بخشی از مقاله
خلاصه
ذینفعان - صاحبان حق - همه عناصر محیط درونی و بیرونی سازمان است که در تعامل با سازمان قرار میگیرد و از حیات و عملکرد سازمان، تاثیرپذیرند. ذینفعان، اثر مثبت یا منفی بر روی اهداف پروژه دارند که چشمپوشی از منافع آنها میتواند منجر به افزایش احتمال شکست، تاخیر یا سایر پیامدهای منفی برای پروژه گردد. سازمانها دارای مسئولیت اخلاقی فراتر از قوانین و مقررات صرف، در قبال ذینفعان هستند که شناسایی و اولویتبندی آنها یکی از مراحل و فرآیندهای تدوین منشور اخلاقی سازمان است. این تحقیق با مطالعات کتابخانهای، مراجعه به مراکز علمی، پژوهشی، دانشگاهی و بهرهگیری از آرا و نظرات خبرگانی از مهندسان، مدیران و کارشناسان پروژه، با روایی بیش از 85 درصد انجام شده است.
این پژوهش، بر اساس هدف، از نوع کاربردی و از نظر گردآوری دادهها، از نوع پیمایشی میباشد که به شناسایی، دستهبندی و اولویتبندی ذینفعان سازمان پروژهمحور میپردازد. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه محقساخته شامل 6 پرسش اطلاعات فردی و 15 پرسش چندگزینهای مطابق طیف ارزشی لیکرت بوده که ضریب پایایی آن 0/9813 است. ذینفعان این سازمان در قالب 2 دسته کلی بهترتیب اولویت عبارتند از: ذینفعان داخلی و خارجی. ذینفعان داخلی بهترتیب اولویت، کارکنان و کارگاهها هستند که اختلاف میزان اهمیت آنها ناچیز و برابر 1/2 درصد است. همچنین ذینفعان خارجی شامل11 مورد است که کارفرما و مردم بومی منطقه، بیشترین اولویت و محیطزیست و رقبا کمترین اولویت را دارند.
.1 مقدمه
امروزه بسیاری از کشورها در جهان صنعتی به این بلوغ رسیدهاند که بیاعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسئولیتها و تعهدات اجتماعی، به از بین رفتن بنگاه میانجامد. بههمیندلیل، بسیاری از شرکتهای موفق برای تدوین استراتژی اخلاقی احساس نیاز کرده و به این باور رسیدهاند که باید در سازمان یک فرهنگ مبتنی بر اخلاق رسوخ کند. از این رو کوشیدهاند به تحقیقات درباره اخلاق حرفهای] و برآورده نمودن حقوق ذینفعان[ جایگاه ویژهای بدهند.[1]
اخلاق حرفهای به رعایت حقوق ذینفعان و افزایش رضایتمندی آنها میپردازد. از طرف دیگر تعارض در برآورده شدن حقوق ذینفعان، عدم توازن حقوق و یا تضییع حقوق برخی از ذینفعان سبب شکست در مدیریت یا هدف پروژه، یا هر دو میگردد. بعضی از ذینفعان، توانایی محدودی برای نفوذ بر پروژه ]و سازمان[ دارند اما برخی دیگر میتوانند نفوذ قابل توجهی بر پروژه و نتایج مورد انتظار آن، داشته باشند. توانایی یا عدم توانایی مدیر ]سازمان[ در شناسایی و مدیریت صحیح و مناسب این ذینفعان، میتواند بر موفقیت یا شکست پروژه تاثیر جدی داشته باشد.[2] شناسایی ذینفعان و اولویتبندی آنها علاوه بر تسهیل تصمیمگیری در زمان تعارض حقوق، یکی از مراحل تدوین منشور اخلاقی سازمان میباشد که در این تحقیق بدان پرداخته شده است.
.2 بیان مسئله تحقیق
در اسلام، آیات و روایات فراوانی درباره رعایت حقوق دیگران وجود دارد که از آن به "حقالناس" تعبیر میشود. تا آنجا که خداوند از حق خود میگذرد ولی از حقالناس نمیگذرد مگر اینکه ذینفع، حق خود را ببخشد. در حال حاضر، متأسفانه در جامعه و اکثر سازمانها در محیط کار، کمتر به حقوق ذینفعان توجه میشود و بیش از هر چیز، حقوق سازمانها مورد توجه قرار میگیرد; درحالیکه در غرب سکولار، در دانشهای مربوط به مدیریت و سازمان، شاخهای به عنوان اخلاق حرفهای وجود دارد که به رعایت حقوق ذینفعان و افزایش رضایتمندی آنها میپردازد.
مسئولیتپذیری دررابطه با ذینفعان و افزایش رضایتمندی آنها اثر مستقیم و بسیار مهمی در پروژههای سازمان دارد[3] و همواره یکی از مهمترین عوامل موفقیت یا شکست پروژه، میزان رضایتمندی ذینفعان است. بهعنوان مثال، معارضین که معمولا بومی منطقه محل اجرای پروژه میباشند; پروژه را کاملا تحت تاثیر قرار داده، گاهی اوقات حتی آن را به شکست میانجامند. حق و حقوق قانونی پیمانکار اگر بهموقع پرداخت نشود، پیشرفت پروژه تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
مدیریت ذینفعان پروژه، یکی از حوزههای دانشی دهگانه مدیریت پروژه بر اساس استاندارد PMBOK است. گروه فرآیندی آغازین این حوزه دانشی، شناسایی ذینفعان است. شناسایی ذینفعان عبارتاست از فرآیند شناسایی افراد، گروهها و سازمانهایی که ممکناست بر تصمیم، فعالیت یا نتیجه پروژههای ]سازمان[ ، تاثیر بگذارد یا از آن تاثیر بپذیرند . شناسایی ذینفعان فرآیندی مستمر در سراسر چرخه حیات پروژه است. شناسایی ذینفعان، درک میزان تاثیر نسبی آنها بر پروژه و ایجاد تعادل بین خواستهها، نیازها و انتظارات آنها برای موفقیت پروژه بسیار حیاتی است. کوتاهی در این زمینه، میتواند منجر به بروز تاخیر، افزایش هزینه، مسائل ناخواسته و سایر پیامدهای منفی از قبیل لغو پروژه گردد.[2]
هماکنون در این سازمان پروژهمحور، فهرستی مدون از ذینفعان سازمان و اولویتبندی آنها وجود ندارد. این تحقیق با درنظرگرفتن این موضوع و اهمیت ذینفعان، در سازمان پروژهمحور - موسسه فجر قربکربلا - انجام میشود و ضمن معرفی عمدهترین ذینفعان، به اولویتبندی بر اساس میزان اهمیت برآورده کردن حقوق آنها میپردازد. این تحقیق بهعنوان پیشنیاز تدوین منشور اخلاقی این سازمان میباشد و به این پرسش پاسخ میدهد که در برآورده کردن حقوق ذینفعان، بهخصوص هنگام ایجاد تعارض یا دوگانگی بین حقوق آنها، اولویت با کدام گروه است؟
.3 اهمیت و ضرورت تحقیق
مهندسان باید در سراسر زندگی و دوران فعالیت حرفهای خود و بهویژه در موقعیتهای وسوسهانگیز و شرایط سخت کاری، تمام راهحلها و راهکارهای موجود را تجزیه و تحلیل کنند سپس اصولیترین، منطقیترین و اخلاقیترین راهکار را با توجه به عواقب آن انتخاب کنند . در برخی از تصمیمگیریهای مهندسی، منفعت مالی و دنیوی در یک کفه ترازو و اصول اخلاقی، معنویت و وجدان در کفه دیگر قرار میگیرد که باید تعادل را برقرار نمود. روز به روز انتظار بشریت از اعتقاد و پایبندی مهندسان به اصول اخلاقی به عنوان ضرورت اجتنابناپذیر، بیشتر میشود.[4]
یک سازمان پروژه محور بدون توجه به نحوه عملکرد خود مطمئنا نخواهد توانست به اهداف رسالت خود جامه عمل بپوشاند. فرد دیوید در مدیریت استراتژیک برآن است که " در سازمان اصول اخلاقی خوب ، از پیششرطهای مدیریت استراتژیک خوب است و اصول اخلاقی خوب یعنی شرکت خوب" پس اخلاق حرفهای با بهینهسازی عملکرد امروز، بازار فردا را تضمین میکند و پایبندی به اخلاق، موجب ایجاد مزیت استراتژیک و توان رقابتی بالا می شود.[ 5]
با توجه به ویژگیهای سازمانهای پروژه محور، شناسایی و اولویتبندی ذینفعان، سهم به سزایی در جهتدهی عملکرد سازمان برای رسیدن به اهداف عالی، دارد. ذینفعان، همه اعضای تیم پروژه و همچنین همه نهادهای منتفع چه داخل و چه خارج سازمان را دربر میگیرد. مدیر به-منظور شناسایی نیازها و انتظارات همهی طرفهای درگیر در پروژه، ذینفعان داخلی و خارجی، مثبت و منفی، اجرایی و مشاورهای را شناسایی مینماید.[2]
بخش مهمی از مسئولیت یک مدیر، مدیریت انتظارات ذینفعان است. از آنجا که اغلب اوقات، ذینفعان اهداف کاملا متفاوت و متناقضی دارند; این کار میتواند بسیار دشوار باشد. بخشی از مسئولیت مدیر پروژه، ایجاد توازن بین این منافع و اطمینان از انجام موفقیتآمیز پروژه با تعامل و همکاری ذینفعان است. لذا ذینفعان میبایست در مراحل اولیه شناسایی گردند و سطوح منافع، انتظارات و میزان اهمیت و نفوذ آنها تحلیل گردد. همچنین مدیر باید ذینفعان را مطابق منافع، نفوذ و دخالتشان در پروژهها دستهبندی نماید.[2]
بازخورد این تحقیق، میتواند بر عملکرد پروژه، برطرف نمودن نقاط ضعف، افزایش رضایت ذینفعان و درنهایت افزایش بهرهوری سازمان اثر مهمی داشته باشد. این اولویتبندی، مبنایی جهت رعایت اولویت در برآورده نمودن حقوق ذینفعان و نیز یکی از مراحل فرآیند تدوین منشور اخلاقی سازمان است. منشور اخلاقی باید در بر گیرنده بازخوردهای مشارکتی از ذینفعان داخلی باشد، که سازمان را از آن خود دانسته، از آن حمایت میکنند و آرزو دارند که با آن زندگی نمایند. همچنین منشور اخلاقی باید انتظارات ذینفعان بیرونی را بهگونهای تشریح کند که آنها سازمان را بهعنوان یک عضو موثر و مفید در جامعه بپندارند.[6]
جهت عملیاتی کردن منشور اخلاقی و یا حداقل جهت رعایت حقوق حداقلی ذینفعان، بهدستآوردن این اولویتبندی، ضروری بهنظر میرسد. گرچه رعایت این اولویتبندی در ابتدای امر مشکل بهنظر میرسد، اما مدنظر قراردادن این اولویت-ها، سازمان را به جایگاه شایسته در مواجهه با ذینفعان، نزدیک میسازد. با توجه به مباحث یادشده، لزوم رصد کردن مسئولیتپذیری سازمان و رعایت حقوق ذینفعان، ضروری بهنظر میرسد.
همچنین جهت تدوین منشور اخلاقی سازمان، مطابق با هر یک از الگوهای ارائه شده از جمله: الگوی الوانی - 1379 - ، الگوی حاتمی- کریمی - 1388 - ، الگوی الوانی- رحمتی - 1386 - ، الگوی مجیدپور- دهبزرگی، الگوی فرامرز قراملکی - 1388 - و الگوی قربانی- یعقوبی - 1387 - ، میبایست کلیه ذینفعان شناسایی و سپس اولویتبندی شوند. لذا آنچه به عنوان مسئله اساسی این پژوهش مطرح است، شناسایی و اولویتبندی ذینفعان سازمانهای پروژهمحور است که مطابق نمودار 1 یکی از مراحل فرآیند تدوین منشور اخلاقی سازمان است.
