بخشی از مقاله
چکيده
توسعه ي گردشگري روستايي همواره دربردارنده ي آثار فراوان مثبت و منفي اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و زيست محيطي بر جامعه گردشگرپذير است . تاثيراتي که منجر به بهبود کيفيت زندگي روستاييان ميشود. در اين پژوهش به بررسي تاثيرات اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و زيست حميطي ناشي از توسعه گردشگري روستايي روستاي ياسه چاي از توابع شهر سامان به عنوان يکي از روستاهاي منونه ي گردشگري استان چهارحمال و بختياري پرداخته شده است . اين پژوهش با هدف افزايش منافع حاصل از گردشگري و کاهش اثرات منفي گردشگري انجام شده است . روش گردآوري اطلاعات در اين پژوهش روش کتاب خانه اي و ميداني(حضور در حمل تحقيق ) مي باشد. نتايج حاصل از پژوهش بيانگر اين است که با شناخت اين تاثيرات و مديريت و برنامه ريزي صحيح براي بهره برداري از تاثيرات مثبت و کاهش اثرات منفي مي توان به توسعه گردشگري در اين منطقه کمک منود.
واژه هاي کليدي:( گردشگري روستايي، اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و زيست محيطي )
١-مقدمه
گردشگري عبارت است از فعاليت هاي افرادي که براي استراحت ، کار و دلايل ديگر به خارج از حميط سکونت معمول خويش سفر کرده ، و حداکثر براي يک سال متوالي در آنجا اقامت ميکنند (پاپلي يزدي و سقايي١٣:١٣٩١) گردشگري از مجله فعاليت هاي اصيل انساني است و به اندازه درازاي زندگي بشر قدمت دارد ولي به صورت امروزه و نوين آن از پديده هاي بعد از جنگ جهاني دوم است که در اواسط دهه ي چهل دامنه آن به ايران نفوذ کرده است . در اين اواخر پديده گردشگري از يک پديده ساده ديد و بازديد فراتر رفته و ابعاد و اهميت ويژه اي يافته است ، تا جايي که از آن به عنوان فعاليت عظيم اجتماعي و اقتصادي و حتي در غالب يک صنعت بزرگ نام برده مي شود. چنانچه در بسياري از کشورهاي پيشرفته و برخي کشورهايي که از جاذبه هاي فراوان تاريخي، فرهنگي، طبيعي، و امکانات و تسهيلات جذب گردشگر برخوردار ميباشند، سهم بزرگي از درآمد ملي از حمل توسعه ي گردشگري تامين ميگردد امروزه در کشورهاي توسعه يافته (به ويژه کشورهاي گردشگرپذير) از گردشگري به عنوان يک صنعت تعبير ميشود (اردستاني١٤٣:١٣٨٢) صنعت گردشگري سومين پديده ي اقتصادي پويا و در حال توسعه پس از صنايع نفت و خودرو به شمار ميرود و سازمان توسعه و همکاري جهاني، اين صنعت را پس از بانک داري، دومين بخش خدمات در تجارت بين امدللي معرفي کرده است (دهکردي و همکاران ١٠١:١٣٩١). در اين ميان گردشگري روستايي به عنوان يکي از گونه هاي گردشگري که به توصيف اشکالي از گردشگري ميپردازد که در نواحي روستايي صورت ميپذيرند. در اين نوع گردشگري، فرهنگ حملي، سنن ، صنايع دستي، فعاليت ها و تجارب در يک حميط بکر روستايي منايش داده ميشوند.
(اسميت و همکاران ١٥٥:١٣٩١).
گردشگري روستايي در نيمه دوم قرن هجدهم درانگلستان و اروپا ظاهر شد تا اوايل نيمه دوم قرن هجدهم ، يعني تا انقلاب صنعتي، افراد نسبتا کمي ميل يا تصميم به سفر و گردشگري داشتند؛ مسافرت بسيار کند و سخت و غالبا کاري خطرناک بود و مسافرت به روستا عملي دشوار به شمار ميرفت . انديشه پايه گذاري اين گونه از گردشگري به منظور بازديد از مناطق روستايي که شامل اهداف تفريحي ميشد، ابتدا در اثر صنعتي شدن و شهرنشيني سريع جوامع غربي طي قرن ٩١، در کنار عواملي چون توسعه ي محل و نقل ، افزايش درآمد و داشتن اوقات فراغت پديد آمد و اين امکان را ايجاد کرد که تعداد بيش تري از حومه ي شهرها ديدن کنند (شارپلي٤:١٣٨٠).
گردشگري روستايي داراي مزاياي بسياري است و مي تواند جز گزينه هاي مناسب براي کسب درآمد و ايجاد اشتغال زايي و ايجاد تغييرات مثبت در درآمدروستايي در نظر گرفته شود.اين موضوع نيازي حمسوس براي توسعه و احياي اقتصاد روستايي است که علاوه بر گسترش گردشگري، باعث ورود روش هاي امروزين کشاورزي در نواحي روستايي نيز مي شود. گردشگري و توسعه ي آن ابزاري ضروري براي برنامه ريزي توسعه و روستاها به شمار مي آيد گردشگري به شکوفايي اقتصاد روستايي و ايجاد راهي براي عرضه توليدات حملي و ايجاد ارزش افزوده بسيار کمک مي کند (دهکردي و همکاران ١٠١:١٣٩١). کارشناسان اقتصادي با تاکيد بر جنبه هاي مختلف گردشگري نقش آن را در پويايي اقتصادي بسيار مهم دانسته اند . گردشگري يک حرکت فرهنگي و صلح آميز نيز هست (پاپلي يزدي و سقايي٦٤:١٣٩١) گردشگري علاوه بر تاثيرات اقتصادي بر روستاها، تاثيرات فرهنگي و اجتماعي و زيست حميطي نيز بر آن ها دارد.
روستاي ياسه چاي با دارا بودن جاذبه هاي فراوان تاريخي، طبيعي، فرهنگي و اجتماعي به عنوان يکي از روستاهاي منونه گردشگري استان چهارحمال و بختياري هرساله گردشگران زيادي را به خود جذب ميکند. جذب اين گردشگران ميتواند گامي در جهت توسعه روستا و بهبود شرايط زندگي ساکنان آن ها باشد. نگارنده در اين مقاله با هدف توسعه گردشگري روستاي ياسه چاي به بررسي تاثيرات اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و زيست حميطي گردشگري در اين روستا ميپردازد. بيش تر اين گردشگران از استان هاي همجوار، خوزستان و اصفهان ميباشند. ورود اين گردشگران به اين روستا تاثيرات مختلفي ميگذارد در اين پژوهش سعي بر اين است تا تاثيرات اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و زيست حميطي حاصل از ورود گردشگران را بر روستاي ياسه چاي مورد بررسي قرار دهد.
٢-اثرات گردشگري روستايي
گردشگري روستايي به عنوان يکي از گونه هاي گردشگري که در نواحي روستايي شکل ميگيرد دربردارنده ي آثار فراوان اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و زيست حميطي است . اين اثرات ميتواند مثبت و منفي باشد. ابتدا به بيان ديدگاه ها در اين زمينه ميپردازيم و سپس ميزان اين تاثيرات را در روستاي ياسه چاي مورد بررسي قرار ميدهيم .
١-٢-ديدگاه اقتصادي
گردشگري قبل از هرچيز يک مسئله اقتصادي است . ساماندهي فضاي جغرافيايي در امر مبادله آزاد گردشگري شکل ميگيرد و تجارت و مسافرت بر پايه سرمايه داري و سودآوري انجام ميشود. از اين رو گردشگري در فرآيند عرضه و تقاضا جلوه هايي از توسعه را نشان ميدهد. کارشناسان اقتصادي با تاکيد بر جنبه هاي مختلف گردشگري نقش آن را در پويايي اقتصادي بسيار مهم دانسته اند (پاپلييزدي و سقايي٦٤:١٣٩١). لي در مورد تاثيرات اقتصادي گردشگري مي نويسد که گردشگري باعث افزايش درآمد ملي و توليد ناخالص ملي ميشود. او هم چنين گردشگري را يک منبع درآمدي براي دولت مي داند و اعتقاد دارد که اين صنعت به بهبود خدمات اجتماعي منجر مي شود (ميرزايي٢٦:١٣٨٨)
گردشگري روستايي هم چون ساير گونه هاي گردشگري در اقتصاد روستاييان تاثيرگذار بوده است . اين تاثيرات عبارت اند از ايجاد اشتغال ، افزايش درآمد روستاييان ، کاهش مهاجرت روستاييان به شهر، بهبود کيفيت زندگي روستاييان و .....
گردشگري يک صنعت کاربر است . از آن جا که بسياري از خدمات گردشگري را مني توان با استفاده از فناوري ارئه کرد اشتغال نيروي انساني در اين صنعت فراوان است . از اين رو توسعه گردشگري در مکان هاي مختلف زمينه هاي ايجاد اشتغال دائم و فصلي و نيمه وقت را براي نيروي انساني با تخصص و آموزش متوسط فراهم مي آورد و از نرخ بيکاري ميکاهد. علاوه بر اشتغال هاي مستقيم در گردشگري زمينه فعاليت هاي ديگر که در ارتباط با گردشگري اند مثل کارهاي ساختماني، تعميرات ، کرايه دادن اتومبيل ، دست فروشي و نظير اين ها براي افراد بومي فراهم ميگردد. هر چند اين گونه فعاليت ها از نظر ثبات درآمد نامطمئن اند.ولي مي توانند حداقل درآمدي را براي خانوارها فراهم کنند ( شارپلي٧٨:١٣٨٠)
شارپلي در خصوص گردشگري روستايي و اشتغال معتقد است که از آن جا که گردشگري روستايي منبع مهم و جديد ايجاد درآمد براي جوامع روستايي است . بنابراين در کارهايي که با گردشگري مرتبط هستند، مثل آماده کردن اتاق براي گردشگران ، تهيه غذا، خرده فروشي، محل و نقل و ايجاد سرگرمي، شغل هاي جديد به وجود ميآيند. (شارپلي٤٣:١٣٨٠)
لي از گردشگري به عنوان يک منبع اشتغال زا نام ميبرد و در اين مورد معتقد است که اثر مخارج گردشگري بر اشتغال زايي به طورگسترده در متون اقتصادي مورد بحث قرار گرفته ، اما تنها به پاسخگويي به برخي پرسش هاي اساسي مربوط ، حمدود گشته است . به طور کلي سه نوع اشتغال شناسايي شده است که عبارت اند از:
1-نخست اشتغال مستقيم حاصل از هزينه هاي انجام شده براي تسهيلات گردشگري نظير هتل ها
٢-دوم ، اشتغال غيرمستقيم در بخش بازرگاني متاثر از گردشگري به يک شيوه ثانويه نظير محل و نقل حملي، صنايع دستي و بانک ها
٣- بالاخره اشتغال تشويقي که ناشي از خرج کردن پولي است که ساکنان حملي از درآمدهاي توريستي خود به دست ميآورند (ميرزايي٢٧:١٣٨٨)
باتلر نيز معتقد است که توسعه توريسم باعث افزايش فرصت هاي شغلي و پايگاه اجتماعي زنان و ايجاد اشتغال و خودکفايي، ايجاد فرصت هايي براي کسب موقعيت و جايگاه مديريتي و رهبري و افزايش فرصت ها براي زنان در فعاليت ها و موقعيت هاي جانبي ميشود (ميرزايي٢٧:١٣٨٨)
گردشگري روستايي علاوه برمزيت هاي نسبي گردشگري، ميتواند آثار اقتصادي مهمي چون ، جلوگيري از جريان مهاجرت روستايي، ايجاد اشتغال براي نيروي مازاد کار، تنوع اقتصاد روستايي در کنار ديگر بخش هاي اقتصادي، بالا بردن سطوح درآمدهاي خانوارهاي روستايي و ايجاد تقاضا براي حمصولات کشاورزي و صنايع دستي کمک کند (رياحي١٠٤:١٣٩٢)
٢-٢- ديدگاه فرهنگي
مفهوم فرهنگ ، بسته به بافت مورد کاربرد، معاني متعددي و موضوعات مختلف را در بر ميگيرد. اين وسعت قلمروموضوع و معني ، باعث شده است که بيش از دويست تعريف مختلف از فرهنگ داشته باشيم . در اين گفتار هدف برشمردن تعريف هاي گوناگون فرهنگ نيست و تنها براي آشنايي با مفهوم فرهنگ به يکي از معروف ترين آن ها اشاره ميکنيم .
تايلر در کتاب جوامع ابتدايي (٩٧٨٩م .) فرهنگ را چنين تعريف ميکند:"فرهنگ مجموعه پيچيده اي است : از معارف ، معتقدات ، هنرها، صنايع ، تکنيک ها، اخلاق ، قوانين ، سنن و بالاخره تمام عادات و رفتارو ضوابطي است که انسان به عنوان عضو يک جامعه آن را از جامعه ي خود فرا ميگيرد و درقبال آن جامعه تعهداتي به عهده دارد." (روح الاميني٤١:١٣٩١).
فرهنگ را ميتوان در دو گروه کلي فرهنگ سنتي و فرنگ مدرن بخش بندي کرد که از نظر فهم گردشگري امروزي اهميت بسياري دارد. همه فرهنگ ها ميتوانند فرهنگ خود را به عنوان کالاي قابل فروش عرضه کنند. با اين تفاوت که جوامع با فرهنگ سنتي گردشگران بيشتري را به خود جذب ميکنند. هنجارهاي فرهنگ سنتي برگرفته از ميراثي است که به نسل امروزي رسيده است (پاپلييزدي و سقايي ٨٧:١٣٩١-٨٦)
گردشگري از نظر ماهوي قبل از آن که به عنوان يک پديده اقتصادي مطرح باشد يک امر فرهنگي است ، به گونه اي که در پيرامون آن آثار فرهنگي بسياري شکل ميگيرد. گردشگري انسان را با فضاهاي جغرافيايي، انسان ها و فرهنگ هاي ديگر آشنا ميسازد (پاپلييزدي و سقايي ٨٨:١٣٩١).
گردشگري به عنوان يک امر فرهنگي در دوسوي جريان گردشگري در يک مکان ، تعامل ها و تبادل ها را سبب ميشود و با انسان ها، انگيزه ها، خواسته ها، نيازها و آرزوهاي آن ها که منبعث از فرهنگ جامعه است در ارتباط است . توسعه گردشگري به عنوان يک پديده فرهنگي موجب ميشود که فرصت کافي براي تبادل فرهنگي بين گردشگر و جامعه ميزبان به وجود آيد. براين مبنا آنان ميتوانند يکديگر را بهتر درک کرده ، به فرهنگ هم بيش تر احترام بگذارند (ترنر٩٥:١٣٧٨).
گردشگري ميتواند ميراث فرهنگي منطقه اي را حفظ منايد. گردشگري چنانچه به خوبي برنامه ريزي شود ميتواند نيروي پر تواني براي حفاظت از ميراث فرهنگي و طبيعي هر منطقه باشد. فرهنگ موجود در زمينه مذهب ، سنت ها، جشن ها، سبک زندگي،فعاليت هاي اقتصادي و سنتي، سبک معماري حملي، هنر و صنايع دستي، لباس ، هنرها و حرکات منايشي، و موسيقي جاذبه هاي مهمي براي گردشگران حمسوب ميشوند. گردشگري کمک ميکند تا حفظ اين يادبودها و الگوها از نظر اقتصادي و سياسي توجيه پذير شود. در برخي از نقاط ، گردشگري ميتواند حمرک احياي ارزش هاي حملي و الگوهاي فرهنگياي شود که در حال نابودي است . توسعه گردشگري هرچند موجب جهش هاي اجتماعي مشابه با جهش هاي ناشي از صنعتي شدن جوامع حملي مي گردد ولي گردشگري برخلاف صنعت ميتواند هنرهاي مردمي، سنت ها و عادات کهن را از نو زنده کند و نسبت به حفظ ميراث فرهنگي و طبيعي ايجاد علاقه منايد (پاپلي يزدي و سقايي ٩٤:١٣٩١). آنچه که گفته شد تاثيرات مثبتي بود که گردشگري بر فرهنگ مي گذارد علاوه بر اين تاثيرات مثبت ، گردشگري ميتواند موجب تخريب آثار فرهنگي، استحاله فرهنگي و تهاجم فرهنگ و نا هنجاري فرهنگي در جامعه گردشگر پذير شود.
تخريب آثار فرهنگي: ممکن است ديدار بيش از حد گردشگران از مکان هاي تاريخي و باستاني مهم موجب ويراني تدريجي آن ها شود. اين ويراني ممکن است ناشي از بيتوجهي به ظرفيت پذيري حمل مزبور يا حاصل فعاليت هاي سودجويانه گردشگران نافرهيخته باشد.
