بخشی از مقاله
چکیده
در دوره های مختلف تاریخ، بشر بهصورتهای مختلفی از مواهب طبیعی بهویژه گیاهان استفاده میکرده و این استفاده بستگی به شناخت نسبی و درک ضرورت و برآورده ساختن احتیاجات اولیه او داشته است. بهطوریکه در غالب شبانی و دامداری برای تعلیف دام و در فرم کشاورزی برای ایجاد گیاهان زراعی به دخالت در آن پرداخته است و با شناخت اهمیت داروئی گیاهان و ارزش مادی فرآوردههای آن با انگیزهی کسب سود حداکثر به بهره برداری غیراصولی و مخرب از این مواریث دست زدهاند، که این رویه غلط هنوز هم ادامه دارد. باتوجه به برآوردها و محاسبات انجام شده مشخص گردیدکه تعداد 32 پلات جهت آماربرداری نهایی ورسیدن به متوسط محصول رویشگاه مورد نیازمیباشد.
براساس محاسبات آماری و با توجه به درصد بوتههای مجاز به بهرهبرداری - 75 درصد - ، تعداد بوتههای مجاز به بهرهبرداری در هر هکتار 348 بوته تعیین گردید. باتوجه به جمعآوری صورت گرفته در سال 1392 میزان شیره استحصالی براساس هرپایه 10 گرم و کشته 15 گرم محاسبه شد. کل محصول در نظرگرفته شده جهت استحصال در یک دوره بهره برداری به مقدار 626 کیلوگرم شیره آنغوزه و 938 کیلوگرم کشته آنغوزه برآورد گردیده است.
مقدمه
در دورههای مختلف تاریخ، بشر بهصورتهای مختلفی از مواهب طبیعی بهویژه گیاهان استفاده میکرده و این استفاده بستگی به شناخت نسبی و درک ضرورت و برآورده ساختن احتیاجات اولیه او داشته است. بهطوریکه در غالب شبانی و دامداری برای تعلیف دام و در فرم کشاورزی برای ایجاد گیاهان زراعی به دخالت در آن پرداخته است و با شناخت اهمیت داروئی گیاهان و ارزش مادی فرآوردههای آن با انگیزه کسب سود حداکثر به بهرهبرداری غیراصولی و مخرب از این مواریث دست زدهاند، که این رویه غلط هنوز هم ادامه دارد. اما می توان امیدوار بود که در یک وضعیت ارتقاء فرهنگی و معیشتی و کسب دانش منابع طبیعی تجدید شونده و یا کنترل خیلی شدید بتوان به حفاظت از این ثروتهای عمومی پرداخته و به بهرهبرداری اصولی دست یافت.مراتع کشور با سطحی معادل 86 میلیون هکتار، بیش از 53 درصد از مساحت ایران را در بر میگیرد
حیات کشورهای در حال گذر در رقابت با کشورهای پیشرفته اقتصادی بستگی به شناخت و درک اهمیت مشارکت مردمی و بکارگیری درست آن در رسیدن به یک سطح زندگی مناسب، شایسته و توام با سلامت، کسب علم ودانش و دسترسی داشتن به منابع مورد نیاز دارد
برقراری تعادل بهینه و منطقی بین شمار بهرهبردار و توان تولیدی مراتع و اندازهی مناسب گله در واحدهای بهره برداری از مهمترین نیازهای مدیریت پایدار مراتع است، رشد و بهرهوری عوامل تولید و در نتیجه بیشترین سودآوری را در پی دارد. امروزه مرتعداری به طور عمده از جهات فنی و اکولوژیک مورد بحث است. از اینرو یک خلاء جدی وجود دارد و آن نیز نادیده گرفتن جنبههای اقتصادی و اجتماعی مراتع است . اطلاعات دقیق از وضعیت پوشش گیاهی به عنوان یکی از عاملهای اساسی مورد نیاز در برنامهریزی و ارائه روشهای مناسب مدیریت دام و مرتع در واحدهای اقتصادی و اجتماعی است
بارانی - - 2004 بیان میکند که در مدیریت واحد تولیدی مرتع نیاز است به مسایلی چون بازاریابی، حسابداری، مدیریت بهداشت دام، اندازه بهینه واحدها و مانند آن نیز پرداخته شود. بنابریان به نظر میرسد هر دو حوزه اجرا و تحقیقات نیازمند آن هستند که سازمان یا واحد تولیدی مرتع را تعریف کرده و فعالیتهای خود را در آن راستا نیز گسترش داده و تقویت نمایند.
پاپلی یزدی و لباف خلیلی - - 2000 با بررسی نظامهای مرتعداری در مراتع ایران اعتقاد دارند مولفههای اکولوژیکی، وضعیت پوشش گیاهی و مشخصات فنی مراتع از عوامل شکلگیری نظامهای مدیریت چرا و بهرهبرداری از مراتع است. در ارتباط با مدیریت منابع طبیعی مشترک در تانزانیا نتایج مطالعه کویین و همکاران - - 2009 نشان داد در واحدهای اکولوژیکی و محدودههای عرفی معین، تعامل بین بهرهبرداران در مدیریت منابع عمومی مشترک اهمیت کلیدی دارد.
چایلد - - 1974 کمترین شمار دام مورد نیاز در منطقه پارو در دوره خشک - - 1970-1967 برای تامین درآمد افتصادی را 7600 گوسفند با کمترین گشتره 60000 هکتار بررسی نمود. ماکلود - - 1990، در یک بررسی در غرب نیوساوت ولز - - NSW اندازه واحد مرتعداری با گستره 21968 هکتار و با شمار دام 5599 واحد دامی را برای بیشترین درآمد اقتصادی مناسب میداند.
تاملینسون و همکاران - - 2002 اعلام داشتند اندازه واحدهای مرتعی در اختیار مالکیت هر شخص، تحت تاثیر نوع بهرهگیری از اراضی یاد شده قرار دارد و نوع بهرهگیری نیز در اندازه مورد نیاز مثر است. آنها در پژوهشی که درمنطقه ساوانهای نیمه خشک منطقه کوازولو- ناتال آفریقای جنوبی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که اراضی مرتعی که گسترهای کمتر از 1000 هکتار دارند، نمیتوانند درآمد و سود اقتصادی مناسبی را ایجاد نمایند.
نتایج مطالعه حسینی نسب و همکاران - - 2010 نشان داد فقدان انگیزه مالکیت گروهی در بهرهبرداری گروهی، کمبود سرمایهگذاری لازم در واحدهای بهرهبرداری، اختلال در تقسیم کار از مشکلات مهم مدیریت مراتع مشاعی در حوضههای آبخیز است. ناتان - - 2004، بر آن است که استفاده از مراتع و مدیریت آن شامل دو بعد است: بعد اکولوژیکی، بعد اجتماعی.
بنابراین، تلفیق این دو بعد - اکولوژیکی و اجتماعی تضمین کننده حفاظت و بهرهبرداری پایدار منابع در حوضههای آبخیز است. لینام و استافورد - 2003 - مسائل انسانی را مهمتر از مسائل اکولوژیک در بهرهبرداری و مدیریت مراتع در حوضههای آبخیز میدانند.
هدف از بررسی و مطالعه آنغوزه در منطقه سنگانه شهرستان کلات این است که ضمن بهرهبرداری اصولی و فنی و با رعایت کلیه جوانب اقتصادی، حفظ و بقاء و در عین حال گسترش گونه آنغوزه است که اثرات مهم اجتماعی و اقتصادی آن در منطقه غیرقابل انکار است.
مواد وروش
معرفی منطقه
محدوده طرح بهره برداری آنغوزه - Ferula assa foiteda - سنگانه کلات با مساحتی حدود 916/278 هکتار در فاصله حدود 54 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان کلات واقع شده است. راههای دسترسی داخل منطقه نیز جاده خاکی است وآبادی های منطقه شامل محله های دامداری قشلاقی سنگانه متعلق به اهالی روستای چنار و عشایر سنگانه و روستای سنگانه می باشد که خارج از منطقه قرار دارند. دامداری وکشاورزی مهمترین منبع درآمدروستائیان این منطقه می باشد. براساس آماربدست آمده، روستاهای سنگانه دارای 32 خانوار و 128 نفرجمعیت می باشد.
درکل منطقه حدود 2880 راس دام سبک وجوددارد. میزان درآمد خالص دامداری در منطقه سنگانه 1368000000 ریال می باشد . عمده محصولات زراعی در روستا شامل گندم و جو آبی و دیم می باشد. . میزان درآمد خالص کشاورزی در منطقه سنگانه 11666850000 ریال می باشد. ارتفاع متوسط عرصه 727 متر و شیب متوسط آن 29 درصد می باشد.
مقدار بارندگی سالانه منطقه 216/36 میلیمتر برآورد گردید همچنین تغییرات فصلی بارندگی در منطقهنسبتاً زیاد بوده و به طور کلی رژیم بارندگی منطقه زمستانه می باشد . بیشترین بارندگی ها در فصل زمستان و بهار اتفاق می افتد - حدود 86/65 درصد - . دوره بارندگی منطقه مورد مطالعه ازمهر ماه شروع و تا اواخر خرداد ماه ادامه دارد میزان بارش این دورهمجموعاً 99/78 درصد کل بارندگی سالانه را در برمی گیرد و در بقیه ماه ها 3 - ماه باقیمانده - کلاً 0/22 درصد از بارندگی سالانه نازل می شود . بیشترین بارش ماهانه در اسفند ماه به میزان 45/01 میلیمتر میباشد. متوسط سالانه دمای منطقه 13/65 درجه سانتیگراد است.
گیاه آنغوزه در مناطق مختلف کشور به نامهای آنغوزه، آنغوزه هراتی، انگژد، انگشت گنده، پترک، هینگ و خوراکما کورن کما معروف آنغوزه شیره گیاهی است که از تیغ زدن ریشه یا پایین ساقه و یا قطع ساقه گیاهان مولد آنغوزه از ناحیه یقه گیاه خارج میشود و در طول تابستان به دست میآید و به دو صورت در بازار عرضه میشود. یک نوع را که آنغوزه اشکی گویند بسیار تمیز؛ بدون خاک و خاشاک و مرغوب است رنگ خارجی ان زرد مایل به قرمز یا قهوهای و صاف و شفافت. از نظر ابعاد در حد فندق یا کمی بزرگتر یا کوچکتر در ابعاد نخود است رنگ مقطع آن سفید است که در مجاورت هوا به سرعت اکسیده شده و تیره میشود.و نوع دیگر که در بازار عرضه میشود تودهای گفته میشود که با بی دقتی جمع آوری شده و مخلوط با خاک و خاشاک و برگ است و نامرغوب میباشد طعم انغوزه گس در بعضی گونهها تلخ و بویی شبیه بوی سیر، متعفن و خیلی تند دارد.
روش کار
جهت تفکیک مرز رویشگاهها وتعیین عرصههای مفید از نقشههای توپوگرافی 1/25000 وپیمایشهای صحرایی بهره گرفته شد ونهایتاً مرز رویشگاهها با استفاده ازGPS و اطلاعات محلی تفکیک گردید.
