بخشی از مقاله
خلاصه
تغییر در جوامع امروزی، ساختمانهای موجود را نیز تحت تاثیر قرار داده و فرسودگی و زوال آنها را به دنبال داشته-است. بنابراین عدم پاسخگویی کاربری اولیه این بناها در شرایط فعلی امری متداول است و امکان استفاده مجدد با کاربری احیانا متفاوت در جهت انطباقپذیری با نیازهای جدید مطرح میگردد. در سالهای اخیر جهت شناسایی ساختمانهای دارای امکان بهسازی و انتخاب هر یک از دو گزینه تخریب یا استفاده مجدد از ساختمانهای موجود بهرهگیری از مدلهای تصمیمگیری پیشنهاد میشود.
این مقاله با هدف افزایش تمرکز بر بهسازی به عنوان جایگزین تخریب به بررسی قابلیت استفاده مجدد از ساختمانهای موجود در شهر شیراز به عنوان نمونه میپردازد. در روند مقاله بیان مفاهیم مرتبط با حوزه بهسازی، از یک سو و شناسایی و دستهبندی مدلهای تصمیمگیری از سوی دیگر مد نظر بودهاست. در ادامه با تکیه بر مدل ARP و مشاهدات میدانی قابلیت استفاده مجدد از 11 ساختمان صنعتی موجود در منطقه چهار شیراز مشخص گردیده است.
مدلARP روابط میان معیارهای اجتماعی، اقتصادی، ساختاری، فنی، حقوقی و سیاسی را برای تشخیص میزان فرسودگی ساختمانهای موجود تعیین میکند. در نهایت نیز نتایج بدست آمده تحلیل و با مطالعات موجود در این زمینه مقایسه شدهاست. نتایج این تحقیق ضمن معرفی مدلهای تصمیمگیری جهت تسهیل روند بهسازی، نشان می-دهد%60 از ساختمانهای بررسی شده دارای قابلیت بالایی جهت استفاده مجدد میباشند.
.1 مقدمه
این زمینه گسترش تغییرات عمده در جهان روز به روز بیشتر میشود. بر این اساس بخش ساختمان به دلیل حضور انسان به عنوان عامل اصلی دستخوش تغییرات بیشتری میگردد. با این دید بیشتر مهندسان و طراحان بر طراحی و ساخت ساختمانهای جدید جهت پاسخگویی به نیاز افراد متمرکز گشتهاند. این در حالی است که ساختمانهای بسیاری وجود دارند که به حال خود رها شده و به پایان عمر مفید خود رسیدهاند. بخشی از این بناها جنبه تاریخی داشته و نیاز به تخصص مرمت دارند، اما سایر موارد طرحهایی هستند که عموما در حدود 50 سال عمر داشته و قابلیت به روز شدن و استفاده مجدد را نیز دارند.
در شهر شیراز تعدادی سایت با این ویژگی وجود دارد که به دلایل مختلف اجتماعی، اقتصادی، کارکردی، ساختاری، حقوقی و... دچار فرسودگی شدهاند. برخی از این سایتها به دلیل کاربری نامناسب خود باید به نقاط دیگر و یا خارج از شهر منتقل گردند. بنابراین ساختمانهای آنها بلا استفاده باقی میماند این در حالی است که از بسیاری از جنبهها قابلیت استفاده مجدد را دارند. از اینرو این مقاله در دو بخش کلی به بررسی مفاهیم بهسازی ساختمانهای موجود و چگونگی تصمیمگیری جهت استفاده مجدد بر مبنای مدلهای تصمیمگیری میپردازد. سپس به عنوان نمونه این روند در مورد ساختمانهای صنعتی در شهر شیراز مورد مطالعه قرار میگیرد.
-2-1 ضرورت و اهمیت موضوع
یکی از مهمترین معضلات شهری بافتهای فرسوده و مسئلهدار است که به مرور زمان و در اثر تحولات جدید، کارکرد گذشته خود را از دست داده و رفتهرفته رو به اضمحلال گذارده است. بافت مسئلهدار شهری عبارت است: »از بافتهای شهری که وجود عوامل و عناصر مختلف در آن، کاهش ارزشهای کیفی محیط زیست انسان را فراهم میآورد و با نزول ارزشهای سکونتی، نوسازی در بافت متوقف میشود و میل به مهاجرت در جماعت ساکن فزونی مییابد.[1]« انواع بافت فرسوده و مسئلهدار در 12 دسته جای میگیرد. یکی از این انواع، بافتهای آمیخته با کاربری صنعتی میباشد، که در منطقه چهار شیراز به چشم میخورد.
بهسازی در ایران در سطح شهری، بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد را در بر میگیرد. اما آنچه مد نظر این مقاله است بهسازی و استفاده مجدد در حوزه صنعت ساختمان میباشد که با هدف افزایش طول عمر مفید ساختمانها به صورتهای مختلفی مطرح میشود؛ از جمله مقاومسازی و بهسازی لرزهای، بازسازی پس از سانحه در مورد ساختمان-های آسیب دیده، مرمت و حفاظت از ابنیه تاریخی و خاص که جنبه ملی و نمادین دارند.
از طرفی در سطح خرد توسط کاربران و مالکان بهبود ساختار ساختمان - تاسیسات، سازه، نمای ساختمان، گردش فضای داخلی از طریق کوچک و بزرگ نمودن فضاها با حذف یا افزودن دیوارهها، تغییر مصالح خصوصا پنجرهها جهت کاهش تبادل حرارتی و ... - مد نظر قرار می-گیرد. مورد دوم که حوزه تمرکز این مقاله است استفاده مجدد از ساختمانهای موجود و به طور خاص صنعتی و نیمه صنعتی موجود در بافت شهری را پیشنهاد مینماید که شامل تغییر کاربری متناسب با شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، ساختاری ساختمان و محدوده اطراف آن از یک سو و تغییرات جزئی از سوی دیگر است که در مجموع بهبود وضعیت ساختمان و محدوده اطراف آن را به همرا دارد.
ساختمانهای صنعتی و کارخانجات که به منظور فعالیتهای مهندسی و توسعه صنایع در حاشیه شهرها ساخته می شوند، نه تنها بر روی دیدگاه عمومی و درک مردم اطراف مؤثر هستند، بلکه روند توسعه شهر و سیمای آن را نیز به میزان قابل توجهی متحول و دگرگون میسازند.
همچنین وجود ساختمانهای صنعتی و نیمه صنعتی در بافت شهری مشکلات و آلودگیها بسیاری را به دنبال دارد. در حل این مشکلات عموما انتقال این صنایع و کارگاهها به بیرون شهر مورد توجه قرار گرفته و گاه نسبت به آن نیز اقدام شدهاست؛ طرح ساماندهی مشاغل آلاینده در شهر شیراز از این دسته است. با خروج این مشاغل ساختمانهای آنها متروک باقی میماند و تاکنون تصمیمی جهت بهرهبرداری از آنها اتخاذ نشدهاست. متروک ماندن ساختمانها مشکلی است که در سطوح مختلف نمود پیدا میکند. از لحاظ اقتصادی این امر به طور مستقیم بر مالکان تاثیر میگذارد و فشارهای مالی بسیاری جهت مهار و نگهداری اعمال مینمایند. از طرفی زمینه ناامنی اجتماعی و به دنبال آن جرم و جنایت، از خرابکاریها گرفته تا از بین بردن اموال عمومی و یا مشاغل غیر قانونی و غیررسمی را در بر خواهد داشت. علاوه براین شکل ذهنی منفی را به طور غیر مستقیم بر جای میگذارند.
-3-1 سوال تحقیق
با توجه به ضرورت تحقیق در زمینه قابلیت استفاده مجدد از ساختمانهای موجود در ایران سوالات متعددی وجود دارد عمدهترین سوال مطرح در این راستا آنست که فرآیند استفاده مجدد از ساختمانهای موجود با کاربریهای مختلف چیست؟ براساس سوال مذکور و با توجه به طرح ساماندهی مشاغل آلاینده در بستر مورد مطالعه، شهر شیراز، فرضیه تحقیق چنین مطرح میشود: به نظر میرسد ساختمانهای صنعتی واقع در منطقه چهار شیراز، دارای قابلیت بهسازی بوده و نیازی به تخریب آنها پس از انتقال مشاغل نمیباشد.
-4-1روش تحقیق
مقاله حاضر پژوهشی کاربردی است که روش تحقیق آن مبتنی بر دو مرحله میباشد. مرحله اول: روش توصیفی بر مبنای مطالعات کتابخانهای میباشد که مفاهیم اولیه و مدلهای تصمیمگیری را از منابع موجود استخراج و دستهبندی نموده است. در مرحله دوم بر مبنای یکی از مدلهای تصمیمگیری به سنجش میزان قابلیت در شهر شیراز پرداختهاست. در این تحقیق، اطلاعات مورد نظر از طریق مطالعات میدانی، مشاهده، تصویربرداری، تهیه نقشههای ضروری، تکمیل پرسشنامه بر مبنای بازدیدهای میدانی، گردآوری میشوند، سپس با آنالیز پرسشنامه و استفاده از مدل مد نظر تجزیه و تحلیل دادهها صورت میپذیرد. نتایج به گرافها و نمودارهای قابل فهم تبدیل شده و در نهایت با مطالعات جهانی مقایسه میگردد
