بخشی از مقاله
چکیده
بیش از 50 درصد جمعیت جهان در شهرهای بزرگ که کمتر از 3 درصد کل کره زمین را در بر می گیرد، زندگی می کنند. تراکم بیش از حد جمعیت، دارایی ها، تاسیسات زیربنایی و منابع تولیدی و خدماتی در کلان شهرها باعث آسیب پذیر شدن تعداد انبوهی از شهرنشینان در مقابل سوانح گردیده است. سوانح طبیعی - بویژه زلزله - که اغلب خاموش و در عین حال بالقوه مستعد ایجاد آسیب هستند، همه شهرهای جهان را تهدید می کند.[1] زلزله میتواند در مدت زمان کوتاهی خسارات و تلفات بسیار گستردهای بر جای بگذارد. آنچه که از این پدیده یک فاجعه میسازد، عدم پیشگیری از تأثیر آن و عدم آمادگی جهت پاسخ مناسب به آن است. در خلال قرن گذشته بیش از یک هزار زلزله مخرب در هفتاد کشور جهان به وقوع پیوسته و جان بیش از 1/53 میلیون نفر را گرفته و خسارات مادی فراوانی نیز به بار آورده است. 80 درصد از تلفات ناشی از این زلزله ها در 6 کشور گزارش شده است که یکی از آنها ایران می باشد. واقع شدن ایران بر روی کمربند زلزله خیز آلپ - هیمالیا موجب شده است که زمین لرزه به عنوان یکی از زیانبارترین بلایا در کشور مطرح شود. به طوری که از هر 153 زلزله مخربی که در دنیا اتفاق افتاده 17/6 درصد آن مربوط به ایران بوده است.[2] چنین رخدادهایی همواره موجب تغییرات محیطی بسیاری شده و خسارت های فراوانی بر جای می گذارند. آسیب پذیری کالبدی در همه شهرهای ایران - به طور کم یا زیاد - ، وجود دارد تا جایی که آمارها نشان می دهند، بیش از 90 درصد شهرهای ایران در برابر یک زلزله 5/5 ریشتری به شدت آسیب پذیر هستند.[3] در این میان شهر اهواز که بر اساس نقشه درشت پهنه بندی خطر لرزه ای کشور در پهنه خطر بسیار زیاد قرار گرفته است، بیش از سایر شهرها در معرض خطر زمین لرزه قرار دارد .[4]
افزایش ایمنی، امنیت، کاهش تلفات جانی و خسارات مالی شهروندان در برابر مخاطرات و سوانح از اهداف و اقدامات بسیار مهم در مدیریت بحران شهری می باشد. تعیین و بهینه ساختن شبکه ای کار آمد و با تاب آوری بالا از مسیرها برای تخلیه اضطراری مناطق سانحه دیده به محل های ایمن در کمترین زمان ممکن از بخش های بسیار مهم در فاز پیش از بروز سانحه در چرخه مدیریت بحران می باشد. شهرها به طرق مختلف تحت تأثیر و مواجه با خطرات طبیعی هستند که اغلب پیشگیری از وقوع آنها - مخصوصا زلزله - غیر ممکن می باشد. لذا برنامه ریزان و مدیران شهری بایستی در فاز پیش از بروز بحران راهکارهایی بهینه برای تخلیه اضطراری، نجات و امداد رسانی در مناطق شهری را پیش بینی نمایند و برای این امر شبکه راه های اضطراری ایمن جهت تخلیه اضطراری ساکنان مناطق سانحه دیده شناسایی شده و اقدامات لازم در راستای بهینه ساختن آنها صورت گیرد. شناخت شهر، شناسایی مسیرهای درون شهری و تعیین مناطق ایمن برای اسکان اضطراری به هنگام بروز سوانح و از همه مهمتر شناسایی و بهینه ساختن مسیرهای تخلیه اضطراری و ثبت این اطلاعات بر روی نقشه های مورد استفاده در ستاد مدیریت بحران از مهم ترین بخشهای طرح های تخلیه اضطراری در مناطق شهری در فاز پیش از بروز زلزله می باشد5] و .[6
روش ها
به طور کلی در این تحقیق به شاخص سازی، مدل سازی و تحلیل ارتباط بین پارامترهای ایمنی با تعیین مسیر بهینه تخلیه اضطراری برای منطقه 2 شهر اهواز پرداخته شده است. برای رسیدن به این منظور از مدل تحلیل فرآیند سلسله مراتبی به عنوان مدل اصلی استفاده شده است. لذا پس از مطالعات کتابخانه ای و تجزیه وتحلیل اطلاعات حاصل و با توجه به نتایج حاصل از مطالعات و تحقیقات پیشین، پرسشنامه ای بر مبنای روش مذکور تدوین شده و در اختیار کارشناسان مربوطه قرار گرفت تا پارامترهای موثر در ارزیابی ایمنی شبکه راه ها استخراج گردد. برای ارزیابی و سنجش سازگاری قضاوت ها از نرم افزار Expert Choice استفاده شده، همچنین قابلیت ها و تکنیک های تحلیل نرم افزار GIS مانند همپوشانی لایه ها به عنوان تکنیک کمکی مورد استفاده قرار گرفته اند. فلوچارت کلی عملیات تعیین مسیر بهینه تخلیه اضطراری نیز در شکل 1 نمایانده شده است.
معرفی محدوده مورد مطالعه
اهواز مرکز استان خوزستان یکی از هشت کلانشهر ایران است. این شهر که در بخش مرکزی شهرستان اهواز قرار دارد، در موقعیت جغرافیایی 31 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 40 دقیقه طول شرقی در بخش جلگه ای خوزستان و با ارتفاع 18 متر از سطح دریا واقع میباشد بر پایه تازه ترین آمار رسمی، 32 مردم استان خوزستان در کلانشهر اهواز زندگی میکنند. از این جمعیت 35 در حاشیه شهر زندگی میکنند و از این رو پس از کلانشهر مشهد، اهواز جایگاه دوم حاشیه نشینی را داراست. 51 نفت مناطق نفت خیز جنوب کشور در اهواز تولید میشود و برخی از بزرگترین کارخانههای مادر کشور در این شهر جای دارند شهر اهواز با 20000 هکتار مساحت، چهارمین شهر وسیع ایران پس از تهران و مشهد وتبریز میباشد.جمعیت آن نیز در سرشماری سال 843 - 1385،969 نفر بوده که اهواز را در جایگاه هفتمین شهر پرجمعیت ایران قرار میدهد کارون پرآبترین رود ایران با سرچشمه گرفتن از کوههای بختیاری، با ورود به اهواز، شهر را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم نموده و جلوه زیبایی به شهر داده است وجود کارخانجات بزرگ صنعتی، تاسیسات اداری و صنعتی شرکت مناطق نفتخیز جنوب و شرکت ملی حفاری ایران، اهواز را به یکی از مهمترین مراکز صنعتی ایران تبدیل کرده و همین امر سبب شده که مهاجران بسیاری روی به اهواز کنند.[9]
جایگاه جغرافیایی و جمعیتی شهرستان اهواز
استان خوزستان درجنوب غربی ایران اسلامی و درجایگاهی استراژیک واقع شده است که از غرب با کشور عراق از شمال با استان ایلام از شرق با استانهای چهار محل و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد و از جنوب با آبهای خلیج همیشگی فارس هم مرز است . شهرستان اهواز مرکز استان خوزستان و بزرگترین شهرستان استان خوزستان است و فاصله آن با دورترین شهر خوزستان درشمال شرق 276 کیلومتر - ایذه - و نزدیکترین آن 30 کیلومتر - حمیدیه درغرب اهواز - است . ارتفاع این شهرستان از سطح دریا 12 متر است. شهرستان اهواز بزرگترین شهرستان استان از نظر وسعت است و همچنین این شهرستان با جمعیت 1202912 نفر 26/5 درصد از جمعیت استان خوزستان را به خود اختصاص داده است.[9]
