بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اهداف اصلی برنامهریزی شهری ایجاد تعادل منطقی بین تراکم ساختمانی، جمعیت و امکانات میباشد. تراکمهای نامناسب تا به امروز، تاثیرات منفی بسیاری بر زندگی شهری گذاشته است و به ظهور و تشدید آلودگی زیستمحیطی، مشکلات ترافیکی و... منتهی شده است. هدف پژوهش، تعیین الگوی بهینه تراکم ساختمانی برای فاز یک شهرک غرب بر اساس ابعاد اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی میباشد. برای این منظور، پس از مرور مفهوم تراکم ساختمانی، به تبیین عوامل تاثیرگذار بر تراکم ساختمانی پرداخته شده و سپس تراکم بهینه هر یک از بلوکهای فاز یک شهرک غرب تهران پیشنهاد شده است.
روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و جمعآوری دادهها، به صورت کتابخانهای و میدانی میباشد و برای تحلیل آنها از مدل F,ANP استفاده شد. نتایج تحقیق نشان میدهد، عوامل تاثیرگذار در تراکم بهینه ساختمانی عبارتند از: پتانسیلهای زیست و زندگی، پتانسیلهای استطاعت مالی، پتانسیل سکونتی، پتانسیلهای همسویی اجتماعی ساکنان ، پتانسیلهای تمایل به ماندگاری در محل ، پتانسیل خدماتدهی محلی ، پتانسیلهای زندگیجمعی. در ارتباط با مهمترین شاخصهای تاثیرگذار در تعیین تراکم ساختمانی بهینه به ترتیب شامل قیمت زمین، تعاملات ساکنان، میزان فضای باز، تراکم خانوار، قیمت مسکن و ... در اولویت قرار گرفتند. همچنین از مجموع بلوکهای در نظر گرفته شده، پتانسیلهای لازم برای افزایش تراکم ساختمانی در پنج بلوک وجود دارد و وضعیت تراکم در دو بلوک کمتر نیازمند تغییر میباشد؛ همچنین برای یک بلوک تراکم ساختمانی کمتر پیشنهاد شده است.
.1 مقدمه
مسئله تعیین تراکم مناسب در طول تاریخ از شهرهای باستان تا شهرهای انقلاب صنعتی و پس از آن تا به امروز وجود داشته است که متاثر از محدویت های فیزیکی، مسائل فرهنگی و اقتصادی و سایر ویژگی های جامعه و محیط بوده است و عواملی از جمله محدودیت زمین جهت توسعه شهر- محصوریت حصار- سیستم های دفاعی غیرقابل انعطاف در گذشته سبب شده بود تا شهرها به صورت مختلف توسعه پیدا کند. واژه تراکم به طور رسمی با شروع شهرسازی مدرن به ادبیات شهرسازی وارد شد
یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری رسیدن به وضعیتی است که انواع امکانات و فضاهای شهری به اندازه کافی و به نحو مطلوب در دسترس جمعیت قرار گیرد. حصول این امر، با ایجاد تعادل منطقی بین تراکم ساختمانی و جمعیت و امکانات صورت می گیرد. موضوع تعیین تراکم بهینه در دهههای اخیر به امری مهم در برنامه ریزی شهری تبدیل گشته است و بسیاری از صاحبنظران معتقدند تراکم ارتباط تنگاتنگی با کیفیت زندگی شهروندان دارد
با توجه به اینکه، تراکم های نامناسب شهرها تا به امروز، تاثیرات منفی بسیاری بر بخش های زندگی شهری گذارده است و به ظهور و تشدید آلودگی محیط زیست، مشکلات ترافیکی، افزایش هزینه ها، ناکار آمدی اجتماعی، توزیع نامتعادل خدمات شهری و عدم مطلوبیت محیط منتهی گردیده است، لذا این پیامدها بر ضرورت بررسی و تجزیه و تحلیل تراکم ساختمانی، از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیست محیطی و کالبدی متناسب با ویژگی های هر منطقه صحه می گذارد، تا بر اساس ویژگی هر منطقه به سمت تعیین تراکم بهینه حرکت کرد
هدف تحقیق حاضر تعیین الگوی بهینه تراکم ساختمانی برای فاز یک شهرک غرب بر اساس ویژگی های محدوده مطالعاتی است. به صورتی که ظرفیت قابل تحمل محیط نگاهی کلیتر به توسعه در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و ... خواهد داشت در حالیکه ویژگی قطعه به معیارهای موثر در تعیین تراکم در مقیاس خردتر مانند نورگیری قطعه، سطح اشغال، بعد خانوار و... میپردازد و میتواند بعنوان مکمل مناسب برای نگاه کلنگر ظرفیت قابل تحمل محیط عمل کند.
در واقع با تعریف شاخصهای مناسب از مقیاس بزرگ تا مقیاس کوچک به تعریف تراکم ساختمانی مناسب نزدیک میشویم و سعی میشود به تمامی ابعاد توسعه - ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی - پرداخته شود. تحقیق حاضر برای تحقق بخشیدن به هدف مذکور روندی را دنبال می کند که در آن پاسخ به سوالاتی مد نظر میباشد که عبارتند از:
.1 عوامل موثر در تعیین تراکم بهینه ساختمانی چیست؟
.2 اهمیت و اولویت شاخصهای تاثیرگذار در تعیین تراکم بهینه ساختمانی چگونه است؟
.3 تراکم ساختمانی پیشنهادی برای بلوک های محدوده چگونه می باشد؟
برای تحقق هدف پژوهش و پاسخ به سوالات تحقیق، پس از ارائه تعاریف و مفهوم کلی از تراکم ساختمانی و تبیین شاخصهایی برای ارزیابی عوامل تاثیرگذار بر تراکم ساختمانی، یک تحلیل آستانهای صورت می گیرد و به دنبال آن بیشینه تراکم ممکن برای هر یک از بلوکهای فاز یک شهرک غرب تهران پیشنهاد می گردد.
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
- 1-2 مفهوم و الگوهای تعیین تراکم ساختمانی
یکی از مهمترین موضوعهای برنامه ریزی شهری، تراکم ساختمانی است. به طوری که در عرصه برنامه ریزی شهری هر اثری که بجا مانده اشاره ای نیز به تراکم کرده است
واژه تراکم به معنای پراکندگی و یا فشردگی یک عامل در یک محدوده فضایی بوده و اغلب در مورد مسائلی چون جمعیت، مسکن و ساختمان بکار می رود یا به عبارت دیگر تراکم به طور کلی تعداد و یا مساحت - هر عنصر مورد بررسی - در یک فضا یا در سطح را نشان می دهد
در حالی که تراکم جمعیتی از تقسیم کل جمعیت یک ناحیه بر سطح آن ناحیه بدست میآید، تراکم ساختمانی با مساحت زیربنا و مساحت قطعه در ارتباط است. به طور کلی تفاوت بین این دو، در حوزه های عملکردی شهرسازی است. تراکم جمعیتی زبان برنامه ریزانه در شهرسازی است، حال آنکه تراکم ساختمانی زبان عملی و اجرایی در شهرسازی است. تراکم ساختمانی به عنوان یکی از مولفه های بسیار مهم شهرسازی ضمن معین کردن شدت استفاده از زمین، در خلق محیط مطلوب شهری نیز نقش ایفا میکند. تراکم ساختمانی در ادبیات متداول شهرسازی کشور، برابر است با نسبت سطح زیربنای ساختمان - در تمام طبقات - به مساحت قطعه زمین.
تعیین تراکم ساختمانی با استفاده از سیستم اطلاعات زمینی - LIS - ، بر اساس این مدل سه ماتریس خواهیم داشت تحت عنوان ماتریس تراکم موجود، ماتریس شاخص های تراکم و ماتریس تراکم مطلوب، که در واقع ماتریس تراکم مطلوب از ضرب ماتریس تراکم موجود و ماتریس عوامل تراکم بدست می آید1 - کریمی و دیگران، . - 1387روش تعیین تراکم ساختمانی بهینه در مقیاس قطعات مسکونی، این روشی کاربردی جهت تعیین حداکثر تراکم ساختمانی با اتکا به ویژگیهای قطعات و تاثیر این ویژگی ها بر تراکم ساختمانی است.
در این روش، اهداف زیر دنبال می شود که عبارتند از:
نور آفتاب، هوای کافی و فضای باز جهت استفاده از کلیه واحدهای مسکونی،فضای کافی برای کلیه خدمات و تسهیلات لازم شهری و محله ای،ایجاد احساس گشودگی و تامین عرصه های خصوصی برای ساکنان
تعیین تراکم ساختمانی بر اساس ظرفیت قابل تحمل محیط، به طور کلی مبانی نظری محیط زیست در خصوص تراکم بر پایه مفهوم ظرفیت قابل تحمل محیط استوار گردیده است. ظرفیت قابل تحمل محیط به تحلیل اولیه ساخت و یا فهرست توانایی های زمین ارتباط پیدا می کند. این مفهوم بر پایه یک آستانه تحمل محیط قرار دارد و زمانی که از آن آستانه عبور کند، آسیب های جدی به محیط و کیفیت زندگی وارد می شود. به طور کلی می توان معیارهای بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی ظرفیت قابل تحمل محیط را می توان در چهار دسته گنجاند:
- ظرفیت توسعه محله شامل ظرفیت توسعه فیزیکی، اقتصادی و توسعه زیرساخت ها و تجهیزات
- ظرفیت دسترسی محله شامل ظرفیت شبکه معابر سواره و پیاده و سیستم های حمل و نقل عمومی و خصوصی.
- ظرفیت منابعی مانند زمین، منابع انرژی، آب و ... .
- خصوصیات مکان شامل ویژگی های طبیعی محله، فضاهای باز و کیفیت های زیبایی و منظر
2-2 استخراج معیارها و مولفه های تاثیرگذار بر تراکم ساختمانی با توجه به پیشینه پژوهش
تحلیل و پیش بینی تراکم شهری در ادبیات برنامه ریزی شهری سابقه طولانی دارد. نخستین سرچشمه تحلیل تراکم شهری را بایستی در نظریات کلاسیک مدلسازی شهری جستجو کرد که از نظریه ون تونن نشات می گیرند. به اعتقاد تونن، توزیع تراکم در یک شهر تک مرکزی ، متاثراز عامل فاصله تا مرکز شهراست. . مدل آلارک و مدل اسمید نمونه های از مدلهای ارائه شده برای شهر تک مرکزی و چندمرکزی هستند
در سال 2009 توسط چن مدلی برای تعیین تراکم ساختمانی پیشنهاد شد این مدل جدید مبتنی بر تحلیل رگرسیون برای توصیف و پیش بینی تراکم شهری و نیز تعیین بعد فرکتال شهر ارائه شده است . محدوده مطالعاتی تحقیق، در شهر هانگزو در چین می باشد. نتایج نشان دهنده تکامل شکل شهر از ساختار ساده به ساختار پیچیده در طول زمان است. به نظر نویسنده موضوع پیچیده تراکم را تنها میتوان با معادلات چندگانه ریاضی تحلیل نمود
در سال 1391 در ایران پژوهشی توسط سلطانی و همکاران انجام شد که در آن با استفاده از ویژگی های قطعات، به تعیین تراکم ساختمانی پرداخته شده است. در این پژوهش عوامل اصلی در تعیین تراکم ساختمانی، طول سایه اندازی ابنیه و فضای باز به ازای هر واحد مسکونی است و تراکم ساختمانی، سطح اشغال و تعداد طبقات میتواند مقادیر متفاوتی با توجه به این عوامل داشته باشد
همچنین در سال 1387، محمدی و همکاران به تعیین تراکم ساختمانی با استفاده از سیستم های اطلاعات زمینی - LIS - پرداختهاند. مدلی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت با کمی ساختن عوامل موثر در تراکم ساختمانی ، نتایج را برای تشکیل مدل تراکم ارائه می دهد.
