بخشی از مقاله
چکیده
افق ها از ارکان اصلی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در کشور محسوب می شود که از طریق آنها می توان چارچوب آینده را مدنظر قرار داد و تدابیر مناسب برای تحقق افق ها را برنامه ریزی نمود. در همین چارچوب آمایش بنیادین به عنوان یکی از ارکان مهم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت درصدد تبیین ابعاد سرزمینی پیشرفت جهت رسیدن به تمدن اسلامی می باشد. در همین راستا تهیه و تبیین افق های مورد نیاز در آمایش بنیادین سرزمین از اهمیت زیادی برخوردار می باشد که هدف مقاله حاضر را تشکیل می دهد. برای تبیین افق های مورد نظر آمایش بنیادین ضمن تحلیل افق ارائه شده در الگوی اسلامی ایران پیشرفت، مسایل و مبانی آمایش بنیادین از طریق کارگروه کارشناسی مورد بررسی قرار گرفته و بر مبنای آنها افق آمایش بنیادین ارائه شده است. افق های مذکور در شش فراز مختلف تبیین شده است که می تواند چارچوب ارائه تدابیر مناسب قرار گیرد. نابرابری فضایی، سازمان فضایی مناسب، قطبهای فعالیتی، امت واحده، قطب ارتباطات منطقه و بین المللی و مشارکت همگانی در فرآیند توسعه از اهم این افق می باشد که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: آمایش بنیادین، افق های آمایش، پیشرفت ایران، نابرابری فضایی.
❖ مقدمه
تبیین افق ها یکی از ارکان اصلی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می باشد. منظور از افق گزاره توصیفی است که از یک آینده مطلوب و قابل تحقق می باشد که برگرفته از مبانی، آرمان ها، رسالت و مبتنی بر آموزه ها و رهنمودهای رهبران نظام از یکسو و قابلیت های ملی، مسایل اصلی کشور و آینده نگری از سوی دیگر است - مرکز الگوی اسلامی ایران پیشرفت، . - 1395 افق زمانی برای تحقق این آینده مطلوب پنجاه سال آتی در نظر گرفته شده است و تدابیر اتخاذ شده باید چارچوبی را ارائه نمایند که حرکت پیشرفت را به سوی تحقق آنها نشان دهند. برهمین مبنا افق های الگو در چهار فراز مختلف تدوین و ارائه شده است. فراز اول بیانگر مختصات جامعه اسلامی ایرانی که عمیقا" دیندار، پیرو قرآن کریم و و سنت پیامیر و اهل بیت با سبک زندگی اسلامی ایرانی است که می تواند به عنوان یک جامعه الگو در سطح جهانی محسوب شود. فراز دوم به مجموعه مختصات فرهنگی و اقتصادی کشور در پنجاه سال آینده می پردازد که از بعد اجتماعی ایران را جزو پنج کشور پیشرفته جهان در تولید اندیشه، علم و فناوری می داند که دارای اقتصاد پایدار با بهره وری مطلوب از انرژی، منابع طبیعی و محیط زیست است و جامعه بدون فقر و تبعیض را در کشور رقم خواهد زد. فراز سوم به شیوه حکومت ایران می پردازد که از تداوم رهبری فقیه، عادل، شجاع و توانمند برخوردار بوده و دارای مشارکت آزادانه مردم و بهره گیری از خرد جمعی و مشارکت نخبگان در اداره امور جامعه است. در فراز آخر کشور ایران از نظر سطح کل پیشرفت و عدالت در شمار 4 کشور برتر آسیا و هفت کشور برتر دنیا خواهد بود.
نکات متعددی در نقد فرازهای افق الگو می توان مطرح نمود که اهم آنها عبارتند از:
• افق های مطرح شده به همه ابعاد پیشرفت از جمله آمایش سرزمین نپرداخته است و مختصات جامعه ایرانی را بطور کامل از نظر فکر، علم، زندگی و معنویت در خود ندارد.
• تبیین عدد برای جایگاه جامعه اسلامی ایرانی پیشرفت زمانیکه چارچوب ارائه شده برای نظریه پیشرفت، پیشرفت رایج در کشورها را منطقی نمی داند اصولا محلی از اعراب ندارد، چراکه اصولا" جهت گیری ما برای جامعه ایرانی بر مبنای معیار اسلامی ایرانی است که در آن همه آحاد جامعه از نظر فردی و اجتماعی ویژگی های یک جامعه اسلامی ایرانی را دارند و اصولا"مقایسه با معیارهای پیشرفت و رسیدن به آنها در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نمی تواند طرح باشد. از اینرو به نظر می رسد مختصات جامعه اسلامی ایران به عنوان ارزش مطلق مختصات همین جامعه تعریف شود.
• تبیین چارچوب برای جامعه اسلامی ایرانی در فراز اول برای جامعه دیندار و پیرو قرآن کریم و ... در شرایطی که در این جامعه اقلیت دینی زندگی کرده حقوق آنها در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده دارای تناقض است.
با توجه به موارد فوق به نظر می رسد افق های مطرح شده نیازمند کار کارشناسی و مطالعه بیشتری است.
❖ ویژگی فرازهای آمایش بنیادین برای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
برمبنای چارچوب ارائه شده برای آمایش متعارف که عبارت است از بهترین الگوی توزیع ممکن جمعیت بوسیله بهترین شکل توزیع فعالیت ها در سرزمین است که آمایش بنیادین با روح اسلامی ایرانی همین هدف را دنبال می کند - فرج زاده، - 1395 ازاینرو اهداف ارائه شده در آمایش متعارف سرزمین یعنی فضای سرزمینی، حداکثر بهره وری از قابلیت ها و امکانات سرزمینی، راهبردی بودن مبتنی برآینده نگری و کاهش عدم تعادل ها - آرامی، 1395؛ ابراهیم زاده، - 1393 در آمایش بنیادین نیز با روح ایرانی و انطباق با ارزش های اسلامی وجود دارد. آمایش متعارف بنابه دلایلی همچون غفلت از مفهوم و منزلت فرد، استیلای تفکر دولتی، ناسازگاری در سیاست گذاری ها، عدم تفکیک بین دولت مرکزی و محلی و ...
به صورت جدی مورد توجه قرار نگرفته است - ابراهیمی، . - 1395 همچنین سیرتحول برنامه آمایش در دنیا و ایران، بیانگر تفاوت آشکار در برنامه ریزی و شکل اجراء در کشور است - صادقی شاهدانی، . - 1395 از مشخصات مهمی که در برنامه های آمایش بنیادین در کشور به عنوان مبانی باید درنظر گرفته شود دستگاه جغرافیایی است که چگونگی ارتباط بین انسان و محیط را درایران زمین به تصویر می کشد - رامشت و راهدان مفرد، . - 1395
در کل تحلیل فرازهایی که در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مطرح شده است و مختصات جامعه ای که در آن آمایش بنیادین مورد توجه است نشان می دهد که این چارچوب برای ارائه سرزمین با مختصات آمایش سرزمین در فرازهای الگو مطرح نیست در حالیکه مبنا برای حرکت به سوی جامه اسلامی ایرانی می طلبد که به این ویژگی ها توجه شود.
در مطالب زیر به مهمترین مختصاتی جامعه اسلامی ایرانی در افق پنجاه سال آینده از منظر آمایش سرزمین پرداخته می شود:
❖ افق اول: جامعه ای با حداقل نابرابری فضایی و دارای محیط ایمن، تاب آور و پایدار
آمایش سرزمین در ماهیت خود پخشایش توسعه را مدنظر قرار می دهد بنابراین جامعه اسلامی ایرانی باید دارای مختصات عدالت فضایی باشد که در همه جنبه های امکانات، زیرساخت ها، منابع مالی و غیره در چارگوشه کشور داشته باشد و ترتیباتی اتخاذ گردد که دسترسی همگانی به منابع دولتی توسعه برای آموزش، بهداشت و... فراهم گردد. در عین حال این جامعه می باید از محیط ایمن، تاب آور و پایدار در پنجاه سال آینده برخوردا باشد تا ضمن امکان مناسب برای زیست جامعه کنونی، امکان زیست مطلوب را برای آیندگان نیز فراهم نماید. ابعاد مختلفی از این موضوع برای جامعه اسلامی ایرانی متصور است که از مهمترین آنها می توان به سکونتگاهی ایمن در برابر مخاطرات، استفاده بهینه از منابع
