بخشی از مقاله
چکیده:
دین مبین اسلام، اهتمام زیادی در امر بهداشتت غذیه مبذول داشته و در قالب آیات و روایات فراوان به تبیین جنبههای مختلف امر بهداشتت غذیه و خوراک حلال و حرام پرداختهاست تا علاوه براینکه بر کامل بودن خود صحه میگذارد، شبههها و ابهامهای احتمالی پیروان خویش را برطرف کرده باشد، با توجه به اهمیت و ارزش تغذیه در سلامتی جسم و روح، مبحث تغذیه حلال و حرام وتأثیرات آن بر انسان از جایگاه والایی برخوردار است. این نوشتار از نوع مقالهی اسنادی و بر اساس مطالعات کتابخانهای و بررسی متون است که با استفاده از آیات قرآنکریم و کتب تفسیر و شرح حدیث فیشبرداری و جمعبندی شده و در نهایت به صورت موضوعی ارائه شده است.
در منطق اسلام، اگر چه روح و بدن دو موجود مستقل هستند ولی چنان با هم پیوستگی دارند که سلامت و بیماری هر یک در دیگر ی مؤثر است و تغذیه سالم در تکامل روح و جسم انسان مؤثر میباشد؛ از اینرو در اسلام تغذیه مناسب، مورد توجه واقع شده و دستورات ارزشمندی در قرآن واحادیث پیرامون این موضوع آمده است. بهداشت تغذیه در قرآن از جایگاه والایی برخوردار است؛ چنانکه رسول اکرم - ص - و ائمه معصومین - علیهمالسلام - ودیگر حکمای اسلامی که تحتتأثیر آموزههای اسلام در امر بهداشت به طور خاص بودهاند، توصیههای ارزشمندی دراینرابطه داشتهاند ؛ ازجمله رهنمودهای بسیار ارزندهی قرآن در امر بهداشت تغذیه، استفاده و بهرهمندی از روزیهای حلال و طیب و پرهیز از روزیهای حرام و خبیث است که پایبندی به آن، انسان را در مسیر توحیدی قرارمیدهد وبرای او شاخصهای سلامت روان از قبیل آرامش، اخلاقمداری و عملصالح را به دنبال دارد.
واژگان کلیدی: تغذیه حلال، تغذیه حرام، قرآن، احادیث
مقدمه:
ما مسلمانان اعتقاد داریم که افعال پروردگار غایات و اغراض خاصی دارد، مقصود از غایتمند بودن این است که فعل او مشتمل بر مصالح و منافعی است که به مخلوق او بازمیگردد، و چنین نیست که انجام وترک آن به منافع آفریدگان او علی السویه باشد، از این رو غایت در افعال الهی، غایت فعل است زیرا خداوند کامل، مطلق و غنی و افعال او حکیمانه میباشد، در این زمان انسان باید در خصوص بحث تغذیه سالم و تاثیرات آن بر روح و جسم خود به دستورالعملهای قرآنکریم و روایات معصومین علیهم السلام مراجعه نماید - سلطانی، . - 2 :1389
بدون تردید، نیاز انسان به غذا و فرآوردههای غذایی از نیازهای ذاتی او است که به عنوان مهمترین عامل بقا و طول عمر آدمی بهشمار میرود لذا بین مصرف غذا از جهت کمی و کیفی»مقدار و حجم غذا و بهداشتی و حلال بودن آن« و»سلامتی روانی و جسمی آدمی و لذت بردن از عمر« رابطه وجود دارد، به تعبیر دیگر انسانی سالم است که غذایش سالم و بهداشتی و شرعی باشد، در نتیجه، تبیین و تحقیق پیرامون این رابطه و همبستگی از دغدغههای فکری و پژوهشی جامعهی دینی بویژه اهلقلم است. همچنین نکتهی دیگری که ضرورت بحث را جدیتر کرده، همانا دغدغههای قرآنکریم و روایات معصومین علیهم السلام است که رستگاری و سعادتمندی و رشد هنجارهای اخلاقی و توسعهی عبودیت و توجه به آسیبهای رفتاریجوامع را را به موضوع تغذیه مرتبط میدانند لذا این واقعیات را باید مورد کنکاش و تحقیق قرار داد - همان، . - 18
توجه به موضوع غذا و تغذیه را در قرآن کریم فراوان میتوان یافت؛ شاید ذکر این نکته قابل تأمل باشد قرآن کریم سراسر حاوی دستورهایی برای تغذیه است و به یک یا ده ویا صد و یا هزارآیه که به امر تغذیه مربوط میشوند محدودنیست، چراکه آیه های فراوانی در قرآن هست که مستقیم و یا غیرمستقیم به تغذیهی انسان مربوط میشود. بهطورکلی این توجهات ناظر بر ترغیب و تحریض انسان به اندیشه در غذای مورد مصرف از جنبه های گوناگون مادی و معنوی وآثار مترتب بر آن در همهی ابعاد اجتماعی، دنیوی و اخروی ، پرهیز از مصرف خبائث و تشویق به بهرهگیری از طیبات و غذاهای حلال برای تأمین وارتقاء سلامت و دفع بیماریها و نابسامانی های گوناگون است - فتاحی معصوم و زروندی، 31 :1384و. - 32
بهداشت تغذیه از منظر روایات معصومین علیهمالسلام در دو بعد کلی شامل بعد فقهی - تبیین خوردنیهای حلال و حرام و احکام آن - و بعد طبی - شامل افراط و تفریط و آثار سوء مصرف آن بر سلامتی انسان - قابل بررسی است که در این میان دسته ای از روایات به بیان عوارض تغذیه نادرست و آثار زیانبار آن بر روند سلامتی و سعادتمندی انسان پرداخته است - همان: . - 60
هدف از این نوشتار اشاره به گزیدهای از آیات گهربار قرآنکریم و توصیههای آن پیرامون تغذیه حلال وحرام میباشد همچنین این تحقیق سعی دارد با توجه به احادیث معتبر معصومین علیهم السلام فلسفهی حرمیت برخی خوراکهای حرام در قرآن را ذکر کند و سپس تأثیرات خوراک حلال و حرام را بر ابعاد وجودی آدمی متذکر شود.
روش بررسی:
این تحقیق از نوع مقاله مروری و براساس مطالعهی کتابخانهای و بررسی متون است که با تعمق در برگزیدهای از آیات قرآنی و احادیث معتبر معصومین - علیهم السلام - و مطالعه برخی تفاسیر قرآنی مهم و کتابهایی در شرح احادیث پیرامون امر تغذیه حلال و حرام، صورت گرفته است، مطالب ابتدا فیش برداری و سپس جمع بندی و در نهایت به صورت موضوعی ارائه گردید.
یافته ها:
باتوجه به اینکه مقصود اصلی و نهایی از نزول جاوید پیامبراکرم - ص - تکامل روحی و معنوی انسانهاست بنابراین تغذیهسالم و رعایت بهداشتتغذیه در قرآن جایگاه ویژهای داشته و در قرآن کریم و فرمایشات و رهنمودهای معصومین - علیهمالسلام - ، نکات فراوانی در این مورد ذکر شده که در چند محور اصلی قابل بررسی است: اقسام خوردنیها، توصیه به خوردنیهای حلال و خوردنی های طیب، پرهیز از خوردنی های حرام، علت حرمت برخی از خوردنیها، تأثیر خوردنی های حلال و حرام بر انسان
تقسیم بندی خوردنی ها در قرآن
قرآن کلیه فرآوردههای غذایی را اعم از طبیعی و غیرطبیعی، همه و همه را بطرز جالبی تقسیم بندی کرده و آنها را به نامهای غذاهای حلال- طیب و حسن در برابر خوراکهای حرام- خبیث و سوء ذکر کرده است - پاک نژاد، 1393، 4، . - 53
عناصر موجود در غذا درصورتیکه با ترشحات و محیط گوارش سازگاری داشت و موجبات مسمومیت و اختلال را فراهم نکرد و هماهنگ و مؤثر برای جسم و رشد آن بود به آن غذای طیب یا غذای پاک علمی و بهداشتی نیز میگویند - سلطانی، 1389، . - 39
حلال از لغت حل »گرهگشایی« و بازشدن عقده ها میآید، گره ها و تنگناها و اختلالاتی که حرام میتواند ایجاد کند توسط حلال گره گشایی و روان سازی میشود، غذایحلال غذایی ست که اولاً: از راه مشروع تهیه شده باشد، یعنی از راه نامشروع و تجاوز به حقوق دیگران تهیه نشده باشد، اگرچه ممکن است چنین غذایی به جسم ضرر نرساند اما بیترید برای روان زیانبار است. ثانیاً: از طیبات تهیه شده باشد، بر اساس این، انسان نباید غذایی را که طبع تودهی مردم، از آن نفرت دارد، یا اسلام خوردن آن را ممنوع دانسته - مانند: گوشت مرداریا گوشت حیوانات حرام گوشت - را مصرف کرد، هرچند که تجاوز به حقوق دیگران نباشد، ثالثاً: نباید برای مصرف کننده زیانبار باشد،
