بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از عوامل مؤثر و تعیین کننده در استفاده مطلوب از نهادهها اندازه واحد تولیدی میباشد. با توجه به اینکه اندازه واحدهای تولیدی کشاورزی تحت تأثیر ویژگیها و شرایط اقتصادی هر منطقه میباشد، مطالعات مربوط به تعیین اندازه واحدهای تولید کشاورزی باید به طور اختصاصی برای هر محصول و در هر منطقه صورت بگیرد. لذا در این تحقیق به تعیین وسعت بهینه اقتصادی مزارع گندم شهرستان گرگان میپردازیم.آمار و اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق به صورت مقطعی و با روش نمونهگیری تصادفی ساده از 80 کشاورز گندمکار گردآوری شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد سطح اندازه بهینه به مراتب بیشتر از وضعیت موجود است. بنابراین افزایش سطح زیر کشت تحت عمل هر بهرهبردار اقدامی مؤثر در جهت افزایش بهرهوری عوامل تولید و کاهش هزینه-های تولید توصیه میشود.
-1 مقدمه:
یکی از دلایل موفقیت بخش کشاورزی در بسیاری از کشورهای پیشرفته سامان دادن به اندازه قطعات بهرهبرداری است، چرا که این امر موجب ایجاد صرفه جویی در مقیاس تولید میشود. درسالهای اخیر به دلیل افزایش جمعیت روستایی و عدم جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی سطح مزارع خورد و پراکنده شدهاند. این پدیده باعث کاهش بهرهوری عوامل تولید و افزایش هزینه تولید شده، به نحوی که برنامهریزان بخش کشاورزی را ملزم نموده که برای جلوگیری از این پدیده تدابیری را اتخاذ کنند.
بر اساس تئوریهای اقتصادی، صرفههای ناشی از مقیاس، هزینههای تولید را تحت تأثیر قرار داده و موجب کاهش هزینهها میشود. این صرفهجوییها از آنجا ناشی میشود که با بهینه شدن اندازه واحد تولیدی کاربرد برخی نهادهها بخصوص نهادههای تقسیم ناپذیر مانند ماشین آلات در فعالیتهای کشاورزی با صرفهتر میشود. در رابطه با تأثیر اندازه مزرعه بر بهرهوری و هزینه تولید مطالعات چندی انجام شده است. در واقع این فصل از ادبیات اقتصادی با مطالعه - 1964 - Sen شروع شد. او در این تحقیق رابطه معکوسی بین اندازه مزرعه و بهرهوری به دست آورد. بعد از آن - 1965 - Mazumdar و - 1966 - Rao رابطه معکوس بین اندازه مزرعه و بهرهوری را تصدیق نمودند.
با این حال - 1967 - Rao و - 1973 - Rudra & Bandopadhyaya وجود رابطه سیستماتیک بین اندازه مزرعه و بهرهوری را رد کردند. Deolalikar - 1981 - عقیده دارد که وجود رابطه معکوس عمومیت ندارد و نمیتوان آن را به عنوان یک اصل قبول کرد. او معتقد است چنین رابطهای تنها در سطح نمونههای محدد و زمانهای خاصی وجود دارد. به نحوی که در گذشته چنین رابطهای وجود داشته، اما همگام با تغییر تکنولوژی به ویژه پس از انقلاب سبز رابطه معکوس ضعیف شده و حتی گاهی تبدیل به رابطه مثبت شده است. او علت این پدیده را کاهش اهمیت نیروی کار و افزایش سهم نهادههای کود و بذر اصلاح شده ذکر کرده است.
از آنجایی که اندازه بهینه واحد کشاورزی متأثر از ساختار تولید، نوع محصولات، شرایط اقتصادی و اجتماعی هر منطقه میباشد، لذا بهتر است مطالعات مربوط به تعیین اندازه بهینه واحدهای تولیدی به طور اختصاصی برای هر محصول و در هر منطقه صورت گیرد. در این راستا برای دستیابی به راهبردی مشخص در جهت کاهش هزینه تولید، اقتصاد اندازه مزارع گندم گرگان، از مناطق عمده تولید این محصول در استان مورد بررسی قرار گرفته است.
گندم یکی از محصولات استراتژیک کشور بشمار میرود. هم اکنون کشت این محصول در مزارع بدون رعایت اصول علمی و اقتصادی در مساحتها و قطعات مختلف صورت میپذیرد. تعیین اندازه بهینه و اقتصادی مزارع تولید گندم و رعایت آن توسط تولید کنندگان در زمان کشت محصول، امکان دستیابی به حداکثر بهرهوری عوامل تواید و در نتیجه حداکثر سود ممکن برای کشاورزان را فراهم خواهد کرد. دستیابی به اندازه بهینه مزارع و توصیه آن به دست اندرکاران کشت و تولید محصول برای آینده فعالیت اقتصادی کشاورزان و همچنین حفظ و تقویت جایگاه این محصول در بازار مصرف داخلی و خارجی بسیار مفید خواهد بود.
-2 مرور منابع:
عماد زاده و خواجه ترشیزی - - 1379، اندازه بهینه واحدهای زراعی را در استان خراسان بررسی کردند. آنها پس از انتخاب واحدهای زراعی، توابع تولید و بازده نسبت به مقیاس هر یک از این واحدها را با توجه به روابط بین توابع هزینه متوسط و توابع تولید برآورد کردند و نتیجه گرفتند اندازه بهینه واحدهای زراعی 2 تا 4 هکتار است. جوان بخت و سلامی - 1382 - ، با بهرهگیری از فرم تابع هزینه ترانسلوگ به بررسی وجود یا عدم وجود اقتصاد مقیاس در واحدهای بانک کشاورزی پرداختند.
نتایج مطالعه آنها بازده به مقیاس را در این واحدها 1/25 برابر نشان داد - جوان بخت و سلامی، . - 1382 قنبری و ثاقب - 1384 - ، به مطالعهای با هدف تخمین اندازه بهینه باغهای کیوی در ایران و تعیین اندازه مطلوب درختان در هر واحد تولیدی پرداختند. نتایج نشان دادکه اراضی زیر کشت کیوی هر کشاورز در سطح بهینه نبوده و هر واحد تولیدی کمتر از میزان بهینه 11/2 - هکتار - از زمین بهرهمند بوده است. همچنین تعداد بهینه درخت کیوی در هر هکتار معادل 402 اصله نهال برآورد شده در حالی که کاشت نهالها در هر واحد تولیدی بیش از حد بهینه بوده است.
انصاری و سلامی - 1386 - ، صرفههای ناشی از مقیاس در صنعت پرورش میگوی ایران را از طریق برآورد تابه هزینه ترانسلوگ مطالعه کردند. یافتههای تحقیق بیانگر وجود خصوصیت ساختاری بازده به مقیاس صعودی در این صنعت بوده به این معنی که با افزایش وسعت مزارع میگو، هزینههای تولید کاهش مییابد. لولند و رینگستاد 2001 - - ، به محاسبه منافع اقتصادی کاهش هزینههای ناشی از اقتصاد مقیاس در تولیدات لبنی نروژ با تخمین توابع هزینه با استفاده از دادههای سری زمانی 1996-72 پرداختند و نتیجه گرفتند که بازده مقیاس صعودی در سالهای مورد نظر وجود دارد که بهرهمندی از آن به طور اساسی باعث کاهش هزینهها میگردد. گراویس و همکاران - 2006 - ، توابع هزینه سه زیر بخش کشاورزی کانادا - گوشت، غلات و فرآوردههای لبنی - را با به کارگیری فرم تابعی ترانسلوگ بررسی نمودند. نتایج، وجود بازده به مقیاس صعودی را در هر سه فعالیت مذکور نشان دادند.
-3 روش تحقیق:
به منظور محاسبه اندازه مطلوب مساحت مزرعه از هزینه متوسط بلند مدت و ارتباط آن با هزینه متوسط کوتاه مدت استفاده می-شود. اگر یک مدیر مزرعه تصمیم به راه اندازی یک واحد بهرهبرداری داشته باشد میتواند تعدادی مزرعه در اندازههای مختلف را در نظر گرفته از میان آنها مزرعهای را انتخاب کند که متوسط هزینه تولید آن کمتر از سایر اندازهها باش. گفتنی است که قبل از راه اندازی احد بهرهبرداری، مدیر مزرعه در شرایط بلند مدت قرار دارد، زیرا هنوز هزینهای صرف نشده و تمام هزینهها متغییر می-باشد و او میتواند جهت دستیابی به اندازه مطلوب مزرعه از منحنی هزینه متوسط بلند مدت استفاده نماید در تخمین هزینه بلند مدت باید از دادههای مقطعی به جای دادههای سری زمانی و یا دادههای ترکیب شده استفاده نمود. زیرا هدف از تخمین هزینه متوسط بلند مدت یافتن اندازههای مختلف میباشد، که در یک برهه از زمان قابل دسترسی است. یعنی هزینه متوسط بلند مدت باید با فرض ثابت بودن تکنولوژی و قیمت عوامل تولید تخمین زده شود.
