بخشی از مقاله
چکیده
انسان در اعصار مختلف با عملکرد خود در محیط به تخریب آگاهانه و ناآگاهانه طبیعت پرداخته و گونهها را نابود کرده، و یا مورد تهدید قرار داده است. این تخریبها موجب نگرانی است، زیرا از تخریبهای بزرگ طبیعی پیشین شدیدتر و سریعتر بوده است. روش فرایند تحلیلی سلسله مراتبی با کمک ارزیابی چند متغیره یکی از جدیدترین روشهایی است که از مشخصههایی مانند شکل، اندازه، ساختار و رابطه بین پوششهای مختلف استفاده میکند.
هدف اصلی این مطالعه استفاده فرایند تحلیلی سلسله مراتبی با کمک ارزیابی چندمتغیره برای انتخاب سیستماتیک لکههای حفاظتی در محدودهی دو منطقهی پارک ملی گلستان و پناهگاه حیات وحش خوشییلاق است.
بدین منظور از نظام ارزیابی و اولویت حفاظت - MCE - استفاده شد. این روش بر پایه وزندهی به لایههای تاثیرگذار در پراکنش و انتخاب زی ستگاه پلنگ ایرانی میبا شد. نتیجهی حا صل از تحلیل - - MCE ن شان داد، چهار لکهی مهم که به طور بالقوه دارای زی ستگاه مطلوب برای پلنگ در محدودهی بین دو زی ستگاه ه ستند وجود دارد. در سه لکه از مجموع چهار تا لکهعمدتاً مناطق کوه ستانی با پو شش جنگلی حاکم بودند که اهمیت زیادی در غذا و پناه منا سب برای پلنگ را دارند.
مجموع م ساحت لکهها به طور کلی 12/89 درصد از مساحت کل منطقه را تشکیل میدهد، که نسبتا درصد بسیار کمی از مجموع مساحت کل را تشکیل میدهد. حفظ و احیای این مناطق مهم در جلوگیری از نابودی ژنتیکی و احیای شارش ژنی این گونهی در معرض خطر انقراض بین دو زیستگاه مذکور بسیار لازم و ضروری ا ست. با توجه به اینگه پلنگ گونهای ا ست که دارای گسترهی خانگی و سیع و قلمروی بزرگ دارد و برای بد ست آوردن نیازمندیهای زیستی خود بدون توجه به مرزهای مناطق حفاظت شده به گشت و گذار میپردازد حفاظت از این لکهها و همچنین مسیرهای ارتباطی بین آنها بسیار مهم است.
مقدمه
گسترش استفاده انسان از زمین منجر به از دست رفتن گسترده و تکه تکه شدن زیستگاههای طبیعی شده است و همین مسئله می تواند به بزرگترین انقراض جهانی طول تاریخ منجر شود. از دست رفتن زیستگاه و به تبع آن از دست رفتن گونههای مرتبط با آن در نتیجهی شتاب تغییرات استفاده از زمین در طول قرن گذشته آغاز شده است. کاهش زیستگاههای طبیعی در مقیاس بزرگ و مسأله حفاظت تنوع زیستی تحت تأثیر حاکمیت انسان در سیمای سرزمین است. تحت این حاکمیت در بسیاری از سیماهای سرزمین، نواحی یکپارچه و بزرگ کمیاب شدهاند و یا اصلاً وجود ندارند. در مقابل محیطهای طبیعی باقیمانده به صورت لکههای کوچکی دیده میشوند.
بحرانهای محیطزیستی اخیر سبب شده است جمعیت بسیاری از گونههای مختلف حیاتوحش به دلایلی همچون تخریب و تبدیل زیستگاه و یا شکار بیرویه کاهش یابد. مشخص کردن محدوده پراکنش گونهها، شناخت پارامترهای زیستگاهی که توسط یک گونه در یک منطقه انتخاب میشود و تعیین زیستگاههای مناسب از مهمترین فعالیتها در زیستشناسی حفاظت است
تخریب و تجزیه زیستگاه از تهدیدات مهم تنوع زیستی میباشند. تجزیه زیستگاه سبب کاهش مساحت و منزوی شدن زیستگاهها میشود. در نتیجه جمعیتهای محلی به زیستگاههای کوچک محدود میشوند. نتیجه این امر افزایش درونآمیزی، کاهش تنوع ژنتیکی، افزایش حوادث دموگرافیکی و در نتیجه افزایش ریسک انقراض است.
بحرانهای محیطزیستی اخیر سبب شده است جمعیت بسیاری از گونههای مختلف حیاتوحش به دلایلی همچون تخریب و تبدیل زیستگاه و یا شکار بیرویه کاهش یابد. مشخص کردن محدوده پراکنش گونهها، شناخت پارامترهای زیستگاهی که توسط یک گونه در یک منطقه انتخاب میشود و تعیین زیستگاههای مناسب از مهمترین فعالیتها در زیستشناسی حفاظت است
امروزه نابودی زیستگاه یکی از مهمترین عوامل تهدید کننده گونهها محسوب میشود، به طوری که تا سال 1980 میلادی در حدود 30 درصد انقراض گونهها به تخریب و انهدام زیستگاههای حیاتوحش نسبت داده شده است
تخریب و تجزیه زیستگاه از تهدیدات مهم تنوع زیستی میباشند. تجزیه زیستگاه سبب کاهش مساحت و منزوی شدن زیستگاهها میشود. در نتیجه جمعیتهای محلی به زیستگاههای کوچک محدود میشوند. نتیجه این امر افزایش درونآمیزی، کاهش تنوع ژنتیکی، افزایش حوادث دموگرافیکی و در نتیجه افزایش ریسک انقراض است. تعیین محدوده پراکنش گونهها و مطلوبیت زیستگاه آنها در مقیاس کوچک و برای گونههایی که فراوانی کمی داشته و جزء گونههای نادر و در خطر انقراض به حساب میآیند مشکل و در بسیاری از موارد غیر قابل انجام است. برای حل این مشکلات، فنون مدلسازی مطلوبیت زیستگاه بر اساس آنالیز رابطه بین گونه و زیستگاه ابداع شدند
برای حفاظت از اکوسیستمها باید آنها را شناسایی و انتخاب کرد. البته در شرایط ایدهآل کل یک کشور باید در درجات مختلف تحت حفاظت قرار گیرد و سایر کاربریهای غیر حفاظتی در متن حفاظت انجام شوند و نه برعکس - سلمان ماهینی، . - 1385 اما بهطور معمول این امکان وجود ندارد و از این رو انتخاب باید صورت گیرد. برای این کار نیز راههای گوناگونی وجود دارد که بعضی از آنها عبارتند از روشAnnealing ,Gap Simulated , C- PLAN Biorap , Genetic Algorithm و روش CAPS
-1-1 ضرورت انجام تحقیق
نظریهی زیستشناسی حفاظت بیان میکند که احداث ساختارهای اتصالدهنده، حیات را در بین لکههای زیستگاهی جداشده افزایش میدهد و یا دست کم سطوحی از انتشار بین لکهای را حفظ مینماید و بنابراین، باعث حفظ جریان ژن و زیستایی جمعیت میگردد
تحقیق پیش رو نیز یکی از مسائل مهم در محدودهی بین دو زیستگاه پارک ملی گلستان و پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق یعنی تکهتکهشدگی زیستگاه گونهی پلنگ ایرانی توسط فعالیتهای انسانی از جمله جادهسازی، تغییر کاربری اراضی - تبدیل جنگل به زمینهای کشاورزی و مرتع - ، مناطق مسکونی و صنعتی را مورد بررسی قرار داده است.
شناسایی و تعیین لکههای مهم و تاثیرگذار بین این دو زیستگاه به عنوان راهکاری در جبران اثرات منفی جادهسازی و دیگر فعالیتهای انسانی و تلاش در جهت حفظ کریدورهای طبیعی و اتصال مجدد این دو زیستگاه را بررسی کرده است. گونهی پلنگ به جهت اهمیت و قرارگیری در زمرهی حیوانات در معرض خطر انقراض فهرست سرخ اتحادیهی جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی و همچنین به این دلیل که این گونه قابلیت جابه جایی بالایی دارد و گسترهی خانگی این گونه وسیع است و همینطور اینگه این گونه در اکوسیستم خود گونهی چتر است، به عنوان گونهی هدف در این مطالعه انتخاب شده است.
-2-1 معرفی گونه:
پلنگ یکی از 37 گونه گربهسان دنیا به شمار میآید - که البته برخی از متخصصین اعتقاد دارندکه این خانواده36 عضو دارد - - ضیایی، . - 1388 دارای جثهی بزرگ و بدنی عضلانی و قابل انعطاف است. سر آن پهن وکشیده است. دست و پای پلنگ کوتاه که به 4 انگشت در پا و5 انگشت در دست ختم میشود. سازش پلنگ با بوم سازگانهای مختلف بازتابی از قدرت و انعطاف پذیری این جانور است. براساس رده بندی اتحادیهی جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی پلنگ در سطح گونه در طبقهی least concern قرار گرفته است ، در حالی که بسته به نوع زیرگونه از ردهبندی حفاظتی متفاوتی برخوردار است. زیرگونهی - - saxicolor که به نام پلنگ ایرانی مشهور است و از هندوستان به غرب آسیا - به استثنای شبه جزیرهی عربستان - تمامی پلنگها را شامل میشود، در سال 2008 میلادی و در زمرهی گونههای در خطر انقراض - - Endangered لیست قرمز قرار گرفته است
-2 مواد و روشها
-1-2 منطقه مورد مطالعه
پارک ملی گلستان
پارک ملی گلستان در سال 1346 به عنوان نخستین پارک ملی ایران تعیین و در سال 1355 به عنوان ذخیرهگاه زیستکره انتخاب شد. این پارک به مساحتی بالغ بر 91 هزار هکتار در استانهای گلستان، خراسان شمالی و سمنان و در منتهیالیه شرقی جنگلهای خزری قرار دارد
پارک ملی گلستان از روستای تنگراه در 145 کیلومتری شمال شرق گرگان در غرب، آغاز و تا پمپ بنزین عرب شیبانی در 120 کیلومتری غرب بجنورد در شرق و در امتداد جادهی گرگان-مشهد گسترد شده است - حسن زاده کیابی، . - 1993 این پارک که در شرقی ترین محدودی بیوم هیرکانی قرار دارد، منطقهای کوهستانی با دامنهی ارتفاعی 450 تا 2411 متر از سطح دریا قرار دارد و از معدود زیستگاههای طبیعی کشور و تنها زیستگاه امن باقیمانده برای بسیاری از گونههای حیات وحش در حوزهی شرقی جنگلهای خزری محسوب میشود
پناهگاه حیات وحش خوشییلاق
این منطقه با مساحت150057 هکتار در استانهای گلستان و سمنان قرار دارد، در سال 1346 حفاظت شده اعلام و در سال 1354به پناهگاه حیات وحش تبدیل شد. دامنهی ارتفاعی 1097 تا 2882 متر، دمای متوسط 8 تا 12 درجهی سانتیگراد و بارندگی متوسط 200 تا 600 میلیمتر منطقه را دارای اقلیمهای خشک بیابانی گرم تا نیمه مرطوب معتدل کرده است. تنوع زیاد بوم سازگانی منطقه که شامل جنگلهای کوهستانی خزری و همچنین اراضی دشتی خشک و بیابانی است، تنوع زیستی زیاد و ارزشمندی به آن بخشیده است
این منطقه که در 47 کیلومتری جاده آزادشهر واقع گردیده است، از غرب به جاده آسفالته شاهرود - آزاد شهر، از جنوب غربی به منطقه نظامی چهل دختر و دشت جیلان و از شرق هم به جاده حسین آباد - کالپوش منتهی می شود.
