بخشی از مقاله
موقعیّت جغرافیایی ویژه و گوناگونی پدیدههای طبیعی، سببشده تا ایران بهعنوان پنجمـین کشـور از دیـدگاه تنوّع طبیعی جهان شناخته شود (رخشانی نسب و ضـرابی، .(11 :1999 امـروزه ارزش اقتصـادی گردشـگری بهاندازهای است که از آن بهعنوان صنعت یاد میکنند. صنعت گردشگری امروزه، بهعنوان دومین منبـع درآمـد بیش از 13 کشور رو به پیشرفت بهشمار میرود و راهبردی برای افزایش درآمد و فقرزدایی این کشورها اسـت و براساس پیشبینی سازمان گردشـگری جهـانی تـا سـال 0212، بـیش از %19 از اشـتغال جهـان در بخـش گردشگری خواهد بود (محمّدی دهچشمه و همکار، .(0 :1990 گردشگری اشـکال مختلـف و انـواع گونـاگونی دارد که با توجّه به شرایط محیطی متفاوت اسـت .(Cater, 2000: 43) جاذبـههـای ژئومورفولـوژیکی، اقلیمـی، چشمههای معدنی، پوشش گیاهی و گونههای جانوری همراه با دالانهای زیرزمینـی بـا جریـان آب یـا بـدون جریان آب در مطالعات و برنامهریزیهای اقتصادی توریسم، از مهمترین عوامل مؤثّر هسـتند ( Fennel, 1998: .(315 ژئوتوریسم گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شـناخت پدیـدههـا و فرآینـدهای زمینشناختی و آموختن روش شکلگیـری و سـیر تکامـل آنهـا اسـت (امـری کـاظمی، .(19 :1999 گیتـز1 (0221) ژئوتوریسم را گردشگری در چشمانـدازهای زمـینشـناختی تعریـف مـیکنـد .(Gates, 2006: 157) سازمان یونسکو مهمترین پتانسیلهای زمین گردشگری را اینگونهمعرّفی میکنـد: غارهـا،درّههـا، گسـلهـا، آبشارها، چشمهها، ناودیسها و تاقدیسها، آتشفشانها،موادّآذریـن بیرونـی، اسـتلاگتیت و اسـتلاگمیت هـای درون غارها، کانیونها و... اشکال ساختهی دست بشر در ارتباط با عوامل ژئومورفولوژی، ـ برای نمونه کتیبههـای شکلگرفته روی دیوارههای پرشیب ـ جزء مهمترین منابع زمین گردشگری بهشمار میروند (رحیمپور، :1991 .(13 در طول دههی گذشته، ژئوسایتها و ژئوموفوسایتها مورد بررسـی و مطالعـه قـرار گرفتـهانـد و در ایـن زمینه ارزیابی، ارتقا و حفاظت، بهعنوان زمینـههـای اصـلیبـا هـدف حفاظـت ازچشـمانـدازها مطـرح هسـتند .(Miccadei, 2001: 234) ژئومورفوسایتها بهصورت لندفرمها و فرآیندهای ژئومورفولوژیکی تعریفمـی شـوند که بنابر درک انسان از عوامل تأثیرگذار زمینشناسی، ژئومورفولوژیکی، تاریخی و اجتماعی این مکانهـا، ارزش
زیباشناختی، علمی، فرهنگی ـ تاریخی و اجتماعی ـ اقتصادی دارند .(Panizza, 2001)
منطقهی سیمره، به دلیل داشتن جاذبههای ژئومورفولوژیکی، آثار باستانی و تاریخی و تأثیرپذیریمدنیّت این منطقه، از ویژگیهای طبیعی منطقه و امکان توسعهی ورزشهایی همچون،کـوه نـوردی، صـخرهنـوردی و ورزشهای آبی در ارتباط با لندفرمهـای ژئومورفیـک، تـوان مناسـبی بـرای گسـترش ژئوتوریسـم دارد. واژهی ژئوتوریسم برای نخستینبار درمجلّهی نشنال جئوگرافیک از سوی تورتلوت(0221) 2 مطـرح شـد. مقصـودی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Gates 2. Tourellot
بررسی قابلیّت های ژئوتوریسمی ژئومورفوسایتهای منطقهی سیمره ... 79
(1990) به بررسی نقش لندفرمهای ساحلی در گسترش گردشگری پرداخت و نتایج نشـان دادکـهتوجّـهبـه ویژگیهایخاصّلندفرم ها ضروری است و بیتوجهی به این مسئله، افزونبر اثرسـوء زیسـتمحیطـی صـنعت گردشگری، مناطق را با خطر مواجه میکند. ملکی و الماسی (1993) به مطالعهی نقش ژئومورفولوژی کارست در گسترش زمین گردشگری استان کرمانشاه پرداختهاند و نتایج نشان میدهد که استان کرمانشـاه، پتانسـیل بالایی در زمینهی سرمایهگذاری بـرای تعریـف و احـداث ژئوپـارک و ژئوسـایتهـای کارسـتی دارد. نـوربخش (1993) در پژوهشی به مطالعهی امکانسنجی گسترش اکوتوریسم در منطقهی مرنجاب با تأکیـد بـر اشـکال ژئومورفولوژی پرداخت و نشان داد که 03درصد منطقه، پتانسیل بالایی برای برنامهریزی در امر گردشـگر دارد. هجیا(0223) 1 ژئوتوریسم مناطق آتشفشانی و زمینگرمایی را مورد مطالعه قرار داد و خطرات بهداشتی پـیش روی گردشگرها را مورد بررسی قرار داد. قربانی و همکاران (1993) به مطالعهی جاذبههای ژئومورفولـوژیکی و زمینشناختیدرّهی سیمین، به منظور گسترش ژئوتوریسم در جنوب همدان پرداختند و نتایج نشان میدهدکـه منطقــهی مــورد مطالعــه، توانمنــدی زیــادی در زمینــههــای اکوتوریســمی داردفعّالیّــتوهــای نئوتکتــونیکی و ماگماتیسم،قابلیّت زیادی در زمینهی ژئوتوریسم دارند. شـایان و همکـاران (1932) بـه ارزیـابی توانمنـدیهـای ژئومورفوتوریسمی لندفرمهای شهرستان داراب با استفاده از مدل پرالونگ پرداختند و نتایج نشان میدهـدکـه گنبد نمکی دارابگردبااهمّیّتتـرین لنـدفرم ژئومورفوتوریسـمی شهرسـتان داراب اسـت. مختـاری (1993) در پژوهشی به ارزیابی توانمندی اکوتوریسمی مکانهای ژئومورفولوژیکی منطقـهی آسـیاب خرابـه بـا اسـتفاده از روش پرالونگ پرداخت و نتایج حاکی از آن است که بهرهبرداری از آبشار آسیاب خرابه، بهعنـوانیـک لنـدفرم ژئومورفیکی با روشهایی غیراکوتوریسمی انجام میشـود و خواسـتار تعریـف حوضـههـای آبریـز و واحـدهای ژئومورفولوژیکی در چارچوبی از مفاهیم اکوتوریسمی است.
منطقهی سیمره از نظر اقلیمی در قسمت زاگرس مرطوب قرار گرفته و وجـود رودخانـهی سـیمره، نقـش مهمّی در تحوّلات ژئومورفیک منطقه داشته است. لغزش سیمره، بهعنـوان بزرگتـرین لغـزش جهـان، تشـکیل دریاچه سدّی لغزشی درنتیجهی این لغزش و پادگانههای دریاچهای در مرحلهی بعد، از مهـمتـرین عـوارض ژئومورفولوژی منطقه بهشمار میرود که در طول دورههای تاریخی مختلف،نقش مهمّـی در گسـترش مـدنیّت منطقه داشته است. تالابهای یازدهگانهی لغزش سیمره (لفونه 1 و 0، تـاف 1 و 0، زرداره یـا زردآبـه، تکانـه، سیاهه یا گوری سیه 1 و 0، جمجمه، گوری کبود و گلـم سـوزه) درّههـای U شـکل کـه در نتیجـهی بـرش تودهی لغزش سیمره ایجاد شده، میتواند از ابعاد مختلف علمی و گردشگری مورد مطالعـه قـرار گیـرد. وجـود چشمههای مختلف کارستی2، دیوارههای تیغهای پهلوی تاقدیس کبیرکوه، انواع درّههای تاقدیسی و تنگها و...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Heggie
.2 سراب
27 جغرافیا و پایداری محیط، شمارهی 2، بهار 9399
از دیگر عوارض ژئومورفولوژیکی مهم در محدودهی مطالعاتی است. این منطقـه بـهدلیـل داشـتن جاذبـههـای ژئومورفولوژیکی، آثار باسـتانی و تـاریخی و تأثیرپـذیری مـدنیّت آن از ویژگـیهـای طبیعـی منطقـه و امکـان توسعهی ورزشهایی همچون، کوهنوردی، صخرهنوردی و ورزشهای آبی در ارتباط با لندفرمهای ژئومورفیـک، توان مناسبی برای گسترش ژئوتوریسم دارد. بررسی این توانمندیها در زمینه جذب ژئوتوریسم با توجّـه بـه پتانسیل بالای منطقه و نقش گردشگر در توسـعهی اقتصـادی آن، ضـروری بـه نظـر مـیرسـد. هـدف از ایـن پژوهش، بررسی پتانسیل و توانمندی لندفرمهای منطقهی سیمره برای توسعهی ژئومورفوسایتها با استفاده از
مدل پرالونگ است.
منطقهی مورد مطالعه
محدودهی مطالعه روی رشتهکوه زاگــرس (رشتهی کبیرکوه) و در حوضـهی آبخیـز کرخـه در جنـوبشـرقی استان ایلام و در مرز استان لرستان به مختصات جغرافیایی 10 درجه و 02 دقیقه تـا 10 درجـه و 12 دقیقـه طول جغرافیایی شرقی و 99 درجه و2 دقیقه تا 99 درجه و 02 دقیقه عرض جغرافیایی شمالی است. کوهزایی زاگرس، یک بخش 1122 کیلومتری از سیستم کوهزایی آلپ ـ هیمالیا را بـین شـرق ترکیـه و تنگـهی هرمـز تشکیل میدهد .(Berberian and King, 1981; Falcon, 1974)
شکل .1 محدودهی مورد مطالعه
بررسی قابلیّت های ژئوتوریسمی ژئومورفوسایتهای منطقهی سیمره ... 73
پهنهی سیمره یک پهنهیفعّالگسلی با ویژگی های نوزمینساختی و لرزهزمینسـاختی ویـژه و متـأثر از گسل کبیرکوه یا گسل جبههی کوهستانی است (بهارونـد، .(1990 از نظـر زمـینشناسـی، محـدودهیمـورد مطالعه در منطقهی زاگرس چینخورده با بزرگتاقدیسها و بزرگناودیسهای منظّ و کشیده با پهنـای 112 تا 012 کیلومتر با روند شمالغرب ـ جنوبشرق قرار گرفته است (درویـشزاده، 1992؛ آقانبـاتی، .(1999 از سمت جنوب و جنوبغربی به تاقدیس کبیرکوه و از شمال به تاقدیسهـای هلـوش و مالـهکـوه و از شـرق بـه تاقدیسهای چناران و تپّهماهورهای چناران و گچساران و از غرب به آبرفتهای میان مناطق چم مهر و هلوش محدود میشود (شکل شمارهی .(1
مواد و روشها
در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش کتابخانهای، مبانی نظری تحقیق و پـژوهشهـای انجـام شـده در ایـن زمینه، مورد بررسی قرار گرفت. سپس ابزارهای مورد نیاز، همچونعکـس هـای هـوایی سـال 1912، تصـاویر ماهوارهای لندست (0220) ETM، نقشههای توپوگرافی به مقیاس1012222، نقشههـای توپـوگرافی سـازمان نقشهبرداری به مقیاس 1001222 و نقشهی زمینشناسـی بـه مقیـاس10122222، گـردآوری شـد. پـس از بررســیهــای لازم بــا اســتفاده از مشــاهدهی مســتقیم و بازدیــدهای میــدانی و بــا در نظــر قــراردادن ویژگــی ژئومورفوسایتها براساس تعریف ارائهشده از سوی میکادی (Miccadei, 2011: 235) انجـام پـذیرفت. در ایـن بررســی، ژئومورفوســایتبراســاس ارزش علمــی، فرهنگــی، اجتمــاعی و اقتصــادی بــا توجّــه بــه ویژگــیهــای محاسبهشده از قبیل، ارزشهای علمی و آموزشی، نادر بودن، منحصربهفرد بودن و حفظ آنها از آسـیبپـذیری، لندفرمهای سراب درّهشهر، زمینلغزش سیمره و پادگانههـای دریاچـهای بالادسـت آن و نیـز درّهی U شـکل، تنگهای چوبینه و چناره، بهعنوان لندفرمهای مورد بررسی انتخاب شـدند. بـا اسـتفاده از GPSموقعیّـت هـر کدام و فاصلهی نسبی آنها نسبت به سکونتگاهای اطراف مشخّص شد.
در ادامه، برگههای (جداول) شناسایی برای لندفرمها تهیّـه و براسـاس مـدل پرالونـگ (0221) پتانسـیل گردشگری لندفرمها مورد ارزیابی قرار گرفتند. جداول 1 تا 1 معیارها و روش محاسبهی چهار عامل بیانشـده در بالا را نشان میدهد. درنهایت، پتانسیل گردشگری یک لندفرم، از میانگین چهار شاخص فوق بـه شـرح زیـر محاسبه میشود:
رابطهی (1 ارزش زیبایی ظاهری ارزش علمی ارزش فرهنگی ـ تاریخی ارزش اجتماعی ـ اقتصادی ارزش گردشگری
4
در این فرمول وزن هیچ کدام از جنبههای عیار گردشگری، نسبت به دیگری کم یا زیاد نیست؛ زیرا دلیـل
خاصّی برهمّیّتا کم یا زیاد یکی از آنها بر دیگری، در تعیینقابلیّت گردشـگری مکـان ژئومـورفیکی وجـود
ندارد ( مختاری، .(91 :1993
47 جغرافیا و پایداری محیط، شمارهی 2، بهار 9399
شکل .2 موقعیّت مکانی عوارض ژئومورمولوژیک نسبت به شهرها و راههای ارتباطی
ارزش زیبایی ظاهری: هر لندفرم باتوجّهبه ویژگیهای خاصّخودزیبایی، مختصّبه خود را دارد و ایـن ارزش براساس رابطهی شمارهی 0 و جدول شمارهی 1 محاسبه میشود:
رابطهی (0 امتیاز بند 1 امتیاز بند 2 امتیاز بند 3 امتیاز بند 4 امتیاز بند 5 امتیاز کل ارزش زیبایی ظاهری
5
جدول .1 معیار و امتیازدهی در میزان ارزش زیبایی ظاهری لندفرم ژئومورفولوژی
معیار امتیاز صفر 0/22 0/2 0/52 1
بند:1 تعداد نقاط دیدنی - یک دو یا سه چهار، پنج و بیش از شش
شش
بند2متوسّط: فاصله تا نقاط دیدنی برحسب متر - کمتر از 55 بین 55 تا 255 بین 255 تا بیش از 555
555
بند:3 مساحت بر حسب کیلومترمربّع - کوچک متوسّط بزرگ بسیار بزرگ
بند :4 ارتفاع صفر کم متوسّط بلند بسیار بلند
بند :5 تباین رنگها با محیط اطراف رنگهای - رنگهای گوناگون - رنگهای متضاد
مشابه
بررسی قابلیّت های ژئوتوریسمی ژئومورفوسایتهای منطقهی سیمره ... 75
ارزش علمی: ارزشهای علمی لندفرمها براساس رابطهی شمارهی 9 و جدول شمارهی 0 بهدست میآید. در این زمینه، ویژگیهای کمیابی، جذابیّت از نظر جغرافیا، ویژگهای تجسّمی و جـذابیّت زیسـتمحیطـی در نظر گرفته شده است.
