بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه سایت حوضچه دریایی یکی از تسهیلات استراتژیکی و با اهمیت می باشد، مکان یابی درست آن بسیار مهم است. از آنجایکه احداث آن هزینه زیادی دارد، لذا توجه به محل احداث آن می تواند از هزینه های نابجا جلوگیری کرده و کارایی آن را افزایش دهد. هدف اصلی این تحقیق تعیین مکان بهینه برای احداث این سایت با توجه به معیارهای مهم و اساسی می باشد. بر این اساس ابتدا، معیارهای مؤثر مشخص و پس از آن سلسله مراتب مساله تشکیل و با توجه به نظر خبرگان مقایسات زوجی انجام شد که بر اساس ماتریس ها ی مقایسات زوجی، وزن معیارها، زیر معیارها و گزینه ها محاسبه گردید.
در نهایت به کمک اصول روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و نرم افزار اکسپرت چویس امتیاز مکان ها محاسبه و چهار مکان انتخابی رتبه بندی شدند. نتایج تحقیق نشان می دهد که از بین 15 معیار مشخص شده پارامتر نویز کم مهم ترین عامل می باشد. هم چنین با توجه به نتایج، منطقه 4 بهترین مکان برای احداث سایت می باشد. با تعیین مکان بهینه و ساخت حوضچه های دریایی علاوه بر صرفه جویی در اقتصاد دریایی، با توجه به اندازه گیری پارامترهای دریایی میدان مغناطیسی و کاهش آن در شناورهای تجاری و نظامی، ایمنی، حفاظت شناورها و همچنین استتار و اختفای آنها در برابر آشکارسازهای مغناطیسی رعایت خواهد شد.
-1 مقدمه
محل مناسب واحد صنعتی از جمله عوامل مؤثر در موفقیت آن است که باید قبل از احداث و راه اندازی به آن توجه شود و عدم توجه به آن ممکن است باعث شکست و نرسیدن به هدف مورد نظر شود. بنابراین تعیین محل سایت یکی از کلیدیترین قدمهای تاسیس آن میباشد چرا که نتایج این تصمیم در دراز مدت اثرات بسزایی از بعد اقتصادی، محیط زیستی، اجتماعی و فنی خواهد داشت. ارائه خدمت با کیفیت بالا و انجام ماموریت مورد نظر با حداقل هزینه به عواملی از جمله قرار گرفتن واحد سایت در محل مناسب خود بستگی دارد. [1] به طور کلی مکانیابی عبارتست از انتخاب موقعیت مناسب برای استقرار یک کاربری که مکان مذکور بتواند با نیازهای خاص کاربری مربوطه هماهنگ گردد.
نیازهای مربوط به استقرار کاربریهای مختلف در محل مناسب همان معیارهای انتخاب و یا معیارهای مکانیابی هستند. [2] برای انجام این تحقیق ابتدا با مطالعه منابع موجود و در دسترس و با مشورت خبرگان، معیارهای مکانیابی مشخص میشوند. سپس مکانهای مورد نظر برای احداث سایت در نظر گرفته شده و معیارهای تعیین شده برای این مکانها محاسبه میگردد. در نهایت به یکی از روشهای تصمیمگیری چند معیاره که مناسب مساله باشد مکانها رتبهبندی شده و بهترین مکان احداث سایت مشخص میگردد.
مکانیابی یکی از مباحث ذکر شده در راستای اصول بنیادی پدافند غیرعامل میباشد که اگر در هنگام ایجاد صنایع مادر و تاسیسات به آن توجه شود، آسیب های وارده به صنعت را هنگام بروز بحران های طبیعی و غیرطبیعی به طور چشمگیری کاهش میدهد. قابل توجه است که انجام مطالعات مکانیابی پیش از شروع هر کاری ضروری میباشد به دلیل اینکه نتایج این تصمیم در دراز مدت ظاهر شده و علاوه بر مباحث مورد نظر در پدافند غیرعامل اثرات بسزایی از بعد اقتصادی، محیط زیست، مسایل اجتماعی و .... دارد. تعیین محل احداث سایت مورد نظر در تحقیق از نظر اقتصادی و استراتژیکی نقش مهمی در میزان سرمایه گذاری اولیه به هنگام تاسیس آن دارد. همچنین هنگام بهرهبرداری طرح، این تصمیمگیری تاثیر کلیدی در خدمت رسانی وکارایی آن دارد [3]
-2 مرور ادبیات
-2-1 مکان یابی
مکانیابی یکی از عواملی است که توجه به آن سبب کاهش هزینهها و موفقیت واحدهای صنعتی میشود. مکانیابی مراکز را انتخاب مکان برای یک یا چند مرکز با در نظر گرفتن سایر مراکز و محدودیتهای موجود میدانند به گونهای که هدف ویژهای بهینه شود. [4] در واقع مکانیابی مجموعه مطالعات و اقداماتی است که در جهت انتخاب نقطه ای با ضریب امنیت مکانی بالا به منظور حفظ و سلامت تاسیسات حساس انجام میگیرد تا میزان هر گونه آسیب و در نتیجه اختلال، وقفه و تلفات پس از آن به حداقل ممکن تقلیل یابد
[5] نظریه مکان یابی اولین بار توسط فان تانونن در سال 1826 میلادی و در زمینه فعالیتهای کشاورزی ابداع گردید و اولین چهارچوب علمی این نظریه به طور رسمی توسط آلفرد وبر درسال 1909 معرفی شد.او مساله مکان یابی یک انبار واحد را باهدف مینیمایز کردن مجموع فواصل سفر بین انبار و مجموعه ای از مشتریان مورد بررسی قرارداد.از آن زمان تا کنون مطالعات متعدد و متنوعی در خصوص مکان یابی انجام شده است. [6] مطالعات مکان یابی در هر زمینه و رشته ای کاربرد دارد. اما اصولا مکان یابی با یکی از اهداف اصلی زیر انجام می شود:
الف - تأسیس مراکز جدید ب - تغییر مکان مراکز فعلی - 1 تغییر تکنولوژی
- 2 توسعه طرح یا مرکز - 3 تحول نیروی انسانی
محل مناسب واحد صنعتی از جمله عوامل موثر در موفقیت آن واحد است که باید قبل از احداث و راه اندازی به آن توجه شود. بنابراین تعیین محل کارخانه یکی از کلیدیترین قدمهای تاسیس آن میباشد چرا که نتایج این تصمیم در دراز مدت اثرات بسزایی از بعد اقتصادی، محیط زیستی، اجتماعی و فنی خواهد داشت. ارائه محصول با کیفیت بالا و قیمت تمام شده پایین به عنوان یکی از استراتژیهای رقابتی در بازار مطرح است و تحقق آن به عواملی از جمله قرار گرفتن واحد کسب و کار در محل مناسب خود بستگی دارد [1]
-2-2 روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی
این فرآیند یک شیوه جبری تصمیمگیری با مقیاس نسبی است. این روش با استفاده از یک شبکه سیستمی، شاخص های مختلف و ضوابط و معیارهای چندگانه با ساختارهای چند سطحی اولویتدار برای رتبهبندی یا تعیین اهمیت گزینههای مختلف یک فرآیند تصمیمگیری پیچیده مورد استفاده قرار میگیرد . روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از معروفترین فنون تصمیمگیری چند منظوره است. این روش هنگامی که عمل تصمیمگیری با چند گزینه رقیب و معیار تصمیمگیری روبروست میتواند مورد استفاده قرار بگیرد. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی ترکیب معیارهای کیفی همراه با معیارهای کمی را به طور همزمان امکانپذیر میسازد.
اساس روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی بر مقایسههای زوجی یا دو به دویی آلترناتیوها و معیارهای تصمیمگیری است. برای چنین مقایسهای نیاز به جمعآوری اطلاعات از تصمیمگیرندگان است. این امر به تصمیمگیرنده این امکان را میهد که فارغ از هرگونه نفوذ و مزاحمت خارجی تنها روی مقایسه دو معیار یا گزینه تمرکز کند. علاوه بر این مقایسه دو به دویی، به دلیل اینکه پاسخ دهنده فقط دو عامل را نسبت به هم میسنجد و به عوامل دیگر توجه ندارد، اطلاعات ارزشمندی را برای مسئله مورد بررسی فراهم میآورد و فرآیند تصمیمگیری را منطقی میسازد.
بدری - 1999 - مقالهای با عنوان ترکیب فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و برنامهریزی آرمانی برای مساله مکانی ابی - تخصیص تسهیلات نوشته است. او فکر میکند با توجه به اینکه مسائل مکانیابی - تخصیص شامل عوامل زیادی میشود که ممکن است با هم در تضاد باشند استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی و برنامهریزی آرمانی مفید خواهد بود. هدف اصلی این مقاله ارائه یک مدل کارا و قابل اجرا برای تصمیمگیری در زمینه مکانیابی تسهیلات در مقیاس جهانی میباشد. مدل ارائه شده در یک شرکت پتروشیمی با در نظر گرفتن 6 مکان به کار رفته است. معیارهای در نظر گرفته شده در روش تحلیل سلسله مراتبی شامل موقعیت سیاسی، قوانین محیط زیست، رقابت جهانی و عوامل اقتصادی مربوطه میباشد.
روش ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی و برنامهریزی آرمانی تلاش دارد که انحراف کلی در تابع هدف را نسبت به هر یک از اهداف کمینه کند. مقاله نشان میدهد که چگونه میتوان تحلیل سلسله مراتبی وزندهی شده را با مدل برنامهریزی آرمانی برای در نظر گرفتن محدودیت منابع در فرآیند تصمیمگیری مکانیابی - تخصیص ترکیب کرد. [7] احدی و غضنفری - 1390 - در مقالهای با عنوان ارائهی یک مدل ترکیبی از روشهای تصمیمگیری چندمعیاره فازی برای تعیین مکان احداث شهرک صنعتی تخصصی ریلی، محل مناسب احداث این شهرک را بررسی کردهاند. آنها ابتدا معیارهای مؤثر در انتخاب مکان را با بررسی ادبیات موضوع، در نظر گرفتن نیازمندیهای طرح و نظرسنجی از کارشناسان صنعت ریلی تعیین کردهاند.
پس از آن بر اساس تجربیات نخبگان صنعت ریلی مقایسات زوجی انجام شده است. در مرحله بعد از یک روش ترکیبی پیشنهادی از روشهای تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس فازی گروهی برای حل مساله استفاده شده است. معیارهای در نظر گرفته شده در این مساله شامل هزینه، دسترسی، شرایط اقلیمی، مؤلفههای صنعتی، مؤلفههای اقتصادی میباشند . به دلیل زیاد بودن گزینههای پیشنهادی ابتدا بر اساس چهار معیار فاصله حداکثری 10 کیلومتری ازشبکه ریلی، فاصله حداکثر 40 کیلومتری از مرکز استان، داشتن امکانات زیربنایی و موجود بودن زمین کافی مکانهای مناسب مشخص شدهاند. پس از اعمال این چهار معیار تعداد هفت مکان انتخاب گردیدند. در نهایت بهترین محل احداث این شهرک صنعتی به تصمیم گیرندگان این صنعت پیشنهاد شده است. [8]
-3 روش تحقیق
تصمیمگیری در هر زمینهای نیاز به یک فرآیند خاص و ساز و کار مشخصی دارد تا بتوان آن را به درستی و با برنامهریزی مشخص پیش برد. هرچه حوزه تاثیرگذاری تصمیمات بزرگتر باشد، اهمیت این موضوع نیز بالاتر میرود. تصمیمات در زمینه مکانیابی از این امر مستثنی نیستند و تجربه نشان داده که مکانیابی درست تسهیلات تاثیر بسیار زیادی در کاهش هزینهها و امنیت تسهیلات دارد. از این رو مکان مناسب برای تسهیلات بایستی با یک فرآیند منطقی و درست تعیین شود. در ادامه در پاسخ به این پرسش که معیارهای مناسب در زمینه مکانیابی حوضچه دریایی چه معیارهایی هستند و همچنین مکان بهینه بر اساس این معیارها چه مکانی است به صورت گام به گام آورده شده است.
این تحقیق از لحاظ هدف یک تحقیق کاربردی و از حیث ماهیت یک تحقیق علی مقایسهای میباشد. روشهای گردآوری اطلاعات در این تحقیق، مطالعات کتابخانهای و تحقیقات میدانی میباشد. به منظور جمعآوری مبانی نظری تحقیق و همچنین کلیه مباحث مرتبط با موضوع و سوابق تحقیق و تعیین معیارهای مناسب از مطالعات کتابخانهای بهره برده شده است. جهت تعیین مقادیر معیارها و همچنین انجام مقایسات زوجی معیارها از نظر خبرگان شرکت استفاده گردیده است.
روشی که برای انجام این تحقیق در نظر گرفته شده است شامل پنج فاز میباشد. ابتدا معیارهای متناسب با موضوع مساله مشخص میشوند. سپس مکان های بالقوه برای ساخت حوضچه دریایی شناسایی می گردند. این مکان ها نتیجه مطالعات قبلی یا نظرات خبرگان می باشند. پس از آن بر اساس تعدادی معیار، از بین مکان ها، مکان هایی که معیارهای مورد نظر را پوشش دهند انتخاب می شوند. در مرحله بعد سلسله مراتب مساله تشکیل شده و مشخص می شود که مطالعه روی چه معیارهایی بایستی انجام گیرد. از آنجا که این تحقیق قصد دارد بر اساس نظر خبرگان سازمان مکان بهینه را مشخص نماید، پس از تشکیل سلسله مراتبی مساله، به کمک خبرگان در هر معیار، زیرمعیارها دو به دو با هم مقایسه شده و وزن هر زیر معیار مشخص می شود. در نهایت بر اساس اصول روش تحلیل سلسله مراتبی مکان بهینه تعیین می گردد.
فاز اول: تعیین معیارها در این مطالعه دو دسته معیار کمی و کیفی بررسی می شود. معیارهای کمی شامل مساحت منطقه و عمق مناسب می باشد. مساحت مورد نیاز 5 هکتار می باشد و عمق مناسب نیز 30 متر می باشد. مقادیر این معیارها برای مکان های انتخاب شده محاسبه می گردد و مکان هایی که دارای شرایط بیان شده نباشند حذف میگردند. دسته دوم معیارهای کیفی می باشند که خود شامل چهار معیار اصلی بوده که هر یک از این معیارها دارای زیر معیار می باشند. معیارهای کیفی عبارتند از:
-1 معیارهای عملیاتی:
الف- نویز الکتریکی و مغناطیسی کم: ب- چگالی تردد ج- امکانات جانبی:
د- جریانات دریایی ملایم ه- دارا بودن نقشه مغناطیسی هموار
-2 معیارهای پدافند غیرعامل الف- عرصه ایمن:
ب- سرعت تخلیه ج- استتار، اختفا و فریب
د- فاصله تا مراکز شهری و مراکز حساس -3 معیارهای عمومی مکان یابی:
الف- عوامل طبیعی ب- حمل و نقل
ج- مسایل زیست محیطی -4 معیارهای ژئوپلتیکی
الف- دوری از مرز:.
ب- هم خوانی با سیاست دولت ج- تاثیرات منفی روی جامعه
فاز دوم: تعیین مکان های بالقوه
