بخشی از مقاله
چکیده
نخستین گام جهت اتخاذ روشهاي اصولی مبارزه با علفهاي هرز، شناسایی، بررسی اهمیت نسبی، تراکم و آشکار سازي ویزگیهاي زیستی آنهامی باشد. با توجه به تنوع علفهاي هرز در مزارع گندم دیم استان، طی چهار سال (1387-1384) این مزارع از مرحله ساقه دهی تا اواخر خوشه دهی، با هدف اطلاع از وجود علفهاي هرز خاص، با تعیین فراوانی، یکنواختی و تراکم گونه هاي هرز درکل سطح استان 19) شهرستان ) مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. انتخاب مزارع بصورت تصادفی و آمار برداري بطور سیستماتیک، مطابق الگوي حرف W با کادر 0/5×0/5متري انجام گرفت. از مجموع 161 مزرعه بررسی شده، تعداد 137 گونه متعلق به 101 جنس از 28 خانواده گیاهی شناسایی شد. بیشترین تعداد را خانوادههاي کاسنی با 22 گونه، شب بو با 19 گونه، پروانه واران با 14 گونه و گاوزبان با 11 گونه به خود اختصاص دادند. از میان گونههاي هرز ظاهر شده در سطح استان، بیش از 94 درصد گونه ها جزء دو لپه ايها و بقیه از تک لپه اي ها بود. از این تعداد بیش از 24 درصد گونههاي هرز، دایمی و 75/9 درصد بقیه از یکساله و دو سالهها بودند. بیش از 60 در صد گونههاي شناسایی شده متعلق به گیاهان مفید با خواص داروییمی باشند.
کلمات کلیدي: استان آذربایجان شرقی، یکنواختی، فراوانی، تراکم، علفهرز، گندم دیم
مقدمه
در سالهاي اخیر افزایش روز افزون جمعیت جهان و بروز بحران غذا براي اکثر کشورها بویژه کشورهاي در حال توسعه و فقیر و مزایاي مختلفی که گندم در مقایسه با سایر محصولات کشاورزي دارد، این گیاه را تبدیل به ابزار سیاسی- اقتصادي کرده است . این گیاه یکساله از خانواده غلات و جنس تریتیکوممی باشد. هرچند که این گیاه خاص مناطقی با شرایط آب و هوایی معتدل است ولی به دلیل داشتن قدرت سازگاري بالا، در حال حاضر کشت آن در اکثر نقاط دنیا حتی سیبري امکان پذیرمی باشد(.(6در ایران گندم(آبی و دیم ) حدود
سومین همایش علوم علفهايهرز ایران، بهمنماه 3 1388
6/5 هکتار از سطح زیر کشت محصولات زراعی را به خود اختصاص داده است که از این میزان 4 میلیون هکتار زیر کشت گندم دیم و بقیه زیر کشت گندم آبی است با این وجود بیش از 60 درصد از گندم تولیدي از مزارع آبی و کمتر از 40 درصد از مزارع دیم بدستمی آید. استان آذربایجان شرقی با سطح زیر کشت 125068 هکتار گندم دیم از مهمترین مناطق تولید این محصول در کشور محسوبمی شود. با توجه به اینکه متوسط عملکرد گندم آبی و دیم در دنیا 2/7 تن در هکتار است چنانچه ایران موفق شود تولید گندم آبی و دیم خود را به سطح متوسط دنیا برساند در این صورت موفق خواهد شد با 6/5 میلیون هکتار سطح زیر کشت، سالانه بیش از 17 میلیون تن گندم تولید کند(.(3 عوامل مختلفی عملکرد گندم در واحد سطح در ایران را تحت تاثیر قرارمی دهد که علفهاي هرز یکی از مهمترین این عواملمی باشند. حفاظت گیاهان زراعی از علفهاي هرز یکی از ارکانهاي اساسی تولید محصولات زراعی در سراسر جهان و حتی در کشورهاي پیشرفته است و بدون شناخت و مطالعه، کنترل صحیح آنها امکان پذیر نیست. در حال حاضر کشورهاي توسعه یافته توانسته اند خسارت ناشی از علفهاي هرز را به 5 درصد کاهش دهند در حالی که در کشورهاي در حال توسعه میزان خسارت آنها بیش از 25 درصد برآورد شده است(.(1 براي مدیریت صحیح و کنترل بهتر علفهاي هرز لازم است فلور هر منطقه دقیقا شناسایی و سپس تصمیمات بجا در هر منطقه اعمال گردد. پراکنش علفهاي هرز و قدرت توسعه آنها از مهمترین عوامل عدم کنترل این گیاهان محسوبمی شود. ترکیب جوامع علفهاي هرز تحت تاثیر عوامل زیست محیطی، زراعی و مدیریتی قرارمی گیرد.
پژوهش حاضر به منظور شناسایی جامع و کامل علفهاي هرز موجود در استان و ارائه راهکار مناسب براي کنترل آنها، ایجاد زمینه مناسب براي کارهاي تحقیقاتی کامل تر و جلوگیري از کاهش عملکرد این محصول مهم و حیاتیمی باشد(.(5
مواد و روشها
در این بررسی که در طی چهار فصل رویشی (1387-1384)با مراجعات مکرّر به مزارع دیم، گونههاي هرز در مراحل مختلف رشدي شناسایی و با شاخصهاي کمی ریاضی مورد ارزیابی قرار گرفت. به همین منظور هر سال در چندین شهرستان با توجه به سطح زیرکشت، مطابق(جدول (1 تعداد مزارع مشخص گردیده و مورد ارزیابی قرار گرفت.
انتخاب مزارع، تصادفی و نمونهبرداري از آنها بر اساس درصد فراوانی مزارع با توجه به سه مقیاس زیر بود. نوع :a مزارع یک تا 5 هکتاري، نوع : b مزارع 6 تا 15 هکتاري، نوع :c مزارع 16 هکتار به بالا که به ترتیب با 5، 9 و 13 عدد کادر چوبی 0/5 × 0/5 متري بصورت سیستمیک و منظم در قالب شکل حرف W با فواصل 20 قدم، در مزارع انتخابی اقدام به نمونهبرداري گردید. لازم به ذکر است، چون اکثر مزارع در استان از یک تا 5 هکتاري بودند، نمونه برداري نوع a اعمال شد.
زمان نمونه برداري در مناطق مختلف استان با فلورهاي نسبتاً متفاوت از اواخر پنجه زنی تا اواخر مرحله خوشه رفتن گندم دیم بود. علفهاي هرز داخل کادرها به تفکیک جنس و گونه دقیقا شناسایی و شمارش شده و مراحل فنولوژي گیاهان و گندم در فرمهاي مخصوص مزرعهایی و کادري ثبت گردید. سپس با استفاده از فرمولهاي ریاضی، براي هر گونه گیاهی در مزارع مورد ارزیابی، محاسبات فراوانی، یکنواختی، تراکم در واحد سطح و میانگین تراکم انجام گرفت
جدول - 1 سطح زیر کشت گندم دیم شهرستان بر حسب هکتار و تعداد مزارع مورد ارزیابی
سطح زیر کشت تعداد مزارع
کمتر از 500 هکتار 2 مزرعه
500 تا 1000 هکتار 3 مزرعه
1000 تا 5000 هکتار 4 مزرعه
5000 تا 10000 هکتار 6 مزرعه
10000 تا 15000 هکتار 8 مزرعه
15000 تا 30000 هکتار 11 مزرعه
30000 تا 60000 هکتار 15 مزرعه
The 3rd Iranian Weed Science Congress, February 2010 Page 3
4 بیولوژي علفهايهرز
نتایج و بحث
با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش چهار ساله در 19 شهرستان استان، کلاً تعداد 161 مزرعه با 805 عدد کادر چوبی 0/25 متر مربعی آماربرداري و ارزیابی گردید. بر اساس نتایج این بررسی تعداد 137 گونه علفهرز متعلق به 101 جنس از 28 خانوادة گیاهی شناسایی و ارزیابی شد. بزرگترین خانواده از نظر تعداد گونه گیاهی، به ترتیب خانواده کاسنی با 22 گونه، شب بو با 19 گونه، پروانه واران با 14 گونه و تیرة گاوزبان با 11 گونه علفهرز بیشترین گونه گیاهی را بخود اختصاص دادند.
