بخشی از مقاله
چکیده
یکی از پدیده هاي شکل گرفته در دوره معاصر ، پدیده ي خانه هاي دوم است که به واسطه ي پیچیدگی هاي شکل گرفته، در زندگی بشري ظهور کرده است. خانه هاي دوم یکی از الگوهاي مهم در نواحی روستایی است که بر فضاي روستایی در ابعاد مختلف، تأثیر مثبت و منفی دارد. امروزه در اکثر کشور هاي جهان به ویژه در کشور هاي توسعه یافته این پدیده از رونق زیادي برخوردار است و در ایران نیز با رونق شهر نشینی به ویژه در دو دهه اخیر این پدیده با شتاب بیشتري گسترش یافت
با توجه به ماهیت خانه هاي دوم بروز تغییرات زیست محیطی و اقتصادي ، اجتماعی و فرهنگی ناشی از گسترش آن در نواحی روستایی اجتناب ناپذیر است گسترش این پدیده اثرات مطلوب و نا مطلوبی بر محیط و ساختار فضایی دارد لذا ضروري است که آثار و پیامد هاي ناشی از آن مورد بررسی قرار گرفته تا زمینه و راهکار هاي مناسبی براي سازماندهی آن میسر شود .
در سال هاي اخیر به تبع پیچیدگی هاي اجتماعی و افزایش زندگی ماشینی و افزایش چالش هاي برآمده از زندگی شهري، شکل گیري خانه هاي دوم در پهنه شمالی ایران از جمله شهرستان بندر انزلی که به دلیل داشتن قابلیت هاي فراوان یکی از مهمترین انتخاب هاي ساکنان شهري براي اوقات فراغت بوده ، بیش از پیش شکل گرفته است لذا در این مقاله سعی شده با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی اثرات و پیامدهاي ناشی از گسترش خانه هاي دوم در دهستان لیجارکی حسن رود شهرستان بندر انزلی مورد بررسی قرار گیرد.
جامعه آماري پژوهش ساکنان محلی و بومی روستاها - 344 نفر - و ساکنان یا مالکان خانه هاي دوم - 100 نفر - در روستاها هستند. 327 خانوار با استفاده از فرمول کوکران تعیین شدند که با توجه به محدودیت دسترسی به مالکین و ساکنین خانه هاي دوم تعداد حجم نمونه 100 نفر در نظر گرفته شد. در این پژوهش از روش نمونه گیري تصادفی استفاده شده و براي تحلیل متغیرهاي آن، متناسب با نوع داد ه ها، از نر م افزار spss استفاده شده است .
نتایج پژوهش نشان می دهد که خانه هاي دوم آثار مثبت و منفی مختلفی در ابعاد اقتصادي، اجتماعی- فرهنگی منطقه برجاي گذاشته است از جمله مهم ترین عوامل اقتصادي تأثیرگذار گسترش خانه هاي دوم در منطقه می توان به افزایش زمینه هاي شغلی به ویژه مشاغل فصلی مرتبط با گردشگري،افزایش فرصت هاي شغلی در بخش خدمات، افزایش مهاجرت از روستا به شهر و توجه کمتر به انجام فعالیت هاي کشاورزي اشاره کرد .
-1 مقدمه
امروزه تحولات اقتصادي و اجتماعی- فرهنگی جهان به ویژه در زمینه افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی، توسعه راه هاي ارتباطی و وسایل حمل ونقل، افزایش اوقات فراغت و بهبود رفاه اجتماعی منجر به توسعه خانه هاي دوم در نواحی روستایی شده است. شکل گیري خانه هاي دوم از دهه 1940 در اروپا آغاز شده و در سال هاي اخیر با شتاب بیشتري ادامه دارد این شکل گیري و گسترش متاثر از دستیابی به درآمد کافی و داشتن وقت آزاد کافی از یک سو و رفتاري شدن گذران تعطیلات آخر هفته در اغلب کشورهاي جهان از سویی دیگر شد. .
در ایران نیز پدیده ي خانه هاي دوم، با رواج گردشگري روستایی در نواحی کوهستانی و مجاور شهرهاي بزرگ و همچنین سواحل دریاي خزر بالأخص کرانه هاي دریاي خزر- با هدف گذراندن اوقات فراغت، رشد چشمگیري داشته است؛ به طوري که در بسیاري از مناطق حتی منظرهاي روستایی را نیز تحت تأثیر قرار داده است.در واقع می توان گفت که نواحی روستایی، منبعی آسیب پذیر و مستعد تغییرات زیست محیطی و اجتماعی و اقتصادي تحت تأثیر خانه هاي دوم هستند؛ به طوري که برنامه ریزان معتقدند، جامعه ي میزبان براي رشد و توسعه ي ظرفیت معینی دارد و رشد فراتر از حد ظرفیت آن، منجر به اثرات منفی اجتماعی و زیست محیطی خواهد شد و تجربه نشان داده که رشد و گسترش خانه هاي دوم با رشد درآمد مردم محلی و کیفیت زندگی و رشد گردشگري ناحیه ارتباط مستقیمی دارد .
-2 بیان مساله
امروزه ساکنان نواحی شهري براي فرار از آلودگی هاي زیست محیطی که آن ها را تهدید می کند می کوشند تا پاره اي از وقت خود را در نواحی آرام و بکر و دست نخورده سپري کنند بنابراین شکل گیري خانه هاي دوم از پدیده هاي است که در دهه هاي اخیر شکل گرفته و روز به روز هم افزایش داشته و جوامعه روستایی از جمله عرصه هایی هستند که در این زمینه تحت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم قرار گرفته اند و بخش مهمی از خانه هاي دوم در نواحی روستایی ایجاد شده و گسترش یاقته است . یکی از مناطقی که داراي پتانسیل هاي زیادي براي گسترش این پدیده بوده و هست پهنه شمالی کشورمان بخصوص شهرستان بندر انزلی بوده که با داشتن باغات سرسبز ، سواحل زیبا و همچنین شرایط اقلیمی و جغرافیایی خاص ، بعد مسافت و نزدیکی به کلانشهر رشت مورد توجه گردشگران و به ویژه مالکان خانه هاي دوم قرار گرفته است .
پیدایش این خانه ها اثرات اقتصادي و اجتماعی و ... بر ناحیه برجاي می گذارد از این رو باید پیامد هاي مختلف اقتصادي و اجتماعی و کالبدي و ... خانه هاي دوم را در ناحیه مورد بررسی قرار داد . البته از اهدافی که برنامه ریزي توسعه روستایی طی سالیان متمادي دنبال می نماید، افزایش رفاه روستائیان و بهبود کیفیت زندگی آنان است. کیفیت زندگی در نواحی روستایی از یک طرف متاثر از عوامل، فعالیت ها و تحولاتی است که در درون نواحی روستایی وجود دارند و از طرف دیگر تحت تاثیر عوامل بیرونی است که روستا و زندگی ساکنان آن را تحت تاثیر قرار می دهد. خانه هاي دوم در نواحی روستایی از پدیده هاي تاثیرگذار در ارتقاء و یا تنزل کیفیت زندگی ساکنان محلی است . بنابراین بررسی آثار وتحلیل این پدیده در روستاها در فرآیند برنامه ریزي توسعه ضروري بوده و اهمیت زیادي دارد.
-3 پیشینه تحقیق
مطالعات پیدایش خانه هاي دوم در مناطق کوهستانی نروژ نشان می دهد که نگرش محیط گرایی نقش بیشتري در رابطه با توسعه این پدیده دارد .و تفوت در هر دو سطح خرد و کلان یعنی نخبگان محلی و روستایی به ویژه انهایی که با منافع مستقیم اقتصادي در بخش خانه هاي دوم سرکار دارند مثبت و در راستاي توسعه بیشتر است و در سطح مدیریت محلی مقاومت نسبت به خانه دوم بیشتر است
نتایج مطالعات در خانه هاي دوم فنلاند نشان می دهد که این خانه ها به عنوان مناطقی آرام و محل زندگی براي تجربه شیوه اي از زندگی سنتی و روستایی و فعالیت هاي مربوط به اوقات فراغت و تفریح سنتی مورد استفاده قرار می گردد.
تحقیقات در کشورهاي اسکاندیناوي به بررسی دیدگاه هاي ساکنان محلی نسبت به شکل گیري و گسترش خانه هاي دوم و اثرات اجتماعی فرهنگی این پدیده میپردازند و نتیجه میگیرند که این خانه ها میتواند به عنوان عاملی براي گسترش توسعه پایدار در نواحی روستایی قرار گیرد. در این زمینه نگرش محیط زیست گرایی، نقش بیشتري در زمینه پیدایش خانه هاي دوم در این مناطق داشته است و در مقابل توسعه ي زیرساخت ها، اثر ناچیزي بر ساخت خانه هاي دوم در این منطقه داشته است.
مطالعات در زمینه اثرات خانه هاي دوم در انگلیس و ولز نشان می دهد که در اثر تقاضا براي احداث خانه هاي دوم در این دو منطقه، در 75 درصد موارد، افزایش قیمت مسکن در نواحی روستایی رخ داده است
کاندو و همکاران - - 2012 در مطالعات بر روي ساخت خانه هاي دوم در ایالت واشنگتن آمریکا نشان داده که تمایل مالکان خانه هاي دوم براي حفظ حریم خصوصی در الگویی از انزواي فضایی میان خانه هاي دوم در منطقه منعکس شده و این الگوها به شدت تحت تاثیر تفکرات زیست محیطی هستند .
بیگر و همکاران - 2007 - نتایج مطالعات در آلپنارنا سوئیس نشان می دهد که میزان اجاره دادن خانه هاي دوم بستگی به زمان خریداري خانه ها و سن مالکان دارد .
هوگندورن و همکاران - 2005 - ، گسترش تاریخی خانه هاي دوم در آفریقا و برخی از گرایش هاي عمومی به ساخت خانه هاي دوم را بررسی کرده اند.
ماتیار - 2006 - در مقاله خود با عنوان خانه هاي دوم راهی به سوي توسعه گردشگري پایداري به این نتیجه رسید که منابع اقتصادي زیادي براي ناحیه اي که براي خانه هاي تعطیلات یا تفریحی جذاب هستند وجود دارد. این نوع
گردشگران هزینه هاي زیادي نسبت به دیگر گردشگران می کنند و هزینه هاي این نوع گردشگران عمدتاً در نواحی محلی متمرکز میشود.
هو و یو - 2008 - معتقدند وابستگی به سرزمین اصلی در چین، از طریق ارتباط یا آشنایی موجود از قبل، تماسی را فراهم می کند که منجر میشود میانسالان هنگ کنگی و مسافران روزانه مرزي، احداث خانه هاي دوم را در سرزمین اصلی ترجیح دهند.
بنجامین و گراف - - 2004 در مطالعه تأثیر خانه هاي دوم بر اقتصاد روستا به این نتیجه رسید که خانه هاي دوم، درصد زیادي از مساکن را در نواحی مورد مطالعه تشکیل می دهد که سبب افزایش درآمد سرانه، اشتغال و افزایش جمعیت شده است.
وانگ - - 2006 هنگام مطالعه پدیدة خانه دوم در هیکیو، دریافت خانه دوم پدیدة جدیدي در کشور چین است و کمتر مطالعه اي در مورد آن انجام گرفته است. به نظر وي افزایش خانه هاي دوم، موجب بهبود وضعیت بازار مسکن در ناحیه شده است؛ اما از سوي دیگر این امر، موجب افزایش قیمت مسکن نیز می شود.
اگرچه پدیدة گردشگري خانه هاي دوم در نواحی روستایی ایران پدیده اي نوظهور محسوب می شود، با این حال مطالعات پراکنده اي در زمینه این موضوع از سوي صاحب نظران در این حوزه صورت پذیرفته است. که به تعدادي از آنها اشاره می شود :
رضوانی و همکاران - 1391 - در پژوهشی با عنوان تحلیل اثرات کالبدي گسترش خانه هاي دوم بر روستاها مطالعه موردي دهستان شیرکوه یزد به این نتیجه رسید که خانه هاي دوم باعث بهبود وضعیت راه ها و گسترش فیزیکی روستاها و از سوي دیگر تخریب باغ ها و زمین هاي کشاورزي شده است .
فاضل نیا و همکاران در سال 1390 پژوهشی را با عنوان تحلیل اثرات خانه هاي دوم بر ساختار روستاهاي توریستی از نظر جامعه میزبان - مطالعه موردي: روستاي برسه، شهرستان تنکابن - انجام دادند. نتایج بررسی نشان داد میانگین پاسخ هاي به دست آمده از عوامل مورد بررسی اقتصادي، اجتماعی و کالبدي محیطی کمتر از میانه است که نشان می دهد رضایت جامعه میزبان از حد متوسط پایین تر است. مهم ترین پیامدهاي مثبت خانه ه اي دوم در روستاي مورد مطالعه ، افزایش فرصت شغلی، افزایش فروش تولیدات محلی، بهبود وضع خیابان و خدمات روستایی، بازسازي خانه هاي قدیمی بوده است
