بخشی از مقاله
مقدمه
روی یک عنصر غذایی ضروری برای انسانها، حیوانات و گیاهان عالی میباشد زمانیکه منبع قابل دسترس روی گیاهان کافی نیست، تولید و کیفیت محصولات کاهش می یابد. مقدار کل روی در خاک ها بین 300-10 و به طور متوسط 50 میلیگرم در کیلوگرم است. روی در خاک به شکل های محلول، تبادلی، بصورت غیرتبادلی جذب شده بر سطح کانی های رسی و اکسیدهای فلزی، آلی و در ساختار کانی های اولیه حضور دارد - آلووی، . - 2003 بیشتر از 60 درصد خاک های قابل کشت در ایران دارای کمبود روی با متوسط 50 درصد کاهش محصول هستند .
دلایل اصلی کمبود روی در خاک های ایران حضور کربنات کلسیم زیاد در این خاک ها، پ.هاش زیاد 7/9-9/5، مصرف زیاد کودهای فسفر، غلظت زیاد بیکربنات در آب آبیاری و عدم مصرف کودهای روی می باشد. قابلیت استفاده روی در خاک تابعی از نحوه توزیع آن میان شکلهای مختلف است عصارهگیری دنبالهای با استفاده از محلولهایی با افزایش تدریجی قدرت عصارهگیری از ضعیفترین عصاره گیر تا قویترین عصارهگیر اطلاعات کاملتری از بخشهای مختلف فلزات سنگین که با فاز جامد واکنش دادهاند و با تغییر در شرایط محیطی میتوانند قابل استفاده شوند، بهدست میدهد - مک لارن و کراوفورد، . - 1973 آب و هوا و خاک قسمتهای شمالی ایران به طور آشکاری از سایر نقاط ایران متفاوت است .
استان گیلان به عنوان نمونه ای از این منطقه دارای بارندگی خیلی زیادی است - سالانه 1500 میلیمتر - ، خاک این مناطق اسیدی است در حالیکه خاک سایر نقاط ایران قلیایی میباشد. اطلاعات اندکی از وضعیت توزیع شکلهای مختلف روی در خاک های شمال ایران در دسترس است لذا این پژوهش برای بررسی - 1 - وضعیت روی در تعدادی از نمونه های خاک از استان گیلان و - 2 - بررسی ارتباط شکلهای آن با خصوصیات خاک انجام شد.
مواد و روشها
در این مطالعه از روش عصارهگیری متوالی کاشم - 2007 - استفاده گردید. برای این منظور 2 گرم از هر نمونه خاک در دو تکرار در لولهی سانتریفیوژ دربدار پلی اتیلنی 50 میلیلیتری ریخته شد و به ترتیب زیر عمل گشت: روی محلول: نمونهها با 20 میلیلیتر آب مقطر عصارهگیری گردید و به مدت 1 ساعت در دمای20 درجه سلسیوس تکان داده شد. روی تبادلی: باقیماندهی نمونه با 20 میلیلیتر محلول NH4OAc 1 M, pH 7 به مدت 2 ساعت در دمای 20 درجه سلسیوس تکان داده و عصاره گیری شد؛ روی کربناتی: باقیماندهی نمونه با 20 میلیلیتر محلول NH4OAc 1 M, pH 5 به مدت 2 ساعت در دمای 20 درجه سلسیوس تکان داده و عصاره گیری شد؛ روی متصل به اکسیدهای آهن و منگنز: باقیماندهی نمونه با 20 میلیلیتر محلول هیدروکسیل آمین هیدروکلرید - NH2OH.HCl - 0.04 M در استیک اسید 25 درصد حجمی با pH 3 به مدت 6 ساعت در دمای80 درجه سلسیوس در حمام بخار با تکان دادن موقتی، عصارهگیری شد؛
روی متصل به ماده آلی: باقیماندهی نمونه با 15 میلیلیتر محلول % 30 H2 O2 با pH 2 به مدت 5/5 ساعت در دمای80 درجه سلسیوس در حمام بخار تکان داده شد و پس از سرد شدن، 5 میلیلیتر از 3.2 M NH4OAc در 20 درصد حجمی - v/v - HNO3 افزوده شد و برای 0/5 ساعت در دمای 20 درجه سلسیوس تکان داده و عصارهگیری شد؛ روی باقیمانده: باقیماندهی نمونه با HNO3, 7 M به مدت 6 ساعت در دمای80 درجه سلسیوس در حمام بخار تکان داده و عصارهگیری شد. پس از اتمام نمونهها به مدت 15 دقیقه در 6000g سانتریفیوژ شد. سپس محلول زلال رویی با کاغذ صافی واتمن شماره 42 صاف شد. غلظت روی در نمونهها با دستگاه جذب اتمی هیتاچی مدل ZCAST 2300 اندازهگیری شد. تجزیه آماری با IBM SPSS statestic19 انجام شد.
نتایج و بحث محدوده شکلهای مختلف روی - جدول - 1 نشان داد که شکل روی محلول در محدودهی غیرقابل اندازهگیری تا 1/18 بود. غلظت روی محلول در بسیاری از خاکهای مورد مطالعه در حد تشخیص دستگاه جذب اتمی نبود. شکل روی قابل عصارهگیری با استات آمونیوم یک مولار با pH 7 در محدوده 0/35 تا 2/85 بود این شکل روی به روی تبادلی نسبت داده شده است - کاشم و همکاران، . - 2007 شکل روی کربناتی در محدوده 2/1 تا 11/2 و شکل روی متصل به اکسیدهای آهن و منگنز در محدوده 15/75-2/05 بود. شکل روی متصل به ماده آلی و روی باقیمانده به ترتیب در محدوده 0/1 تا 3/75 و 4/78 تا 14/88 بود. میانگین مقدار نسبی شکل روی محلول > - 1/34 - تبادلی > - 6/03 - متصل به ماده آلی > - 6/70 - کربناتی > - 22/2 - متصل به اکسید آهن و منگنز - > - 24/3 باقیمانده - 39/5 - بود.
قانع و کر مییان - 2003 - با جداسازی شکلهای مختلف روی با استفاده از عصارهگیری متوالی در خاکهای آهکی استان فارس، نشان دادند که شکلهای مختلف روی با یکدیگر اختلاف معنی داری داشته و میانگین آنها از ترتیب ز ری برخوردار است:روی تبادلی> شکل آلی روی> روی متصل به اکسیدهای منگنز> روی متصل به اکسیدهای آهن بیشکل> روی متصل به آهن متبلور> روی کربناته >> باقیمانده. غلامی و بارانی مطلق - 1390 - ، با مطالعه شکلهای روی و ارتباط آن با ویژگیهای خاک در برخی خاکهای استان گلستان بیان کردند که به طور میانگین روی محلول + تبادلی حدود 0/51 درصد، متصل به کربنات ها 0/41 درصد، روی متصل به ماده آلی حدود 1 درصد، متصل به اکسیدهای منگنز 0/44 درصد، متصل به اکسیدهای آهن بیشکل 8/24 درصد، متصل به اکسیدهای آهن متبلور 15/22 درصد و باقیمانده 67/23 درصد مجموع شکلهای اندازهگیری شده را تشکیل میدهند. بنابراین میتوان گفت در خاک های مورد مطالعه میانگین شکلهای مختلف روی دارای ترتیب زیراست:
کربناتی > متصل به اکسیدهای منگنز > محلول + تبادلی > متصل به مواد آلی > متصل به اکسیدهای آهن بیشکل > متصل به اکسیدهای آهن متبلور >> باقیمانده.
