بخشی از مقاله
چکیده
مقالات یکی از روشهای مورد استفاده برای اطلاع از وضعیت تغذیهای باغها استفاده از نرمهای روش دریس میباشد و با کمک آن نیاز به عناصر غذایی برای گیاه اولویت بندی میشود. به منظور تعیین نرمهای دریس، تحقیق حاضر در سه منطقه مهم استان - از نظر باغهای لیموترش - یعنی هشتبندی، میناب مرکزی و رودان انجام شد.
نمونه برداریهای مربوط به برگ و همچنین اندازهگیری عملکرد از 60 باغ صورت پذیرفت. پس از تجزیه عناصر غذایی برگ در آزمایشگاه، با کمک نرمافزار مناسب تعداد 35 فرم بیان بر اساس بزرگترین نسبت واریانس، بهعنوان بهترین نرمهای استاندارد دریس برای باغهای لیموترش در استان هرمزگان معرفی شدند. از این نرمهای بدست آمده میتوان برای ارزیابی وضعیت تغذیهای باغهای لیموترش در استان هرمزگان استفاده کرد.
مقدمه
این تغذیه گیاه به عنوان یک عامل تأثیرگذار، تابعی از اثرات متقابل عناصر غذایی و شرایط محیطی است، در تغذیه گیاه نه تنها هر عنصر باید به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار بگیرد، بلکه تعادل و نسبت بین عناصر غذایی نیز اهمیت ویژه ای برخوردار است. در وضعیت عدم تعادل و با وجود عامل محدود کننده نه تنها بهبودی در وضعیت رشد گیاه رخ نمی دهد بلکه ممکن است اختلالاتی نیز در رشد گیاه بوجود آید
تعیین دقیق نرم عناصر غذایی مورد نیاز گیاه نیازمند روش علمی مبتنی بر اندازه گیری است تا بتوان مقدار کمبود عناصر غذایی را تعیین نمود
به منظور تعیین مقدار کود مورد نیاز گیاه، معمولا، از روشهای آزمون خاک، تجزیه گیاه، آزمایشهای کودی در گلخانه و مزرعه و حتی علائم کمبود عناصر غذایی در گیاه استفاده میشود؛ علاوه بر این، از تجزیه گیاه - که میتواند به همراه استفاده از نتایج تجزیه خاک باشد - میتوان در طراحی برنامه های کوددهی متعادل و ارزیابی بازده عناصر غذایی بوسیله گیاه استفاده نمود. آزمون خاک وسیله است که برای تعین فرمولاسیون کودهای پایه بکار میرود و تجزیه گیاه ابزاری است که نقش پر اهمیتی در بهینه کردن توصیه های کودی از طریق نمایش میزان جذب و صحت آزمون خاک است
در سنجش وضعیت تغذیه گیاه، تجزیه شیمیایی بافتهای گیاه می تواند مفید باشد مشروط به اینکه روش مناسبی برای تجزیه و تحلیل نتایج و تشخیص نارساییهای غذایی به استناد مقایسه با نرمهای تعیین شده از قبل به کار گرفته شود
به عبارت دیگر، هنگام استفاده از نتایج تجزیه گیاه، چگونگی تفسیر نتایج حاصله از این تجزیه اهمیت زیادی دارد، به طوری که میتوان گفت در صورتی تجزیه گیاه مفید است که علاوه بر رعایت شدن زمان نمونه برداری و برداشت عضو مناسب نمونه برداری، از روشهای صحیح و استاندارد تفسیر نتایج تجزیه گیاه نیز استفاده گردد و میتوان گفت ارزش کاربردی تجزیه گیاه در شناخت وضعیت تغذیهای گیاه بستگی به تفسیر صحیح و دقیق آن دارد
در روشهای متداول تجزیه و تحلیل نتایج تجزیه گیاه یعنی روشهای نقطه بحرانی و دامنه کفایت صرفا حد کمبود یا سمیت برای هر عنصر به طور جداگانه تعیین شده، لیکن تعادل بین عناصر غذایی که اهمیت آن در تغذیه گیاهان به اثبات رسیده است - Sumnwr, 1990 - ، با این روشها ارزیابی نمی شوند
تفسیر نتایج تجزیه گیاه بدلیل اثر متقابل عناصر غذایی با یکدیگر مشکل است زیرا در موقعی که کمبود دو یا چند عنصر غذایی مطرح باشد افزایش غلظت یک عنصر باعث تغییر غلظت بحرانی عنصر دیگر میشود
به همین دلیل روشهای غلظت بحرانی و دامنه کفایت دارای محدودیت هستند. بنابراین روشهایی که تعادل عناصر غذایی را در نظر می گیرند، روشهای بهتری هستند
روش دریس، سامانه جامعی است که کلیه عوامل تغذیه ای محدود کننده تولید را شناسایی نموده و توصیه های کودی را بهبود می بخشد. این روش از نسبت بین عناصر استفاده می کند و اهمیت تعادل عناصر غذایی را در روش تجزیه برگ را در نظر می گیرد
این روش در جاهایی که مصرف کود به صورت نامتعادل است اهمیت بیشتری دارد - دریاشناس و رضایی، - 1389 و با توجه به عدم تعادل مصرف مواد کودی که کم و بیش در باغاهای کشور مشاهده میشود، از این روش میتوان برای اولویت بندی کمبود عناصر غذایی گیاه و همچنین توصیه کودی استفاده کرد. از جمله مزیتهای روش دریس میتوان به تعین وضعیت تعادل عناصر غذایی، تعیین اولویت نیاز گیاه به عناصر غذایی، عدم حساسیت به سن فیزیولوژیکی، حساسیت کمتر به واریته گیاه، پوشش بیشترتنوع شرایط محیطی و حساسیت کمتر به نحوه نمونهگیری و انتخاب اندام مورد مطالعه اشاره کرد
بدیهی گام اول در استفاده از روش دریس تعیین نرمهای استاندارد آن میباشد. در ازمایشی بر روی چغندر قند در خوزستان
شاخصهای دریس برای عناصر غذایی نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منگنز، روی، آهن، مس، بور و گوگرد محاسبه گردید و بر اساس آن آزمایش کودی انجام شد. نتایج نشان داد که نرمها و شاخصهای دریس دارای دقت کافی برای ارزیابی و تشخیص اختلالات تغذیهای چغندرقند هستند.
میران و صمدی - 1391 - شاخصهای دریس برای چغندر قند در آذربایجان غربی بدست اوردند و بر اساس وضعیت تغذیهای آن را تعیین کردند. بودند. در تاکستانهای انگور بدانه سفید بر اساس روش دریس منفی ترین شاخص در بین عناصر پرنیاز برای عنصر منیزیم و در بین عناصر کم نیاز برای عنصر روی بدست آمد - صمدی و مجیدی، . - 1389 گودرزی و حسینی فرهی - 1378 - ، بر اساس نرمهای دریس ترتیب نیاز به عناصر غذایی مختلف را در باغ های انگور را به دست آوردند.
مقدار میانگین عملکرد در هکتار لیموترش در باغات کشور، در مقایسه با میانگین جهانی، فاصله قابل ملاحظه ای دارد. بدیهی است تحت شرایط کاملا مساعد مقدار تولید این گیاه، مانند هر گیاه دیگر، میتواند در حد پتانسیل ژنتیکی و یا در حدی نزدیک به آن محصول تولید نماید. بنابرین هر اندازه عوامل مؤثر در تولید - شرایط محیطی، مدیریت، نهاده ها و... - مطلوب تر باشند، عملکرد لیموترش هم به پتانسیل زنتیکی خود نزدیکتر می گردد.
با توچه به آنچه گفته شد عواملی در کمتر بودن میانگین عملکرد در هکتار نسبت به میانگین عملکرد جهانی نقش دارند که با توجه به وضعیت حاصلخیزی خاک باغات و همچنین آهکی بودن و pH بالای آنها، کمبود و یا بیش بود برخی از عناصر غذایی و به عبارت دیگر تغذیه نامتعادل می تواند یکی از این عوامل باشد. اولین گام برای رفع عدم تعادل عناصر غذایی در این باغها، تعیین نرمهای استاندارد است که ممکن است با روشهای مختلفی مانند دریس، انحراف از درصد بهینه، .... صورت گیرد. که در تحقیق حاضر از روش دریس، که نسبت به روشهای دیگر کاملتر می باشد، استفاده شده است و در اولین گام تعیین نرمهای دریس صورت گرفت.
مواد و روشها
ابتدا، برای انجام این تحقیق، سه منطقه مهم استان هرمزگان - از نظر باغهای لیموترش - یعنی هشتبندی، میناب مرکزی و رودان انتخاب و در هر منطقه 20 باغ لیموترش بذری - Citrus aurantifolia - رقم مکزیکن لایم در نظر گرفته شد . انتخاب باغها بگونهای بود که در هر منطقه این باغهای گزینش شده نماینده باغهای منطقه باشد و سن درختان بین 15 تا 20 سال بود. سپس در هر باغ نمونهبرداریهای مرکب مربوط به برگ انجام گرفت
عملکرد هر 5 درخت انتخابی در هر باغ اندازهگیری شد و متوسط آنها به عنوان عملکرد یک درخت از آن باغ در نظر گرفته شد. نمونه برگ پس از انتقال به آزمایشگاه برای اندازه گیری عناصر غذایی مورد نظر مهیا شدند. عناصری که در برگ اندازهگیری شدند شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منگنز، آهن، روی، مس، کلر و بور بودند - امامی، . - 1375 باغهای لیموترش مورد مطالعه بر اساس عملکرد محصول به دو گروه دارای عملکرد زیاد و کم تقسیم شدند. به طور کلی در روش دریس حد انتخابی عملکرد برای تقسیم به دو گروه با عملکرد بالا و کم چندان حساس نمی باشد. در این پژوهش میانگین تولید کشوری لیموترش که بر اساس آمارنامه سال 1394 وزارت کشاورزی حدود 16 تن در هکتار ذکر شده است - به ازای هر درخت لیمو ترش 100 کیلو گرم - به عنوان مرز گروه عملکرد بالا و پایین در نظر گرفته شد.
میانگین غلظت هر عنصر غذایی در نمونه ی برگ درخت هایی که دارای عملکرد نسبی بالا - بالاتر از 100 کیلو گرم بر درخت - بودند، به عنوان ارقام مرجع برای محاسبه شاخص های دریس استفاده شدند. برای 9 عنصر غذایی نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهن، منگنز، روی، مس، کلر و بور شاخص های دریس تعیین شدند. این شاخص ها با استفاده از فرمول های دریس به صورت زیر محاسبه گردیدند
ترکیب دو گانه عناصر مورد بررسی به صورت نسبت و یا حاصلضرب - برای مثال N/p، P/N و - N×P در هر دو گروه باغات دارای عملکرد کم و بالا با عنوان فرمهای بیان محاسبه گردیدند و برای هر فرم بیان واریانس و پس از آن نسبت واریانس آنها از نسبت واریانس هر فرم بیان در گروه باغات با عملکرد کم به واریانس همان فرم بیان در گروه باغات با عملکرد بالا بدست آمد. سپس بزرگترین نسبت واریانس مربوط به فرمهای بیان یک ترکیب دو گانه عناصر به عنوان نرم متمایز کننده دو گروه انتخاب شد
علت انتخاب نسبت واریانس بزرگتر به سبب این است که احتمال داده میشود فرم بیان مربوط به آن اثرات فیزیولوژیکی قابل توجیهی در گیاه دارد البته در انتخاب نرم از ترکیب دو عنصر باید توجه داشت که نرم انتخاب شده باید با روند تغییرات فصلی مقدار آن در طول دوره رشد تناسب داشته باشد. در مرحله بعد فرمول محاسبهی نشانههای دریس برای عناصر مورد بررسی به صورت زیر محاسبه گردید
در معادلات بالا A، B و C عناصر غذایی هستند و - A/B - ، - A/C - ، ... فرمهای بیان گزینش شده و نسبت عناصر غذایی هستند و n تعداد توابع یا نسبتهای عناصر غذایی مورد بررسی میباشند. برای محاسبه تابع نسبتهای عناصر یا f - A/B - از معادلات زیر استفاده میشود:
که در این معادلات: - A/B - نسبت عناصر در نمونه مورد مطالعه - باغهای با عملکرد کم - ، - a/b - نسبت بهینه عناصر در نمونههای مطلوب - باغهای با عملکرد مطلوب یا بالا - و CV ضریب تغییرات در باغهای با عملکرد بالا می باشد. به این ترتیب نرمهای استاندارد دریس برای هرکدام از عناصر غذایی برای باغات لیمو ترش استان محاسبه گردید. محاسبات و نمودارها با کمک نرم افزار اکسل انجام پذیرفت.
نتایج و بحث
با در نظر گرفتن عملکرد 100 و بیشتر از100 کیلو گرم میوه لیمو ترش برای هر درخت به عنوان عملکرد مطلوب و بالا، حدود 43 درصد از باغات مورد بررسی در جامعه باغات با عملکرد بالا قرار گرفتند
