بخشی از مقاله
چکیده:
با گذشت بیش از نیم قرن و کسب تجارب گسترده الگوهاي صنعتی شدن در کشورهاي در حال توسعه، صنعتی شدن روستاها به عنوان یک رویکرد غالب در جهت توسعه این مناطق شناخته شده است. در این راستا بسیاري از محققین معتقدند ارتباط معنا داري بین صنعتی شدن و توسعه روستایی از طریق ایجاد فرصت شغلی و افزایش درآمد وجود دارد. این امر زمانی تحقق خواهد یافت که صنایع ایجاد شده در روستا بتواند از نیروي بی کار نواحی روستایی بهره برد. به این منظور در یک مطالعه موردي حوزه نفوذ شهرك صنعتی را تعیین نمودیم و با استفاده از نرم افزار GIS ARC تأثیر صنعت را در منطقه در نقشهاي نشان دادیم و حوزه نفوذ، حوزه جذب و حوزه اثر از یکدیگر تفکیک شدند
.نتایج حاکی از آن است که ایجاد صنعت بر تمام نقاط اطراف خود به یک اندازه یا یک نسبت اثر نمیگذارد، این اثر تا حدودي تحت تأثیر میزان نیروي فعال روستا ، فاصله روستا تا شهرك و مسیر سرویس میباشد و روستاهایی که امکان گسترش دامداري در آنها بیشتر بوده کمتر جذب صنعت شدهاند.
مقدمه
محدودیت منابع آب و خاك و روند رشد سریع جمعیت از مشخصه هاي مناطق خشک و صحرایی کشورهاي در حال توسعه از جمله کشور ما ایران میباشد. در این شرایط صنعتی شدن به عنوان نیروي پویاي توسعه مطرح می- گردد. در راستاي این راهبرد، میسرا صنعتی کردن روستا را از دو دیدگاه، ایجاد و استقرار صنعت در مناطق روستایی و صنعتی کردن روستا، مطرح مینماید. دیدگاه نخست تاکید بر توجه به عوامل تولید و صنعت بازار دارد، چه صنایعی میتواند در مناطق روستایی استقرار یابد، صرفنظر از چگونگی تاثیر آن بر زندگی روستاییان، جزئی از برنامه استقرار صنعت در مناطق روستایی است.
دیدگاه دوم به مسئله صنعتی کردن روستا به عنوان فرایندي مینگرد که بر صنعتی کردن مناطق روستایی تاکید بیشتري مینماید. در این حالت صنعتی کردن به عنوان یک فعالیت فرعی، وسیله اي براي متنوع و نوسازي اقتصاد روستایی تلقی میگردد . توجه به نواحی محروم به عنوان نواحی مسئله دار و سعی در محرومیت زدایی آن ها، از مهمترین ارکان سیاست هاي فضایی به حساب میآید
در استراتژي هاي توسعه روستایی، متنوع سازي اقتصاد روستا و کارا نمودن آن از طریق ایجاد انواع فعالیت هاي اقتصادي، بویژه صنعتی کردن روستا، اهمیت بسیاري دارد. زیرا تمرکز صنایع در روستا ها، علاوه برایجاد اشتغال و درآمد، مشکلات همجواري صنایع با شهر ها را کاهش می دهد.
به این منظور صنایع ایجاد شده در نواحی روستایی براي تحقق به هدف توسعه روستایی، باید بتواند بیشترین نیروي شاغل خود را از نیروي محلی نواحی روستایی اطراف خود جذب نماید، در این راستا، مطالعات موردي متفاوت، نتایج متفاوتی را نشان میدهند. در ارزیابی اثرات و پیامدهاي ایجاد نواحی صنعتی در مناطق روستایی، با مطالعه موردي استان مرکزي در سطح پنج ناحیه صنعتی و 85 نفر از شاغلین واحدهاي تولیدي، نتایج تحقیق نشان می دهد که ایجاد فرصتهاي شغلی براي روستائیان موفقیت آمیز نبوده است؛ چرا که اکثریت شاغلین نواحی صنعتی روستایی را ساکنان مناطق شهري تشکیل می دادند
در یک بررسی به منظور ارزیابی اثرات و پیامدهاي ایجاد نواحی صنعتی در مناطق روستایی، با مطالعه موردي ناحیه صنعتی لاسجرد در استان سمنان، شاغلین این ناحیه مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند. با توجه به نتایج که 66.7 درصد شاغلین را ساکنین شهرها به خود اختصاص داده بودند. لذا ایجاد فرصت هاي شغلی براي روستاییان موفقیت آمیز نبوده، همچنین یافته هاي تحقیق نشان دهنده آن بود که انگیزه مهاجرت در شاغلین کاهشی را در برنداشته است.
در بررسی هاي انجام شده توسط لنگرودي مشخص گردید که شهرك صنعتی مشهد، براي نواحی روستایی این محدوده، داراي اهمیت بسیار بوده است. این شهرك توانسته است تعداد زیادي از جمعیت روستاهاي اطراف را جذب کار نماید و در زمینه ارتقاي کیفی زندگی آنان موثر واقع گردد. ایجاد و گسترش صنعت در نواحی روستایی عامل ایجاد فعالیت هاي تلفیقی با کشاورزي و صنعتی در نواحی روستایی بود و توان اشتغال زایی و به دنبال آن کسب درآمد در نواحی روستایی را افزایش داده بود
با توجه به این که مطالعات گذشته نشان میدهند، صنایع در نواحی روستایی با ایجاد اشتغال براي نیروي بی کار آن نواحی باعث ایجاد توسعه روستایی میگردند، این مقاله درصدد بررسی آن است که ایجاد شهرك صنعتی در نواحی روستایی تا چه اندازه در جذب نیروي شاغل خود از نواحی روستایی اطراف موفق بوده است و توزیع نیروي شاغل در آن نواحی به چه صورتی بوده است. بعضی محققین به منطقه پیرامونی حوزه نفوذ یا پسکرانه هم میگویند که هر مرکز با پیرامون خود در سه قلمرو متفاوت مراحلی از تسلط دارد، حوزه جذب - فاصله کم - -حوزه نفوذ - فاصله متوسط - - حوزه تأثیر - فاصله زیاد - میباشد.
مرکز کانون تأثیرگذاري میباشد که بسته به نوع و درجه فعالیت روي شعاع خاصی از پیرامون یا دامنه اثر میگذارد، مرکز یا کانون هر فعالیت، داراي توانمندیهاي بالایی از عملکرد و قدرت است که قسمتی از آن را به نسبت عکس فاصله، در پیرامون توزیع میکند، هرچه فاصله بیشتر تأثیر کمتر میگردد. منطقه پیرامونی، حوزه خارج از مرکز یا حاشیه تلقی میشود که همواره جریانی از مبادله کالا و سرمایه و جابجایی انسان را با مرکز به دنبال دارد
در بررسی حوزه هاي نفوذ و تعیین میدان مغناطیسی یک مرکز، الگوها و مدل هاي مختلفی توسط کارشناسان و متخصصین ارائه شده است، در این زمینه می توان از دو روش کمی و آماري وجغرافیایی بهره گرفت . در روش کمی، معمولاً از طریق شاخص سازي حوزه نفوذ مرکز را تعیین نمود.
روش هاي کمی و آماري تعیین حوزه نفوذ
روش خطوط هم نفوذI= p/d2 -1
در این فرمولI معرف شدت جاذبه مرکز روي نقطه اي از فضاي پیرامون و متناسب با انبوه جمعیت آن نقطه p بخش بر معکوس مربع فاصله اي که آن نقطه تا مرکز دارد، شدت جاذبه یک نقطه روي نقطه هاي فضاي پیرامون متناسب است با درصد جمعیت شاغل آن نقاط در شهرك p بخش بر معکوس مربع فاصله ي هر روستا d2 تا شهرك صنعتی. این روش امکان ترسیم خطوط هم نفوذ2 روستاهایی که در یک سطح ، تحت تاثیر شهرك قرار گرفته اند را ایجاد مینماید.
مدل مرز نفوذ یا ریلیBa/Bb = - Pa/Pb - - Db/Da - 2 3
در فرمول بالا Baو Bb به ترتیب معرف میزان نیروي شاغل از روستاي a و b در شهرك صنعتی است بدیهی است در صورتی که رابطه فوق بیشتر از یک باشد شهرك نفوذ بیشتري روي روستاي a داشته است.
شاخص مرکزیت یا سون گود لندD×100/F - 4
در فرمول بالا F نشان دهنده جمعیت کل روستا و D جمعیت شاغل در شهرك صنعتی میباشد، به نظر گلد لند اگر میزان این شاخص بیش تر از 3/4 باشد، آن روستا تحت تاثیر میدان جاذبه شهرك قرار گرفته شده است.
روش هاي جغرافیایی شناخت منطقه نفوذ
بررسی کم و کیف رفت و آمدها انسان و بده بستانها کالاو خدمات حمل و نقل منطقه، تقسیمات سیاسی و کشوري به عنوان استان، شهرستان، بخش، دهستان، شهر و روستا، پرسشگري و مصاحبه با مشتریان فروشگاهها و سوپرمارکتها، فضاي توزیع روزنامه هاي محلی -مراجعه بیماران به درمانگاهها، کدهاي همان تلفن و غیره
یکی از روش هاي تعیین حوزه نفوذ، شناخت حوزه نفوذ اداري آن است. زیرا منطبق بر تقسیمات کشوري است، در چنین حالتی هر یک از سازمان هاي دولتی در رابطه با شرح وظایف خود و وظایفی که انجام می-دهند، مناطق تحت نفوذ اداري خود را زیر پوشش قرار میدهند
