بخشی از مقاله
خلاصه
کمبود فضا برای توسعه، خصوصاً در بافتهای میانی و متراکم شهرهای بزرگ یکی از چالشهای مهم برنامهریزی شهری است. در شرایط کمیابی فضا، استفاده از تمام توانمندیهای موجود و بهینه سازی بهرهبرداری فضا، اصلی اساسی است که در قالب توسعه درونزا مطرح شده است. در کشورهای مختلف، توسعه مجدد و تغییر کاربری بافتهای فرسوده و اراضی سوخته و بهرهمندی کاراتر از زیر ساختهای موجود در آنها روشی است به منظور مقابله با اثرات منفی این اراضی. توسعهی مجدد و برنامهریزی مجدد کاربری اینگونه اراضی، خود فرآیندی پیچیده دارد و در کشورهای مختلف، متفاوت است. هدف از تغییر کاربری اینگونه اراضی استفاده مجدد از ساختمانهای موجود جهت فعالیتهای عمومی و همچنین جلوگیری از متروک شدن آنها با توجه به ارزش اقتصادی بالا و حفظ پیوستگی تاریخی شهر و جلوگیری از بیهویت شدن و از دست دادن خاطرات جمعی شهرها و در نهایت رفع آلودگی و فرسودگی و تزریق کاربری جدید به این اراضی میباشد. در مقاله حاضر، ضمن مروری بر مفهوم توسعه درونزا و فرسودگی ، نگاهی به اهمیت و روند تغییر کاربری اینگونه اراضی شده است. روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و کتابخانهای است و در نهایت نتایج تحقیق قابل تبدیل به الگوی ساماندهی بافت فرسوده برای کلان شهر شیراز میباشد.
کلمات کلیدی: توسعه درونزا، فرسودگی، توسعه مجدد، تغییر کاربری، اراضی سوخته، شیراز.
.1 مقدمه
گسترش شهری سبب به وجود آمدن مشکلاتی در زمینه طراحی شهری شده است . این مهم خصوصاً در کلان شهرها بیشتر مشاهده می گردد. در این حالت، فضاهای شهری نقش خود را از دست دادهاند؛ فضاهایی که روزی برای قرارگیری در خارج از شهر طراحی شده بودند و امروز نتوانستهاند با گسترش شهر و ورود به حوزهی شهری ، نقش و جایگاه واقعی خود را پیدا کنند و در حیات شهر جدید نقش مؤثری ندارند. این فضاها مفهوم خود را باختهاند و به عناصری وسیع ، بدون شکل و فارغ از هرگونه نقش موثر در حیات شهری و حس تعلق در اذعان عمومی تبدیل شدهاند. امروزه در کشورهای *این مقاله برگرفته از مطالعات پایاننامه کارشناسی ارشد نیلوفر لک با عنوان "تغییرکاربری سیلوهای گندم شیراز به مجموعه فرهنگی با تاکید بر بهبود خاطره جمعی" است که با راهنمایی دکتر"محمد پروا" در دانشکده هنر ومعماری دانشگاه آزاد اسلامی شیراز صورت گرفته است.
توسعه یافته تغییر کاربری و نوسازی این فضاها امری شناخته شده و متداول است. در گذشته ساختمانهای کهنه کاملاً تخریب میشدند؛ اما امروزه استفادهی مجدد از آن ها رو به افزایش است. یکی از دلائل این امر آن است که ساختمانها همواره جهت حفظ پیوستگی فرهنگی و تاریخی منابع با ارزشی به شمارآمدهاند و در حفاظت از آنها کوشش شده است. همچنین با این عمل از هدر رفتن منابع اقتصادی جهت تخریب و ساخت ساختمانهای جدید، نیز جلوگیری میشود. امروزه در بسیاری از کشورهای جهان، مجموعههای صنعتی به فضاهای مسکونی، اداری، فرهنگی و نمایشگاهی تبدیل شدهاند. در حالی که در ایران، تخریب این گونه فضاها از اولویت بیشتری برخوردار است تا حفاظت و احیای آن و تنها نمونه های اندکی از بناهای صنعتی پیشین، احیاء و تغییر کاربری داده شدهاند. این در حالی است که این بناها، به واسطه داشتن ابعاد بزرگ، استقرار در نقاط مطلوب شهری، انعطافپذیری پلانها - به علت دارا بودن ساختار مدولار - و .... برای تبدیل به کاربریهای متنوع، به خصوص خدمات عمومی و شهری، از قابلیت فوق العاده ای برخوردار میباشند.
در این راستا و به منظور جلوگیری از تخریب بیشتر این بناها، در وهلهی نخست باید به مستندنگاری و معرفی ارزش ها و پتانسیل های این بناها توجه شود. همچنانکه مطالعه تجارب چند دههی گذشتهی سایر کشورها، از دیگر گام های مهم برای درک اهمیت و حفاظت از این ساختمانها به شمار می آید.اهداف مقاله عبارتند از: -گسترش فرهنگ نوسازی و بهرهگیری از قابلیت های اراضی سوخته و قابل بازیافت با تغییر کاربری و فراهم آوردن بستر مناسب جهت حضور فعال مردم و مشارکت آنها در بهره برداری از اینگونه اراضی؛ -استفاده از ساختمانهای موجود و استفاده مجدد جهت فعالیتهای فرهنگی و جلوگیری از متروک شدن آن ها با توجه به ارزش اقتصادی و هویتی بالای آنها؛ روشی که در این پژوهش به کار گرفته شده است با توجه به کنکاش در نظریههایی از شهرسازان، به صورت توصیفی-تحلیلی و روش جمعآوری اطلاعات به صورت اسنادی و کتابخانهای می باشد.
.2 توسعه درونزای شهری
شهرها نهادهای اجتماعی پویایی هستند و از این حیث میتوان آنها را با موجودات زندهای شبیه دانست که همواره در سیر تکاملی خود، سیکل حیات فیزیکی خود را پشت سر میگذارند؛ به وجود میآیند؛ رشد میکنند؛ تکامل مییابند و تجدید مکرر این سیکل نشانگر پویایی فضای کالبدی شهر میباشد. همزمان با تداوم سیکل حیات شهر، عناصر شهری نیز دچار تحول میشوند؛ پدید میآیند؛ کیفیت شان افزایش مییابد؛ تغییر نقش میدهند؛ پیر و دچار فرسودگی میشوند، اما همانگونه که در موجودات زنده با تجدیدشوندگی سلولی از مرگ بافتهای زنده جلوگیری میشود، برای جلوگیری از مرگ بافتهای شهری باید بر تجدیدشوندگی سلولهای آن و احیای بافتهای فرسوده آن تکیه کرد .[1]
سیاست توسعهی درونی یا درونزای شهری، یکی از سیاستهای سه گانه توسعهی شهری است که در کنار دو سیاست توسعهی شهری متصل یا پیوسته - ایجاد شهرک های متصل به شهر و در محدوده رسمی شهر - و سیاست توسعهی شهری منفصل یا ناپیوسته - ایجاد شهرهای جدید با فاصله از شهر مادر - مطرح میشود - جدول . - 1 توسعهی درون شهری بر خلاف سایر سیاستهای توسعهی شهری، با توجه به این که در بستر شهر موجود و با حضور ساکنان و شهروندان و واحدهای همسایگی صورت میپذیرد، موضوعی پیچیده، چندوجهی، میانبخشی و حتی فرابخشی است که نه فقط یک کار فیزیکی، کالبدی، معماری و شهرسازی است، بلکه دارای ابعاد قوی فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی است.[2] سیاستهای سه گاه توسعه شهری توسعه شهری متصل یا پیوسته توسعه شهری منفصل یا ناپیوسته توسعه درونزای شهری
از اهداف کلان در توسعهی درونزای شهری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
▪ عواقب اجتماعی: خارج کردن بافت فرسوده از چرخهی فقر و ایجاد فرصتهای برابر رشد و بالندگی ساکنان این مناطق جهت تحقق حقوق شهروندی؛
▪ ایمنی: کاهش سطح آسیبپذیری مناطق فرسوده در برابر حوادث غیرمترقبه؛
▪ امنیت: کاهش سطح آسیب پذیری اجتماعی؛
▪ رفاه: بهبود شاخصهای کیفیت زندگی و محیط زیست انسانی بافتهای فرسوده؛
▪ همپیوندی بافت با فضاها و عملکردهای شهری: ارتقاء پویایی بافت در کل شهر با تنظیم روابط عملکردی فضاها؛
▪ احیاء هویت محلهای: احیاء نقش و هویت محلهای با به کارگیری اصول و مبانی طراحی با ارائه سیمای زیبا و روح نواز؛
▪ افزایش ثروت شهری: تبدیل میراث موجود در بافتهای فرسوده، به ثروت شهری قابل بهرهبرداری در جهت حیات شهری؛
▪ به هنجار درآوردن شهر؛
▪ جلوگیری از توسعهی افقی و بیرویه شهر .[2]
.3فرسودگی و انواع بافتهای فرسوده شهری
مراد از فرسودگی، ناکارآمدی و کاهش کارآیی یک بافت نسبت به کارآمدی سایر بافتهای شهری است. فرسودگی بافت و عناصر درونی آن یا نسبت قدمت و یا قفدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکلگیری آن بافت به وجود می آید. فرسودگی از ابعاد متعددی برخوردار است که با یک دیگر ارتباط و پیوند متقابل دارند .[3]اما مهمترین ابعاد فرسودگی به اشکال زیر است: - جدول. - 2
