بخشی از مقاله
چکیده
توسعه روستایی بخشی از توسعه ملی است که با اهداف وسیعتري در سطح ملی مرتبط هست نقش و جایگاه روستاها در فرایند توسعه و پیامدهاي ناشی از توسعهنیافتگی مناطق روستایی موجب توجه به توسعه روستایی، تنوع بخشیدن به اقتصاد روستا، جلوگیر از مهاجرت بیرویه از مناطق روستایی به مناطق شهري ، کاهش نابرابري فضایی بین مناطق شهري و روستایی میگردد.
یکی از راه هاي که به وسیله آن به توسعه مناطق روستایی کمک می کند شهرك هاي صنعتی باشند در این مقاله به تحلیل تاثیر شهرك بیالوردي بر روستاهاي اطراف آن مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش ا ز لحاظ روش شناسی توصیفی –تحلیلی و معادلات ساختاري و به کمک نرم افزار spss انجام شده، نتایج این تحقیق نشان میدهد که بیشتر این تاثیر بر روي شاخص اقتصادي بوده است همچنین بر آلودگی محیط تاثیر چندانی نداشته است.
مقدمه
توسعه روستایی بخشی از توسعه ملی است که با اهداف وسیعتري در سطح ملی مرتبط هست نقش و جایگاه روستاها در فرایند توسعه و پیامدهاي ناشی از توسعه نیافتگی مناطق روستایی موجب توجه به توسعه روستایی، تنوع بخشیدن به اقتصاد روستا، جلوگیر از مهاجرت بیرویه از مناطق روستایی به مناطق شهري ، کاهش نابرابري فضایی بین مناطق شهري و روستایی میگردد.
گسترش فقر در کنار تخریب منابع از چالشهاي اقتصادي و فرهنگی معاصر بسیاري از کشورهاي درحالتوسعه است. که در حیطه مناطق روستایی از عمق و پیچیدگی بیشتري برخوردار است بهطوريکه خصیصههاي غالب فرایند رشد اقتصادي پس از جنگ جهانی در بیشتر موارد تداوم یا تشدید فقر در مناطق روستایی بوده است.
پس از جنگ جهانی دوم بسیاري از کشورهاي درحالتوسعه براي رسیدن به توسعه اقتصادي بخصوص در نواحی روستایی روشهاي مختلفی را تجربه کردند. دراینبین برخی از محققان توسعه روستایی، صنعتی شدن روستا را بهعنوان سنگ بناي توسعه آینده موردبحث قرار دارند و اعتقاد آنها بر این هست که صنعتی شدن روستایی در چارچوب طرح ملی و نیز افزایش نرخ صادرات به سه هدف عمده:
اصلاح درآمد سرانه، کاهش بیکاري و کاهش عدم تعادل بین منطقهاي امري اجتنابناپذیر در فرایند توسعه اقتصادي است
تأثیرات و نفوذ صنعت در مناطق روستایی ضمن ایجاد اقتصاد فعال میتواند داراي اثرات تکاثري باشد بهطوريکه تجربیات کشورهاي متعدد نشان میدهد که هر تغییر ساختاري نهتنها نقش اقتصادي باارزشی در مناطق روستایی ایجاد نموده بلکه باعث اقتصاد خود رانشی میگردد
بدین منوال صنعتی شدن میتواند نقش بسیار مهمی در توسعه روستایی از طریق افزایش تولیدات روستایی، بهرهوري، ایجاد فرصتهاي شغلی، ایجاد تأمین نیازهاي اساسی و ایجاد پیوند با دیگر بخشهاي اقتصادي ایفا نماید.
در ایران مقوله توسعه روستایی در برنامه عمرانی دوم - پیش از انقلاب - مطرح شد اما چون رویکرد اصلی برنامههاي عمرانی بخش صنعت در آن زمان بر راهبرد توسعه صنعتی در نقاط شهري استوار بود، هیچگاه صنایع روستایی نتوانسته است جایگاه واقعی خود را در عمران روستایی بیابد
در مهروموم هاي آغازین انقلاب نیز عمده فعالیتهاي روستایی به اجراي طرحهاي زیرساختی و کالبدي معطوف بود تا اینکه در برنامه اول توسعه اقتصادي – اجتماعی جمهوري اسلامی ایران صنایع روستایی به لحاظ اهمیت آن در افزایش سطح درآمد روستائیان و ایجاد ارتقاء فناوري در فعالیتهاي سنتی بومی موردتوجه قرار گرفت که یکی از مهمترین طرحهاي دولت براي مناطق روستایی ایجاد شهركها و نواحی روستایی بود
این پژوهش بر اساس این مفهوم که صنعتی کردن روستاها با استقرار شهركهاي صنعتی در اطراف روستاها باعث ایجاد اشتغال براي افراد مازاد بخش کشاورزي شده و این امر مانع مهاجرت روستا شهري میشود و همچنین باعث تقویت پایههاي اقتصادي مراکز روستایی شده و استفاده کامل از مهارتهاي موجود در ناحیه، فراوري تولیدات کشاورزي محلی و تهیه نهادههاي اساسی و کالاهاي مصرفی براي ساکنان روستاها و همچنین برخی از تأثیرات منفی شهرك هاي صنعتی بر روي فضا و محیط روستاها دارد موردبررسی قرار میدهد.
در این تحقیق که نمونه موردي ما تاثیرشهرك صنعتی بیلوردي که در 25کیلومتري شهرستان هریس که این شهرك 100 کیلومتر با مرکزاسنان فاصله دارد، موردمطالعه قرار داده میشود و تأثیرات مثبت و منفی آن بر روي روستاهاي اطراف سنجیده میشود.از سؤالات که در این پژوهش به دنبال آن هستیم اینکه آیا شهرك هاي صنعتی در روستاهاي اطراف شهرك و بهبود شاخصهاي اقتصادي و اجتماعی و زیستی کالبدي رابطه وجود دارد؟ آیا این تأثیرات مثبت یا منفی هست؟
مبانی نظري
صنعت به ذات خود اصولی است که میتوان با انجام یک سلسله اعمال بر روي مواد خام، آن مواد را باارزش و قابلاستفاده سازد. فرایند صنعتی سازي هم به معناي تشویق استقرار واحدها در مقیاس بزرگ و کوچک بهدوراز نواحی شهري و یا انتقال برنامهریزي شهري واحدها از نواحی شهري به نواحی پیرامونی است
شهرك صنعتی مکانی است داراي محدوده و مساحت معین براي استقرار مجموعهاي از واحدهاي صنعتی و پژوهشی و فنآوري و خدمات پشتیبانی و کارگاهی که تمام و پارهاي از امکانات زیربنایی و خدمات ضروري با توجه به نوع و وسعت شهرك و ترکیب فعالیت آن در اختیار واحدهاي مذکور قرارمی گیرد. همچنین یک شهرك صنعتی ممکن است به گروهی از فعالیتهاي اقتصادي اطلاق شود که باهم دریک مکان قرار دارند و از مزایایی متقابل صرفهجوییهاي برونی بنام صرفهجوییهاي تجمع برخوردارند
توسعه واحدهاي صنعتی، بهویژه تمرکز شهركهاي صنعتی در این نواحی ، قادر است پویایی جمعیت و ارتقایی سطح کمی و کیفی زندگی روستاییان را فراهم سازد
بر این اساس این دیدگاه صنعتی شدن روستا و گسترش فعالیتهاي غیر کشاورزي عاملی مهم در افزایش رفاه و تأمین کالا و خدمات ضروري براي خانوار روستایی محسوب میشود. نفوذ صنعت در مناطق روستایی ضمن ایجاد اقتصادي فعال میتواند داري اثرات زیادي باشد. بهطوريکه در کشورهاي متعدد نشان میدهد هر تغییر ساختاري از طریق صنعتی شدن نهتنها اقتصادي باارزش در مناطق روستایی ایجاد میکند بلکه منجر به اقتصاد خود رانشی میشود.
راهبردهاي توسعه روستایی ازجمله راهبرد انقلاب سبز اصلاحات ارضی و صنعتی کردن روستا هریک با تأکید بر بخشی از ابعاد اقتصادي توسعه تلاش کردهاند تا اهداف توسعه در محیطهاي روستایی را محقق سازند. اما با توجه به اینکه راهبردهاي صنعتی کردن و سرمایهگذاريهاي محلی گرایش شدیدي به تمرکز در نواحی شهري داشته است بخش عمدهاي از سرمایهگذاري به نواحی شهري سرازیر شده است و اکثر نواحی شهري موردتوجه بوده است،افزون بر این همانطور که ریچاردسون میگوید ، گرایشهاي قطبی شدن هنوز در تمامی کشورهاي درحالتوسعه بسیار قوي است،بهطوريکه هیچ پراکنش مهمی - پخش - در این کشورها روي نداده است حتی تلاش آگاهانه دولت، بهمنظور تمرکززدایی از صنایع یک یا دو مرکز منطقهاي دور از شهرها همواره با مشکلاتی فراوان اي روبهرو شده و موفقیت آن محدود بوده است
همانطور که میدانیم صنعتی شدن در کشورهاي درحالتوسعه به نهادهاي اقتصادي وابسته است و باید مسیر طبیعی توسعه را بپیماید، سرعت توسعه صنایع، صنعت روستایی را تحت تاثیرشهرك قرار میدهد تداوم رشد اقتصادي سریع، میتواند منجر به کاهش فقر و بیکاري گردد.همانگونه که هاگ تصریح میکند که صنعتی سازي با ایجاد مهارتهاي جدید و ایجاد هماهنگی به شکستن موانع سنتی رشد اقتصادي در مناطق روستایی میانجامد
لذا کوشش براي تمرکززدایی پارهاي از صنایع بخصوص صنایع تبدیلی جهت استفاده بهینه از منابع باري افزایش تولید و مصرف در ابعاد محلی حرکتی ضروري جهت حصول به توسعه روستایی است. این حرکت در بلندمدت ضمن ایجاد اشتغال به،توزیع درآمد وتواید پایدار نیز مساعدت مینماید
اکثر مطالعات و برنامهریزيهاي توسعه در ده70 بیشترین توجه به روستا و ایجاد پیوند نزدیکتر میان کشاورزي و بافت فضایی آن متمرکز بود. بهطوريکه مناطق روستایی هیچگاه بهطور اساسی از دیدگاه ساختار صنعتی موردتوجه قرار نگرفت و کشاورزي معمولاً کانون اصلی مطالعات جامعهشناسان و جغرافیدانان روستایی در این دهه محسوب میگردید.
در اواخر دهه 70 تولید صنعتی و چگونگی نفوذ آن به نواحی روستایی موردتوجه قرار گرفت. بدین ترتیب دهه 80 آغاز مرحله جدیدي از استراتژي توسعه از طریق صنعتی شدن و استقرار صنعت براي توسعه مناطق روستایی بود.
در این دهه مطالعات ارزیابی درجهات شاخت پیامدهاي صنعتی شدن روستایی، باهدف شناسایی نقاط قوت و نقاط ضعف استقرار صنایع به شکل منطقهاي و موردي در مناطق روستایی در کشورهاي درحالتوسعه بوده است، کشور ما نیز یکی از استراتژيهاي غالب دهههاي اخیر تمرکز توسعه روستایی بر محور صنعتی کردن روستایی در قالب ایجاد نواحی صنعتی و شهرك ها بوده است
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی تحلیل بوده و روش جمعآوري دادهها به صورت کتابخانهاي و میدانی بوده است. جامعه آماري موردمطالعه در این تحقیق هفت روستاي دهستان بدوستان غربی که در اطراف این شهرك هستند موردمطالعه قرارگرفته است جمعیت این روستاها بر اساس سرشماري سال 1390، 3987نفر بوده است.
