بخشی از مقاله
چکیده
همدان یکی از استانهای پیشروی کشور در تولید محصولات گلخانهای بهویژه خیار میباشد. به منظور کنترل آفات، سمپاشیهای مکرر در گلخانهها صورت میگیرد که یکی از پیامدهای آن نگرانیهای ناشی از باقیمانده آفتکشها در این محصولات است. در این مطالعه میزان باقیمانده نه نوع آفتکش - کلروپیریفوس، ایمیداکلوپراید، دیکلرووس، مالاتیون، دیازینون، پیریمیکارب، تترادیفون، بروموپروپیلات و متالاکسیل - در 39 نمونه خیار گلخانهای جمعآوری شده از سطح استان تعیین گردید.
نتایج نشان دادند که همه نمونهها حداقل به یکی از سموم مورد بررسی آلودگی داشتند. در 37/5 درصد نمونهها میزان باقیمانده بالاتر از حداکثر حد مجاز بود. باقیمانده سموم بروموپروپیلات، تترادیفون و پیریمیکرب در هیچیک از نمونهها بالاتر از حداکثرحد مجاز نبود. میانگین باقیمانده سموم دیازینون، دیکلرووس، کلرپیریفوس و مالاتیون در خیار گلخانهای استان همدان بالاتر از حداکثرحد مجاز و به ترتیب 7/3، 2/4، 1/85 و1/17 برابر حد مجاز آنها بود. این نخستین گزارش از وضعیت باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی استان همدان میباشد.
.1 مقدمه
مزایای تولید محصولات گلخانهای نسبت به تولید فضای باز - تولید خارج از فصل، عملکرد بالاتر و بهویژه مصرف آب کمتر - باعث محبوبیت و ترویج روزافزون این نوع سیستم کشت خصوصا در نواحی خشک و کم آبی مانند ایران گردیده است و روز به روز نیز در حال گسترش میباشد. استان همدان نیز از این حیث در ردیف استانهای پیشرو قرار دارد. مطابق آخرین آمار در سال1393 مساحت گلخانههای پرورش دهنده سبزیجات و صیفیجات در استان همدان 790000 هزار متر مربع بوده است
محصول تولیدی این گلخانهها به ترتیب اهمیت سطح زیر کشت شامل خیار، گوجه فرنگی و فلفل دلمهای میباشد. علیرغم مزایای مذکور برای کشتهای گلخانهای، به دلیل وجود شرایط مطلوب برای افزایش جمعیت آفات در تمام طول سال در گلخانهها، وقتی آفتی وارد گلخانه میگردد عموما جمعیت آن بسیار سریع افزایش مییابد. این جمعیت بالای آفت معمولا با انجام سمپاشیهای مکررآفتکشها کنترل میشود.
تکرار مبارزه شیمیائی از یک سو با پیدایش نژادهای مقاوم آفات یا عوامل بیماریزا و از بین بردن دشمنان طبیعی آنها مسئله را بغرنجتر میسازد و از طرفی به خاطر باقیمانده آفتکشها در محصول برداشتی که عمدتا نتیجه عدم توجه گلخانهداران به دوره کارنس آفتکش-ها - حداقل فاصله زمانی بین کاربرد آفتکش و برداشت محصول - و گاهی نتیجه استفاده از دوزهای بالاتر از میزان توصیه شده است، میتواند مسائل بهداشتی را برای مصرفکنندگان این محصولات به همراه داشته باشد.
این مشکل بخصوص در مورد محصولاتی که بهصورت تازه خوری مصرف میشوند - خیار، گوجه فرنگی و دیگر سبزیجات - اهمیت بیشتری پیدا می-کند. آفتکشهای شیمیائی میتوانند باعث بروز بیماریهای عصبی نظیر پارکینسون - آشریو و همکاران 2006؛ فایرستون و همکاران - 2005، انواع سرطان در کودکان - دانیلز و همکاران - 1997، سقط جنین و ناقص الخلقه بودن - اسکنازی و همکاران - 1999 گردند. بنابر این تعیین باقیمانده آفتکشها در این محصولات و مقایسه آن با حد مجاز تعیین شده، از نظر بهداشت عمومی جامعه اهمیت بهسزائی دارد.
مصرف انواع آفتکشهای کشاورزی در ایران در مقایسه با کشورهای دارای میزان تولید ناخالص ملی مشابه بیشتر است. طبق آمارهای رسمی طی سالهای 1365 تا 1370 سالانه بین 35 تا 60 هزار تن از انواع مختلف آفتکشها در بخش کشاورزی کشور مصرف گردیدهاست - سازمان حفظ نباتات، . - 1374 میزان مصرف آفتکشها در سال 1386 به 26 هزار تن رسیده است
در ایران 308 نوع سم مختلف شامل انواع حشرهکش، کنهکش، قارچکش، علفکش، جوندهکش و ...... به عنوان سموم مجاز معرفی شده اند. همچنین بیش از 64 نوع مختلف از آفتکشها در محصولات گلخانهای مورد استفاده قرار میگیرند
طبق اطلاعات کسب شده از مدیریت حفظ نباتات استان همدان آفات مهم گلخانههای استان شامل مگس مینوز برگ، مگس سفید، شته، تریپس، کنه و بیماری سفیدک داخلی کدوییان میباشند و آفتکشهایی که معمولا جهت مبارزه با آنها استفاده میشوند عبارتند از: ایمیداکلوپراید، دیکلرووس، پیریمیکارب، مالاتیون، تترادیفون، بروموپروپیلات و متالاکسیل.
.2تئوری و پیشینه تحقیق
در خصوص اندازه گیری باقیمانده آفتکشها در محیط زیست یا محصولات کشاورزی تحقیقات زیادی در دنیا صورت گرفته است. در یک دوره پنج ساله در انتاریوی کانادا میزان باقیمانده آفتکشها در 1536 نمونه سبزی و 802 نمونه میوه مورد بررسی قرار گرفت. این بررسیها نشان داد که %31/5 نمونهها فاقد باقیمانده آفتکشها بودند ولی در%68/5 نمونهها باقیمانده یک یا تعداد بیشتری آفتکش وجود داشت.
در %48 نمونهها میزان باقیمانده آفتکش کمتر از 0/1 میلی گرم در کیلوگرم - ppm - و در%86 آنها کمتر از یک میلیگرم در کیلوگرم بود - رایپلی و همکاران . - 1995 ویانا و همکاران در دانشگاه والنسیا طی تحقیقاتی میزان باقیمانده آفتکشها را در 48 نمونه از سبزیجاتی مانند گوجه فرنگی، کاهو، لوبیا سبز اندازه گیری نمودند. بیشترین میزان باقیمانده آفتکش در ده تا از نمونهها دیده شد که مقدار آنها بین 7 تا 40 نانو گرم در گرم - ppb - متغیر بود
در ایران عزتیان و همکاران - 1377 - طی یک بررسی دو ساله میزان باقی مانده آفتکشهای ارگانوکلره و ارگانوفسفره متداول در مزارع خیار را در محصول خیار عرضه شده در میدان میوه و ترهبار تهران بررسی کردند. مقادیر باقیمانده آفتکشهای گزارش شده توسط نامبردگان بیشتر از حدود مجاز بود.
جعفری و همکاران - 1383 - باقیمانده آفتکش اندوسولفان را در مزارع خیار منطقه چغلوندی استان لرستان مورد بررسی قرار دادند. نامبردگان نشان دادند که میزان باقیمانده این آفتکش در محصول خیار سه روز پس از سمپاشی 24 میکروگرم بر کیلوگرم بود و پس از یک ماه این میزان به 3/66 میکروگرم بر کیلوگرم رسید که کمتر از حداکثر مقدار مجاز - MRL=Maximum residue limit - بودند. همچنین میزان باقیمانده این سم در آب 3 روز پس از سمپاشی حدود دوppb بوده و پس از یک ماه این مقدار به صفر رسیده است.
در تحقیق دیگری باقیمانده آفتکشهای اندوسولفان و دیازینون در مزارع خیار و گوجه فرنگی در استان کهکیلویه و بویر احمد طی سالهای 1381-82 مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که بیشترین میزان باقیمانده مربوط به آفتکش دیازینون در محصول خیار بود که حدود 3/5 برابر بیشتر از حد استاندارد جهانی بوده است. همچنین مقدار باقیمانده آفتکشهای دیازینون و اندوسولفان در گوجه فرنگی و خیار در برخی مناطق استان بالاتر از حد مجاز برآورد گردید
باقی مانده هشت نوع آفتکش از گروه های مختلف را در محصولات گوجه فرنگی و خیار به روش تجزیه جمعی بررسی نمودند. این تحقیق نشان داد که در خیار باقیمانده آفتکشهای دیازینون، کلرپیرفوس، فوزالن، دیکلرووس، کارباریل، پرمترین و فن پروپاترین به ترتیب پس از 9، 12، 12 ،9، 7، 5 و 4 روز بعد از سمپاشی به حد مجاز رسیدند و در گوجه فرنگی باقیمانده آفتکشهای دیازینون، کلرپیرفوس، و فوزالن به ترتیب پس از 8، 10 و 11 روز به حد مجاز کاهش یافتند.
هادیان و عزیزی - 1385 - در تحقیقی توصیفی بر روی 30 نمونه خیار، گوجه فرنگی، کلم و کاهو وجود 117 نوع آفت-کش از انواع ارگانوفسفات، ارگانوکلورین، دیکاربوکسیمید، تریازین، پیرتروئید و استروبیلورین را با استفاده از روش کروماتوگرافی-اسپکتروسکوپی جرمی مجهز به آشکارسازتله یونی - GC/ITMS - بررسی کردند. از 30 نمونه بررسی شده 53/33 درصد آنها دارای انواع باقیمانده آفتکش از نوع حشرهکش بودند. میزان باقیمانده این آفتکشها بسیار کمتر از حد مجاز توصیه شده توسط FAO/Codex و اتحادیه اروپا بود.
هادیان و عزیزی - 1387 - به منظور تعیین میزان باقیمانده انواع آفتکشها در برخی از سبزیجات تازه و گلخانهای تحقیقی توصیفی روی 25 نمونه - گوجه فرنگی، خیار گلخانهای و هویج تازه - با هدف بررسی وجود 105 نوع باقیمانده آفت-کش از انواع مختلف انجام دادند. پس از استخراج آفتکشها از نمونهها با حلال اتیل استات و تخلیص عصاره حاصل با ستون فاز جامد - Envicarb Solid Phase Extraction - ، شناسایی آفتکشها و تعیین مقدار آنها با استفاده از کروماتوگرافی گازی- طیف سنجی جرمی مجهز به آشکارساز تله یونی - GC-ITMS - صورت گرفت.
دادهها نشان داد که 80 درصد از نمونههای بررسی شده دارای انواع باقیمانده آفتکش شامل ایپرودیون، فنولریت، کلرپیریفوس، فنپروپاترین، پرمترین و تریفلورالین بودند. نتایج آزمون مقایسه دوتایی میانگین باقیمانده آفتکشهای شناسایی شده در نمونهها با میزان حداکثر حد مجاز - - Maximum residue levels=MRLS توصیه شده توسط Codex Alimentarius FAO/WHO اختلاف آماری معنیداری را نشان داد و کمتر از مقادیر مجاز اعلام شده بود.
مروتی و همکاران - 1392 - در مطالعه ای بر روی 16 نمونه خیار از 4 گلخانه در منطقه ورامین آلودگی نمونهها به باقی مانده حشره کش ایمیداکلوپرید را در 14 نمونه - 87%/5 - مشاهده نمودند. میانگین میزان باقیمانده در سه گلخانه بیشتر از میزان MRL بود، که پس از مقایسه میانگین گلخانهها با میزان MRL، سطح باقیمانده ایمیداکلوپرید در خیار گلخانهای ورامین بیشتر از حد مجاز بدست آمد.
.3مواد و روشها
.1,3 روش جمع آوری اطلاعات گلخانه
با توجه به آمار مساحت گلخانهها در هر یک از شهرستانهای استان، تعدادی گلخانه در شهرهای همدان، کبودرآهنگ، ملایر، نهاوند و اسدآباد به پیشنهاد مدیریتهای کشاورزی هر شهرستان انتخاب گردید. سپس با مراجعه به این گلخانهها اطلاعات مرتبط با پروژه در مورد هر گلخانه از طریق تکمیل پرسشنامه جمع آوری گردید.
