژه نیز مهیا شد.
واژههای کلیدی: ارزیابی زیست محیطی، انتقال بینحوضهای آب، ماتریس آیکولد، سد کمالصالح
-1 مقدمه
افزایش روز افزون جمعیت جهان و نیاز شدید به مواد غذایی از یک سو، و محدودیت منابع آب و خاک قابل دسترسی از سوی دیگر، لزوم برنامه ریزی استفاده صحیح تر از منابع آب و خاک موجود را دوچندان می نماید - نیک بخت و همکاران، . - 1386 در سال های اخیر با توجه به افزایش جمعیت و کاهش ریزش های جوی، قسمت عمده ای از کشور با مشکل تأمین آب شرب و کشاورزی روبرو بوده است؛ به طوری که در بعضی شهرها حالت بحرانی ایجاد گردیده است. با توجه به افزایش شدید جمعیت و توسعه شهری، افت شدید سطح سفره آب زیرزمینی در بیشتر دشت های حوزه های آبخیز به طور چشمگیر نمایان شده است - آسفی و ذالنوری، . - 1385 بنابراین همگام با افت شدید سفره آب زیرزمینی دشت ها، خطر بیابانی شدن این نواحی را تهدید می کند و یا اینکه بر شدت و وسعت آن می افزاید.
با توجه به بحران های زیست محیطی نظیر خشکسالی و افت سفره زیرمینی ناشی از برداشت بی رویه آب و همچنین پدیده مهاجر گرد و غبار از کشورهای همسایه، لازم است پروژه های انتقال آب با ارزیابی صحیح زیست محیطی در مراحل مختلف به عنوان یکی از راهکارهای مدیریتی به اجرا درآیند. ارزیابی زیست محیطی عبارت است از فرآیند و جریان بررسی و مطالعات رسمی جهت پیش بینی اثرات فعالیت ها و عملکردهای یک پروژه بر محیط زیست، سلامت انسان و رفاه اجتماعی. این فعالیت شامل شناسایی و ارزیابی سیستماتیک پیامدهای پروژها، برنامه ها و طرح ها بر اجزای فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی محیط زیست است. این نظارت شامل مراحل طراحی، مراحل اجرای پروژه و پس از آغاز بهره برداری از آن می باشد - نادری و نادری، . - 1383
ارزیابی اثرات، ابزاری برای حفاظت محیط زیست است و این اطمینان را ایجاد میکند که علاوه بر جنبه های فنی و مالی پروژهها، به اثرات زیست محیطی آنها نیز در تمام مراحل ایدهپردازی، طراحی و اجرای پروژهها توجه میگردد. ارزیابی اثرات زیست محیطی، منابع محیط زیست را شناسایی نموده و حفاظت از آنها را از مراحل ابتدایی فرآیند برنامهریزی و تصمیمسازی مدنظر قرار میدهد تا اقدامات اصلاحی برای کاستن آثار سوء پروژهها شناسایی گردد - فقیه، . - 1385 احداث سدهای بزرگ بواسطه مزایای اجتماعی و هزینههای زیاد آنها یک مسئله بحث برانگیز شده است. ارزشهای کنترل سیلاب، تأمین منابع آب، تولید برق، استفادههای ورزشی تفریحی و غیره باید در مقابل تغییر اکوسیستمها، زهدار شدن اراضی کشاورزی، بالا آمدن سطح آب زیرزمینی، عوض شدن کیفیت آب خروجی و دیگر اثرات منفی زیست محیطی آنها موازنه گردند. در طی سال-های اخیر اثرات زیست محیطی توانسته همپای سایر مسائل در توجیهپذیری طرحها دخالت نموده و اجرای پروژه را ممکن و یا غیرممکن سازد - کریمی و چمانچی، . - 1386 هدف از این تحقیق بررسی تأثیر احداث سد کمال صالح بر مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در اطراف منطقه می باشد و در نهایت ارائه راهکارهای مناسب جهت به حداقل رساندن خسارت های زیست محیطی می باشد.
-2 معرفی منطقه مطالعاتی
حوضه سد کمالصالح بعنوان حوضه اثرگذار یا انتقالدهنده آب، با مختصات جغرافیایی ًٍ×× ًُ ×ُُ تا × ٌٌ×× ٍْ ×ُُ شرقی و × ٌَ×× ََ ×ََ تا × ِِ×× ِِ ×ََ شمالی، با مساحت 655 کیلومتر مربع در جنوب غرب استان مرکزی و شمال شرق استان لرستان قرار دارد؛ و جزء سرشاخههای اصلی رودخانه تیره لرستان بحساب میآید - شکل . - 1 میانگین نزولات سالانه حدود 450 تا 500 میلیمتر و میانگین دمای سالانهتقریباً 11 درجه سانتیگراد است - مردیان، . - 1388 ساختگاه سد کمالصالح بر روی رودخانه تیره دوآب است که از اتصال دو شاخه به نامهای رودخانه بزرگ - زیرحوضه رودخانه بزرگ - و رودخانه قلعهنو - زیرحوضه آشورآباد - تشکیل میشود.
سد کمالصالح با ظرفیت 110 میلیون مترمکعب، از نوع خاکی سنگریزهای و با هسته رسی، جهت تأمین آب شرب شهر اراک، شازند و صنایع وابسته آن، با قابلیت تنظیم آب 65 میلیون مترمکعب، بر روی رودخانه تیره دوآب احداث شده است - شکل . - 2 ارتفاع سد از بستر رودخانه 85 متر، طول تاج آن 762 متر و عرض آن 12متر است. میانگین جریان ورودی سالانه به سد معادل 100/95 میلیون مترمکعب است. خط انتقال آب بصورت سیستم پمپاژ- ثقلی از محل تأسیسات مجاور مخزن سد با دبی طراحی 2/47 مترمکعب بر ثانیه شروع، و بعد از آبگیری شهر شازند و صنایع بین راهی با دبی طراحی 1/62 مترمکعب بر ثانیه به اراک میرسد. با بررسی منابع آلاینده موجود در حوضه سد کمالصالح مشخص شد منبع آلایندهای که بطور دائم و همیشگی - مانند
