بخشی از مقاله
چکیده
بهره برداری از جنگل یک نوع برداشت چوب از درختان جنگلی است که مترادف با موازین علمی، فنی و زیست محیطی باشد و در عین حال از اصول اقتصادی اجتماعی پیروی کند. کشیدن چوب از کنار کنده درخت و انتقال آن به محل دپو یکی از مشکل ترین و پرهزینه ترین فاز عملیاتی در بهره برداری است که این امر در جنگلهای شمال کشور بیشتر به وسیله دستگاه های کشنده زمینی از طریق طراحی مسیرهای چوبکشی و راه های ماشین رو انجام می گیرد .تحقیق حاضر مطالعهایست پیرامون چوبکشی به روش زمینی در جهت رو به بالا با استفاده از اسکیدر تیمبرجک در طرح جنگلداری کلاردشت، از این رو با تعیین 4 کلاسه شیب با دامنه 5 درصد، دادههای مورد نیاز - مطالعات زمان سنجی در حرکتهای با بار و بدون بار اسکیدر - جهت انجام تجزیه و تحلیل آماری برداشت شد.
سپس اثرات تغییر متغیر حجم بار روی سرعت حرکت با بار و زمان چوبکشی به دست آمد و با سرعت حرکت بدون بار هم مورد مقایسه واقع شد. این تحقیق با هدف دستیابی به حداکثر شیب مجاز چوبکشی در حمل رو به بالا با اسکیدر تیمبرجک در مسیرهای اسکیدر رو از نظر اقتصادی - هزینه چوبکشی - انجام پذیرفت. برای این منظور، با استفاده از آزمون توکی میانگینهای سرعت حرکت با بار در کلاسه های شیب دو به دو با هم مورد مقایسه قرار گرفت و چنین نتیجه گرفته شد که اولاً: در چوبکشی رو به بالا با دستگاه اسکیدر تیمبرجک در سطح α 0 / 05 هیچگونه تفاوت معنی داری بین میانگین های سرعت حرکت با بار در سه کلاسه اول شیب وجود نداشته است.
ثانیاً: مقدار پیوستگی منحنی خطی - R² = 0/847 - نسبت به سایر منحنی ها بیشتر بوده است. در این بررسی پس از تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده، مشخص شد در جزء حرکت بدون بار عامل شیب مسیر اسکیدررو روی زمان چوبکشی در مقایسه با کلاسه شیب پایین تر تاثیر معنی داری نداشته است و شیبهای بالای %35 روی زمان چوبکشی تأثیر معنی دار دارند. بنابراین نتیجه گرفته شد که با افزایش شیب مسیرهای چوبکشی، منحنی سرعت حرکت دستگاه اسکیدر تیمبرجک بصورت خطی کاهنده میباشد.
مقدمه و بیان مسئله
تراکم شبکه جاده برای جنگلهای شمال کشور - بسته به مرغوبیت جنگل - حدود 15-20 متر در هکتار جاده اصلی - زیرسازی و روسازی شده - و حدود 20-25 متر در هکتار جاده های فرعی - راههای درجه 3 و مسیرهای چوبکشی - برآورد میشود. بنابراین مسیرهای چوبکشی جزء لاینفک شبکه جاده میباشند .[4] خروج بینه از جنگل با استفاده اسکیدر و با طراحی مسیرهای چوبکشی انجام میگیرد، اهمیت این مسیرها آنقدر است که اگر بخواهیم تنههای صنعتی را به چوب الات الواری تبدیل کنیم حدود %35 تنه صنعتی به افت - اره خور و پشت لا - تبدیل میگردد [7]، در حالی که میزان افت در خروج تنه بصورت بینه %4/73 میباشد
عموماً در ایران خروج بینه از کنار کنده درخت قطع شده تا روی جاده جنگلی از طریق مسیرهای اسکیدررو و تراکتوررو با دستگاههای کشنده چرخ لاستیکی و چرخ زنجیری انجام میپذیرد. در مسیرهای اسکیدررو، دستگاه کشنده در جهت شیب - عمود بر منحنی خطوط میزان - تا شیب حدود 25-30 درصد حرکت میکند، در حالی که در دامنههای با شیب 30-55 درصد مسیرهای ماشینرو به طور مورب بر روی دامنه احداث میگردد .بهرهبرداری از جنگل یک نوع برداشت چوب از درختان جنگلی است که مترادف با موازین علمی، فنی و زیست محیطی باشد و در عین حال از اصول اقتصادی اجتماعی پیروی کند. کشیدن چوب از کنار کنده درخت و انتقال آن به محل دپو یکی از مشکل ترین و پرهزینه ترین فاز عملیاتی در بهرهبرداری است که این امر در جنگلهای شمال کشور بیشتر به وسیله دستگاههای کشنده زمینی از طریق طراحی مسیرهای چوبکشی و راههای ماشینرو انجام میگیرد
مسیرهای چوبکشی مکمل جاده صلی بوده و دارای خاکبرداری و خاکریزی ناچیز می باشد و ضمناً باید با حداقل قطع درخت طراحی گردند. اصل کلی در چوبکشی زمینی آن است که چوب به طرف پایین کشیده شود و از کشیدن چوب به سمت بالا تا آنجا که ممکن است اجتناب گردد .در کشور ما شیب مجاز مسیرهای چوبکشی با دستگاه کشنده چرخ لاستیکی را در حمل رو به پایین حداکثر 25 درصد در نظر میگیرند
همچنین در بخشهای مختلف جنگلهای شمال کشور - ادارات کل منابع طبیعی چهارگانه شمال کشور - حداکثر شیب مسیرهای چوبکشی متفاوت است. بنابراین در حال حاضر در بسیاری از طرحهای جنگلداری در دامنههای با شیب بیشتر از 25 درصد نسبت به احداث راههای تراکتوررو به صورت مورب بر روی دامنه با شیب طولی 15-20 درصد مبادرت میورزند
احداث راههای ماشینرو با خاکبرداری و خاکریزی همراه بوده و باعث افزایش طول مسیر چوبکشی - در مقایسه با مسیر اسکیدررو - میگردد
.در بعضی از طرحهای جنگلداری منطقه نوشهر - سری یک و دو مکارود، لنگا، کلاردشت، سردآبرود، گلندرود، گلبند و... - مسیرهای چوبکشی - اسکیدر رو - با شیبهای بالاتر از 25 درصد - تا شیبهای حدود 40 درصد - طراحی میگردند و به نظر می رسد که چوبکشی در آنها با وارد نمودن خسارت کمتر به خاک و درختان در مقایسه با راههای ماشینرو انجام گیردمی .
طراحی اینگونه مسیرها اولاً بدون خاکبرداری بوده، ثانیاً باعث کوتاه شدن طول مسیر چوبکشی میگردند که از دو جهت حائز اهمیت است:
-1 تخریب مساحت کمتری از جنگل، -2 کاهش زمان چوبکشی. لذا شیب به عنوان یکی از مهمترین عوامل محدود کننده در این عملیات، در اقتصادی کردن چوبکشی بسیار موثر میباشد و هدف ما در این تحقیق دستیابی به حداکثر شیب مجاز چوبکشی در حمل رو به بالا با دستگاه تیمبرجک میباشد تا بتوان به یک اتفاق نظر کلی در این مورد رسید و از احداث راههای ماشینرو در دامنههای که امکان چوبکشی به وسیله مسیرهای چوبکشی وجود دارد، جلوگیری نمود. افزایش تنوع ماشینهای کشنده زمینی و پیشرفت تکنولوزی ساخت این دستگاهها از نظر قدرت و سرعت، امکان تردد در شیبهای بیشتر نسبت به مدلهای قدیمیتر را فراهم نموده است. نتیجه استفاده از ماشینآلات - مکانیزاسیون بهرهبرداری - بالا رفتن راندمان کار می-باشد.
اسکیدرهای فعلی در مناطقی با پستی و بلندی زیاد دارای راندمان کاری بالایی هستند و میتوانند در مناطق دارای شیب کارکرد خوبی داشته باشند. با توجه به این که بیش از 60-75% هزینههای در جنگل مربوط به بهره-برداری است و از این مقدار قسمت اعظم هزینه ناشی از حمل ونقل اولیه میباشد، لذا این تحقیق به منظور دستیابی به حداکثر شیب مجاز در مسیرهای چوبکشی برای اسکیدر چرخ لاستیکی - تیمبرجک - 450 c صورت میگیرد تا ضمن کاهش هزینههای حمل و نقل اولیه،از صدمات ناشی از احداث مسیرهای ماشینرو جلوگیری شود. وسعت جنگلهای شمال کشور حدود 1/9 میلیون هکتار است [10]، که سطحی حدود %39/72 دارای شیب زیر %30 و %73/31 سطح آن دارای شیب زیر %50 میباشد
سطح جنگلهای قابل بهرهبرداری شمال کشور حدود 1/33 میلیون هکتار بوده [6]، که از این میزان سطحی حدود 450 هزار هکتار دارای شیب بین 30-%50 میباشد. بنابراین در حال حاضر در سطحی حدود 450 هزار هکتار جهت خروج تنه صنعتی مسیرهای تراکتوررو طراحی و احداث میشود. با توجه به این که بسیاری از دستورالعملهای اجرایی حال حاضر، مربوط به زمانهای گذشته و ماشینآلات قدیمی بوده، لذا ضرورت ایجاب مینماید با وجود دستگاههای کشنده مختلف جدید و با قدرت و توان بیشتر، نسبت به تعیین حداکثر شیب مجاز چوبکشی در مسیرهای اسکیدررو تحقیقی انجام گیرد تا بتوان با استفاده از نتایج آن و تحقیقات مشابه دیگر روی دستگاههای دیگر، به یک جمعبندی کلی رسید و از طراحی و احداث مسیرهای ماشینرو در مناطقی که چوبکشی با استفاده از مسیرهای اسکیدررو امکان پذیر است جلوگیری گردد.
مروری بر تحقیقات پیشین :
رفیعی - 1384 - ، به بررسی کارایی، تراکم و توزیع شبکه راههای جنگلی جهت خروج چوب در جنگلهای چوب و کاغذ مازندران - سری دلاک خیل - پرداخت و اینگونه بیان داشت که عوامل مؤثر در تعیین مسیر چوبکشی و کاربرد دستگاههای کشنده، شیب، فاصله چوبکشی،خاک و ابعاد چوبآلات میباشند.مصطفی نژاد - 1385 - به مقایسه کشیدن چوب به بالا و پایین دامنه با اسکیدر در طرح جنگلداری نکا - ظالم رود پرداخت، و نتیجه گرفت که با افزایش فاصله چوبکشی در هر دو زمان خروج چوب افزایش می یابد، با این تفاوت که در شیب مثبت حداکثر زمان خروج چوب نسبت به شیب منفی دو برابر می شود و هزینه چوبکشی نیز در شیب مثبت بیشتر از شیب منفی و میزان تولید در شیب مثبت کمتر از شیب منفی است.بومبوسچ و همکارانٌ - - 2003 مطالعه ای را در مورد امکانپذیر بودن بهره برداری جنگل در زمینهای شیب دار - میانگین تمایل شیبی 70 درصد - با فورواردرهای سوار شده روی چرخ بدون لغزش انجام دادند.
در این تحقیق یک تیمی از مهندسین، دانشجویان، جنگلبانان، فیزیکدانان و غیره از دانشگاه گوتینگن آلمان دستگاهی شبیه فورواردر طراحی که بوسیله وینچ دستگاه Pistenbully در زمینهای شیبدار پایین می رفت و پس از بارگیری بوسیله وینچ دستگاه Pistenbully به بالا کشیده می شد. نتیجه این تحقیق نشان داد که بهره برداری در زمنهای شیب دار تا حدود 85 درصد بدون لغزش خاک امکانپذیر است. بصورتی که خسارات زمینی قابل ملاحظه نبوده و تنهاٌ در سربالایی ها در نقاطی که راننده فورواردر دید کافی نداشت خساراتی در ریشه و پوست درختان ایجاد گردیده است.آکای و همکارانٍ - 2004 - در مطالعه تولید ماشینهای مکانیزه بهره برداری در غرب ترکیه فاکتورهای تاثیر گذار در تولید ماشین های مخصوص برداشت چوب را بررسی نمودند.
