بخشی از مقاله
چکیده :
سد استقلال میناب باحجم مخزن اولیه 350 میلیون مترمکعب و حجم مفید 270 میلیون مترمکعب ازنوع سدهای بتنی وزنـی پایدار بوده و در4 کیلومتری شرق شهرستان میناب درطول جغرافیایی 57 درجه و 4 دقیقه و عرض جغرافیـایی 27 درجـه و 9 دقیقه برروی رودخانه میناب احداث شده است . این سد باهدف تأمین آب آشامیدنی شهرسـتان بنـدرعباس ، تـأمین آب بـرای 14670 هکتاراراضی پایین دست درشهرستان میناب ، صنعت ، کنتـرل سـیلاب و تغذیـه مصـنوعی درسـال 1362 بـه بهـره برداری رسید . این مطالعه باهدف تجزیه و تحلیل اثرات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ناشی ازبهره بـرداری سـد اسـتقلال بـه انجام رسیده است . پس ازجمع آوری اطلاعات پایه ، بازدید زمینی ازمحدوده مورد نظر و دریاچه سد فهرستی از منـابع زیسـت محیطی تحت تأثیر تهیه گردید و پس ازآن محدوده مطالعاتی درقالب محیط های بلافصل ، تحـت اثـر مسـتقیم و غیرمسـتقیم تعیین شد . سپس نقشه های مورد نیاز اعم از موقعیت حوضه ، مراکز جمعیتی و ... درمحیط GIS تهیه شد . به منظـور پـیش بینی اثرات سد ازروش تغییریافته آیکولد1 استفاده گردید . نتایج این مطالعه نشان می دهد کـه سـد اسـتقلال مینـاب بـرروی محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اثری مثبت داشته و نمره (+ 329/25) رابه خود اختصاص داده است .
واژه های کلیدی :
ارزیابی محیط زیست - پیش بینی اثرات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی - روش تغییر یافته آیکولد - سداسـتقلال مینـاب - مرحله بهره برداری
مقدمه :
در جهان امروز هر طرحی ، چه کوچک و چه بزرگ براساس دو معیار اصلی و اساسی ارزیـابی مـی شـود . اولـین معیـار بـرای توجیه یک طرح ، اقتصادی بودن آن است ، که به طور مسلم پیامدهای اجتماعی را نیز به همراه خواهد داشت .
1ICOLD:International Committee On Large Dam
1
Archvie of SID
در سال های دور و هنوز هم در پاره ای از کشورها ، به خصوص کشورهای فقیر و در حال توسعه ، عامل اقتصـادی از اهمیـت زیادی برخوردار است . اما دومین معیاری که در اواخر قرن بیستم به عنوان پایه ای جهت انتخاب و اجرای طـرح هـا پذیرفتـه شده است ، حفظ و حراست اکولوژی ناحیه طرح است . بر اساس این معیار ، حد پذیرش طرح بر پایه " توسعه پایـدار " قـرار می گیرد . نجمایی .(1376) روابط بین بخش صنعت ومحیط زیست با حذف تدریجی تفکـر قـدیمی "انسـان برطبیعـت "بـه درک واقعی مفهوم "انسان باطبیعت "نایل شده است . امروزه اندیشه تعامل انسان بامحیط زیست به سرعت گسترش می یابـد
. رحمانی .(1375) ایجاد یک سازه عظیم مانند سد به خصوص در مناطقی که در خشکی مفرط به سر می برنـد ، بـه ناگهـان موجب اثرات و تغییرات مهمی در جامعه شهر نشینی ، کشاورزی ، صنعت و تولید برق می شود و همراه با تغییرات اکولـوژیکی و بیولوژیکی ، موجب دگرگونی زیست محیط خواهد شد . در صورتی که این تحولات در جهت بهبـود شـرایط موجـود باشـد ، جامعه با پیشرفت و توسعه پایدار و تعادل اکولوژیکی و بیولوژیکی ، همراه با رونق اقتصـادی رو بـه رو خواهـد شـد . نجمـایی . (1376) مقالات متعددی درمورد نحوه استفاده از این روش درطرح ها و پروژه های محیط زیستی ارایه شده است که درایـن پژوهش مطالعه متون ذیل به عنوان مروری بر ادبیات تحقیق مورد نظر قرار گرفته است :
مقاله ای باعنوان سد سردار سارووار و اثرات آن برروی سلامت عمومی توسط آمیتا باویسکار و آرون کومار انجام شده است کـه نشان می دهد درکشورهای کمتر توسعه یافته و یادرحال توسعه رشد پروژه های بزرگ که به صنعت و اقتصاد وابسـته هسـتند پیامدهایی را به طور مستقیم و غیر مستقیم برروی جوامع محلی داشته است . باویسکار و کومار .(1994) همچنین در ارزیابی زیست محیطی سد مخزنی شهید مدنی و شبکه آبیاری و زهکشی مربوطه با روش آیکولـد و لئوپولـد مشـخص شـده اسـت کـه باتوجه به ارزیابی های به عمل آمده گزینه اجرای پروژه بااعمال ملاحظات زیست محیطی برگزینه عدم اجرا برتری دارد .عمـده اثرات مثبت درمحیط اقتصادی - اجتماعی وبیشترین اثرات منفی درمحـیط فیزیکـی ودرفـاز سـاختمانی اسـت . اشـرف زاده و همکاران . (1386 )
سد استقلال میناب باحجم مخزن اولیه 350 میلیون مترمکعب وحجم مفید 270 میلیون مترمکعب ازنوع سدهای بتنی وزنـی پایدار بوده که برروی رودخانه میناب احداث شده است . مشاور آب ورزان ، گـزارش نهـایی . (1372) حـداکثر ارتفـاع حوضـه 2731 مترازسطح دریا درکوه شاه و حداقل آن درمحل سد میناب باارتفاع 40 متر ازسطح دریـا مـی باشـد .مشـاور آب ورزان ، جلد ششم . (1372 ) رودخانه میناب ازدوشاخه اصلی ، رودان وجغین تشکیل شده است . ایـن دو رودخانـه درمحلـی بـه نـام برنطین که حدود 20 کیلومتری شمال سد میناب است ، به یکدیگر می پیوندند وازاتصال آنها رودخانه میناب به وجود می آیـد. مشاور آب ورزان ، جلد پنجم . (1372 ) حـوزه آبریـز سداسـتقلال ازنظرشـکل کلـی حالـت کشـیده دارد و رودخانـه هـای آن درصورت بارش رگباری دارای رژیم سیلابی هستند. نهال طهماسبی . (1386) دراین مطالعه باتوجه به اهمیت سداستقلال بـه عنوان مهمترین تأمین کننده آبشرب شهرستان بندرعباس ، به بررسی اثرات اقتصـادی ، اجتمـاعی و فرهنگـی آن بـا اسـتفاده ازروش تغییر یافته آیکولد پرداخته شده است . درشکل (1) موقعیت حوزه آبریز و سد استقلال میناب آمده است .
شکل( : ( 1 موقعیت حوزه آبریز سد استقلال میناب
2
Archvie of SID
مواد وروش ها :
دراین تحقیق باهدف بررسی اثرات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگـی ناشـی از بهـره بـرداری سـد استقلال میناب گام های ذیل به ترتیب به انجام رسید :
- مروری برادبیات تحقیق وجمع آوری اطلاعات پایه
- شناسایی وپیش بینی پارامترهای تأثیرگذار سد برمحیط زیست منطقه
- تعیین محدوده مطالعاتی درقالب محیط های بلافصل وتحت اثرمستقیم
- شناسایی محیط زیست محدوده مورد مطالعه
- تعیین پارامترهای محیط زیستی تحت اثر درقالب محیط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی
- شناسایی پیامدهای ناشی از احداث سد برمحیط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی
دراین مطالعه جهت بررسی وتعیین مهمترین اثرات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ناشی از بهـره برداری سد از روش تغییر یافته آیکولد استفاده شد . بدین منظور نخست وضعیت موجـود محـیط زیست منطقه بررسی گردید . جمع آوری اطلاعات لازم ازطریق مطالعـات کتابخانـه ای وعملیـات میدانی شامل بازدید ازسد وحوزه آبخیزآن صورت گرفت. سـپس نقشـه هـای مربوطـه در محـیط GIS تهیه گردید.پس ازآنکه کلیه اثرات تعیین شد برای نمره دهی به شرح ذیل عمل می شود :
- نوع اثر ، به صورت مثبت یامنفی تعیین می شود .
- خصوصیات اثر ، اثرات ممکن است کوتاه مدت یادرازمدت ، زودگذر یا دیرپا ، قابل جبـران یاغیرقابل جبران باشند . درمواردی اثرات بحرانی تلقی می گردند .
- شدت و اهمیت اثرات ، به صورت درجات 3 و 2و 1 نشان داده می شوند ، که به ترتیـب اثـر شدید ، اثرمتوسط و اثر ضعیف رامشخص می دارند .
- پس از تعیین نوع اثر و شدت و اهمیت آن ، خصوصیات اثرات باعلامـت هـای اختصـاری و
ضریب تأثیر آنها درارزیابی اثرات به قرار زیرتعیین می شوند :
: I کوتاه مدت - اثر فوری 1 :T زودگذر یا موقتی 0/7 : S اثر حتمی الوقوع 1 : C بحرانی 2
: L درازمدت - اثر مزمن 1/5 : P دیر پا یا دائمی 1/5 : M اثر محتمل 0/5
درجدول ( 1) نمره دهی عوامل تحت تأثیر دراین روش آورده شده است . درمرحله بعد کلیه اثرات مشابه بایکدیگر جمع می شوند و سپس خلاصه نتایج ماتریس درجدول جداگانه ای همانند جـدول ( 2) آورده می شود . در این جدول علامت های اختصاری هراثر باتوجه به دستورالعمل بـالا آورده شده است . ضریب تأثیر هراثر و شدت آنها نیز درجدول موجود می باشـد . درایـن جـدول تعـداد اثرات مثبت ومنفی به صورت جداگانه آورده می شود .پس از ضـرب خصوصـیات اثـر درشـدت و اهمیت ، عدد حاصله به عنوان اثر نهایی فعالیت های طرح برروی مؤلفه مورد نظر (فیزیکی و ...) بـه صورت منفی و مثبت آورده می شود . حاصل جمع نتیجه عملیـات مزبوردرهرمرحلـه آثـار طـرح برروی مؤلفه های زیست محیطی درآن مرحله تلقی می گردد .
