بخشی از مقاله
چکیده
امروزه ورود صنعت و تکنولوژی در زندگی انسان ها باعث بروز تغییرات فراوانی در زمینه کیفیت زندگی آنان شده است که با پیشرفت و توسعه جوامع و توجه به این امر، این مسئله به یکی از دغدغههای پژوهشگران تبدیل شده است. مقاله حاضر پس از بررسی نظریه لمن و کاکس در زمینه توسعه پایدار به بررسی تاثیر اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی این موضوع پرداخته است. این پژوهش با چهارچوب نظریات و دیدگاههای این دو اندیشمند انجام گرفته است. برای رسیدن به این اهداف از روش تحلیل ثانویه در زمینه بعد اقتصادی و فراتحلیل در زمینه بعد اجتماعی استفاده شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است شهرک های صنعتی و صنعتی شدن تاثیرات قابل ملاحظه ای بر مولفه های بعد اقتصادی و اجتماعی کیفیت زندگی دارد که از جمله این عوامل، از بعد اجتماعی، مهاجرت و تغییر کیفیت زندگی و افزایش رفاه و مشارکت محلی و در زمینه اقتصادی، ایجاد اشتغال و بهبود رفاه اقتصادی ساکنان روستایی است.
واژگان کلیدی: کیفیت زندگی، توسعه پایدار، شهرکهای صنعتی، صنعتی شدن.
مقدمه و بیان مسئله
توسعه روستایی شامل طیف وسیعی از تحولات عمیق در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی در نواحی روستایی است و به دنبال توزیع منصفانه درآمد، افزایش استانداردهای زندگی و ایجاد فرصت های شغلی در این نواحی است - جمشیدی و دیگران، . - 8 :1390 طرفداران این استراتژی معتقدند که در مناطق بالقوه روستایی توسعه صنایع به عنوان روشی برای رسیدن به اهداف کلی توسعه مورد توجه برنامه ریزان است. کشورهای متعددی این راهبرد را اجرا کردند یا به دنبال اجرای آن هستند. در این رابطه، تاکیدِ بر صنایع روستایی، صنایع کوچک، شهرکهای کوچک صنعتی و تمرکززدایی از فعالیت های صنعتی را آزمودند و برخی از کشورها هم از طریق قوانین بازدارنده و تشویقی در این زمینه گام برداشتند،
چرا که ایجاد و گسترش شهرک های صنعتی می تواند از طریق ایجاد تنوع، افزایش اشتغال و درآمد، افزایش ارزش افزوده فعالیت های کشاورزی و گسترش فرهنگ صنعتی، نقش موثری در توازن و تعادل شهر و روستا و توسعه نواحی روستایی داشته باشد - ریاحی و پاشازاده، 8 :1393؛ رضوانی، . - 92 :1387 در نتیجه از عوامل مهمی که ایجاد و توسعه نواحی صنعتی که یکی از زیرمجموعه های آن، احداث شهرک صنعتی است را به امر ضروری تبدیل کرده است، می توان به افزایش آگاهی در سطح عموم جامعه، ایجاد اشتغال و بکارگیری نیروی کار مولد، افزایش سرانه تولید و رفاه اقتصادی و در پی آن رفاه اجتماعی اشاره کرد. باتوجه به این، می توان گفت صنعت در امتداد با دیگر بخش های اقتصادی و اجتماعی، باید به عنوان مهم ترین مولفه هر برنامه توسعه یکپارچه روستایی پذیرفته شود.
ماهیت و الگوی صنعتی شدن چه در ابعاد کوچک مقیاس یا صنایع دستی و چه در صنایع بزرگ مقیاس، تابع مواد خام اولیه و منابع انسانی در ابعاد محلی و منطقه ای است. در واقع چون موفقیت، در دست یابی به بهبود کیفیت زندگی1 انسان ها تجلی می یابد، هدف همه این تلاش ها برای بهبود کیفیت زندگی می باشد - میرلطفی و ملانوروزی، . - 236 : 1392 از دهه 1990 به این طرف، کیفیت زندگی به عنوان یکی از مفاهیم محوری توسعه پایدار مورد عنایت برنامه ریزان قرار گرفته است، چرا که با گسترش روند صنعتی شدن، پیشرفت فناوری و رشد شهرنشینی، عدم تعادلهای اقتصادی، اجتماعی و فضایی موجب ایجاد شکاف شدید بین نواحی شهری و روستایی کشورهای درحال توسعه به لحاظ برخورداری از امکانات و موهبت های زندگی شده است. در این راستا جهت رفع یا کاهش این شکاف ها و نابرابری ها در دنیای امروز، تقریبا همگان هدف نهایی انواع توسعه را افزایش کیفیت زندگی میدانند - بریمانی و دیگران، . - 43-42 :1392
البته در روستاها به دلایل شرایط جغرافیایی و آب وهوایی، نوع معیشت و توانایی کمتر در مقابل حوادث، مقیاس کوچک و تراکم کم سکونتگاه های روستایی، کاهش اشتغال درآمد در بخش کشاورزی، فاصله زیاد و انزوای جغرافیایی آن ها، راه های ارتباطی و شبکه حمل ونقل نامناسب و ناکارآمد و دیگر مشکلات موجود، اجرای سیاست های لازم برای بهبود کیفیت زندگی روستایی پیچیده تر است - بوستانی و دیگران، . - 169 : 1391 بسیاری از تحقیقاتی که در داخل کشور انجام شده است، یا به تاثیر شهرکهای صنعتی و صنعتی شدن روستاها بر دیگر مناطق و روستاها پرداخته است،
همچون پژوهش های جمشیدی و دیگران - - 1390، غلامی - - 1390 و ریاحی و پاشازاده - - 1393 یا بر تاثیر احداث شهرک های صنعتی از بعد اجتماعی یا اقتصادی آن بر کیفیت زندگی ساکنان روستا پرداختهاند، همچون پژوهشهای میرلطفی و ملانوروزی - - 1392 و ریاحی و پاشازاده - . - 1391 البته بیشتر این پژوهش ها از روش های پیمایش یا موردی برای بررسی و مطالعه جامعه آماری خود استفاده کردهاند و میتوان گفت جای خالی بررسی خود این پژوهشها و مطالعه این موضوع با روش های نوینی همچون روش فراتحلیلی بیش از پیش احساس می شود. بنابراین ما در این پژوهش به دنبال یافتن پاسخی به این سوال هستیم که: احداث شهرک های صنعتی و درپی آن، ورود صنعت به روستا، چه اثراتی بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی زندگی روستاییان دارد؟
سوالات پژوهش
این پژوهش درپی آن است که تاثیر شهرک های صنعتی بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی ساکنان روستایی را بررسی و مطالعه کند و بتواند پاسخگوی سوالات زیر باشد: احداث شهرکهای صنعتی چه تاثیری بر ابعاد اقتصادی کیفیت زندگی ساکنان روستایی دارد؟ احداث شهرکهای صنعتی چه تاثیری بر ابعاد اجتماعی کیفیت زندگی ساکنان روستایی دارد؟ چگونه میتوان پیامدهای زیانبار احداث شهرکهای صنعتی بر کیفیت زندگی ساکنان روستایی را کاهش داد؟
مبانی نظری نظریه لمن1 و کاکس2
لمن و کاکس - - 1991 نیز توسعه پایدار را چنین تعریف می کنند: »توسعه پایدار روندی است که بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فن آوری به سوی عدالت اجتماعی باشد و در جهت آلودگی اکوسیستم و تخریب منابع طبیعی نباشد - .«عزیزی، . - 22 :1380 پایداری در مفهوم گسترده آن به معنی اداره و بهره برداری صحیح و کارا از منابع پایه، طبیعی، مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب است که با بکارگیری امکانات فنی و ساختار و تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده به طور مستمر و رضایت بخش امکانپذیر می شود - خوشفر و دیگران، . - 34 :1392 توسعه پایدار به معنی افزایش منابع انسانی - توانمندسازی جوامع به سمت افزایش توانمندی های اقتصادی، اجتماعی، فناوری و فرهنگی - است.
همچنین توسعه پایدار نمی تواند بدون تفکر دقیق و درنظر داشتن امکان های انسانی اتفاق بیافتد؛ نکته بارز این نظریه این است که توسعه پایدار را یک فرایند دیده است، فرایندی پویا، پایدار و چند بعدی که بر فناوری و توام با عدالت تاکید دارد، بنابراین توسعه پایدار یک اتفاق یا رویداد نیست که یکباره اتفاق بیافتد، بلکه یک فرایند پویا و هدفمند است که در طول زمان و با برنامه ریزی تحقق می یابد و هدف آن ارتقاء سطح حیات انسان است و نیاز به هوشمندی، تجربه، شناخت و خلاقیت دارد. نکته مهم این نظریه توجه به عدالت اجتماعی است، یعنی توسعه پایدار باید در روند خود همواره عدالت اجتماعی را مد نظر قرار دهد و نابرابری های اجتماعی را از نظر فرهنگی و اقتصادی در مسیر خود بزداید.
نکته غایی این تعریف افزایش منابع انسانی و توانمندسازی جامعه است؛ یعنی توسعه پایدار در فرایند خود باید منابع انسانی را افزایش دهد که انسان هایی آگاه، کارآمد و خلاق تربیت کند - نوابخش و بذرافشان، :1393 . - 55 پیشینه تجربی باتوجه به پژوهش هایی که در خارج از کشور انجام شده است، هریک از این پژوهشها بر روی یکی از ابعاد توسعه پایدار زندگی مردم، بیشتر تاکید داشته اند: مانند ایسلام3 و هی هویی - 1994 - 4، آبراهام - 1994 - 5، ویگا 6 و ماگرینی - 2009 - 7، روبرتسن - - 2004، هانگ - 2008 - 8، پاریخ9 و همکاران - - 1996، جانسون1 و راسکر - 1995 - 2، اسکینر3 و همکاران - - 2003،
