بخشی از مقاله
چکیده
توجه به تغذیه حرام و آگاهی نسبت به آثار و پیامدهای منفی آن به لحاظ تأثیر مخربی که در سرنوشت فرد و نسلهای بعد از او دارد، یکی از ضروریترین مسایل زندگی انسانهاست. تغدیه به طور مستقیم دارای آثار جسمانی است ولی به طور غیر مستقیم میتواند بر روان و بعد معنوی انسان نیز اثرگذار باشد. از این رو همانگونه که تغذیه بر بدن و جسم تأثیر دارد، بر روان انسان نیز مؤثر خواهد بود. تأثیراتی معنوی که به مراتب از آثار مادی آن برای زندگی انسان گستردهتر است.
هدف از انجام این تحقیق، شناسایی تغذیه حرام از منظر آیات و روایات، کشف آثار و پیامدهای نامطلوب غذای حرام، علل گرایش به حرامخواری و راههای پیشگیری از تغذیه حرام است. بررسی احکام انواع مختلف اطعمه و اشربه از منظر فقه اسلام از دیگر اهداف پژوهش بوده است. پژوهش حاضر در سه بخش انجام یافته است. در بخش اول مفهوم شناسی لغوی و اصطلاحی تغذیه و حرام مورد توجه قرار گرفته است. بخش دوم به چیستی تغذیه حرام، حقیقت و باطن آن و اقسام تغذیه حرام اختصاص دارد. اثر وضعی تغذیه حرام و تأثیر آن بر فرد و نسلهای بعد از او در بخش سوم تبیین شده است.
طرح بحث
هر انسانی برای زنده ماندن، رشد و نمو، نیازمند تغذیه است. تغذیه علاوه بر پرورش جسم انسان در روح و روان او نیز اثرگذار است. تغذیه حلال به انسان کمک میکند تا با انتخاب مسیر پاک و سالم به سعادت و کمال ابدی که هدف اصلی از آفرینش است برسد. از طرفی تغذیه حرام، زمینه را برای کژروی، بزهکاری و در نتیجه خروج از مسیر سعادت و رستگاری هموار میکند تا جایی که فرد حاضر میشود، برای رسیدن به مطامع دنیوی بر روی امام معصوم - ع - شمشیر کشد و او را به شهادت برساند.
تغذیه در سیره و نگرش پیشوایان ما مورد اهتمام بوده است؛ از آن رو که تغذیه، تأثیر اساسی در شکلگیری شخصیت، روان و هویت آدمی دارد، بنیان انسان قبل از ولادت وابسته به امر تغذیه است. اگر وجود اولیه آدمی از تغذیه حلال شکل گرفته باشد، بسیاری از مسایل دیگر که پس از مراحل جنینی در پیش روی او است قابل کنترل و اصلاح خواهد بود. وقتی که اعضای بدن انسان از تغذیه حرام پرورش یابد، استعداد رسیدن به مراتب معنوی و انس با خدا و اولیاء در او نخواهد بود؛ چون پرتو نور عالم بالا به دلی تابد که دودهای سیاه و تیره غذای حرام آن را تاریک نکرده باشد.3 یکی از تهدیدهای جدی که سلامت فرد و جامعه را به شدت به مخاطره میاندازد و طیف وسیعی از افراد جامعه در معرض این تهدید هستند، افتادن در باتلاق »حرام خواری« است.
تغذیه حرام، بسیاری از جرایم را به دنبال دارد؛ سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت، تصرف عدوانی، قاچاق - قاچاق مواد مخدر، قاچاق کالا و ارز - رشوه، اختلاس، زورگیری، قتلها، ضرب و جرحها، آدم رباییهایی که به قصد رسیدن یا افزایش ثروت صورت میگیرد و دهها جرم دیگر. برای کاهش جرائم و یا ریشهکن کردن آن، جرم شناسان به فکر پیشگیری افتاده و در این راستا راهحلها و دیدگاههای مختلفی بیان شده که در یک تقسیمبندی، برای پیشگیری از وقوع یا تکرار جرم، پیشگیری کیفری و پیشگیری غیر کیفری مطرح شده است.
از منظر دین مقدس اسلام که بیشترین تأکید آن بر پیشگیری از وقوع جرم و گناه است؛ اخلاق مداری و آخرت گرایی به عنوان دو مولفه اساسی دین داری، میتواند به کاهش دعاوی کیفری و سلامت جامعه نجامد؛بی اخلاق مداری و تقوی فرد را از تعدّی به حقوق دیگران باز میدارد و او را فردی اجتماعی و خیرخواه جامعه میگرداند. از سوی دیگر اعتقاد به سرای ابدی و جهان آخرت، انسان را از کینهورزی و اندیشههای انتقام باز میدارد. انسان دیندار با اعتقاد به اینکه مجازات واقعی گناهان در آخرت خواهد بود و در آن دنیا ظالمان راه فراری نخواهند داشت، دست به ارتکاب جرایم نخواهد زد و به جان و مال و آبرویدیگری تعرّض نخواهد کرد. در این تحقیق تلاش شده با کمک آیات و روایات، تغذیه حرام و چگونگی تأثیر آن بر سرنوشت انسان تبیین و ارایه گردد.
بخش اول: مفهوم شناسی
الف - تغذیه
»تغذیه« در لغت به معنای غذا دادن - غذا خوردن است.1 از تعابیری که در کتب لغت آمده چنین برداشت میشود که »غذا« از ماده غدو به معنی آغاز روز گرفته شده که در زمانهای گذشته تنها به غذایی گفته میشد که در آغاز روز خورده شود، در حالی که در عربی غذا و تغذی به معنی نهار و ناهار خوردن است. برخی لغت شناسان واژه »غذا« را نه مخصوص به صبح بلکه مصدری مینامند که بر هر غذایی که موجب تحول در حالت ضعف و گرسنگی شود اطلاق میگردد.
گرچه لفظ غذا و تغذیه و یا مشتقات آن دو در هیچ جای قرآن به کار نرفته است اما کلماتی مانند اکل، شرب، رزق، طعام و مشتقات آنها میتواند به گونهای با مسایل مطرح در قرآن در موضوع تغذیه در ارتباط باشد.2 »تغذیه عبارت است از مجموعه فعل و انفعالاتی که موجب میشود، موجود زنده موادی مغذی را دریافت کند و آنها را به مصرف رشد و نوسازی بدن برساند. هرگاه هر ماده غذایی پس از خورده شدن و هضم شدن به مصرف، ترمیم، نگهداری، رشد و نمو بافتهای مختلف بدن و سایر اعمال حیاتی آنها برسد، غذا نامیده میشود.
ب - حرام
حرام در لغت به معنی ممنوع و ضد حلال است و چیزی که از آن منع شده باشد. علت ممنوعیت گاهی:
1. به تکلیف و قدرت الهی است؛
2. برای منع قهری و چیزی که از نتیجه چیزی حاصل میشود؛
3. ممنوعیت از جهت عقلی یا شرعی؛
4. ممنوعیت از ناحیه کسی که فرمانش پذیرفته میشود. 4
1 عمید، حسن، فرهنگ عمید، سرپرست تالیف و ویرایش؛ فرهاد قربان زاده.
2 غذا و تغذیه در فرهنگ قرآنی و احادیث. گردآوری توسط گروه آشپزی و تغذیه سایت تبیان زنجان.
3 دانشگاه علوم پزشکی مشهد، سایت مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی شیخ.
4 راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص.113
حرام در مقابل حلال و به معنای ممنوع، ناروا، نامشروع و غیر مجاز است. به کاری که از نظر شرع مقدس اسلام، ممنوع است و از آن نهی شده حرام گفته میشود. اجتناب از حرامهای الهی واجب است و انجام آن عقوبت دارد. برای مثال دزدی، دروغ، رباخواری، قتل، خوردن شراب، قمار بازی و... جزو کارهای حرام است.1 حرام امری است که خداوند به طور حتم از آن نهی کرده باشد، بهطوریکه اگر کسی خلاف آن عمل کند، در قیامت مورد خشم و عقاب او قرار میگیرد و گاهی در دنیا نیز به مجازات شرعی دچار میشود.
بخش دوم: تغذیه حرام
الف - چیستیِ تغذیه حرام
تغذیه یا لقمه حرام عبارت است از؛ مالی که از طریق غیر شرعی بهدست آید و فرد حق هیچگونه دخل و تصرفی را در آن ندارد، در فرهنگ دینی، تغذیه حرام صرفاً شامل ماکولات و مشروبات نیست و مطلق تصرف در اموالی را که از روشهای نامشروع به دست بیاید را دربر میگیرد. »خواه - مال تحصیل شده - به مصرف خوردن و آشامیدن برسد، خواه صرف پوشاک و مسکن و نظیر آن بشود3.« در زبان قرآن و پیشوایان معصوم - ع - تعابیر مختلفی درباره تغذیه حرام صادر شده است؛ از جمله:
.1 اکل ماللاتأکُلُوابهباطل: اموالَکُمْ بینکُم بِاطِل4 اموال یکدیگر را به باطل نخورید.
2سُحت.ونلِلْکذبِ:5سمّاع أکّالُونَ للسﱡحتْ6 سخنان تو را برای تکذیب گوش میکنند و فراوان مال حرام میخورند.
3. بیان مصداق:حُرﱢمَتعَلَیالْمَیْتَهُکُمُوَدﱠمُاللَحوَالْخِنْزیرِمُوَأُهِلﱠلِغَیْرِماالْمُنْخاللﱠهبِهِوَنِقَهُالْمَوْقُوذَهُوَالْمُتَرَدﱢیَهُالنﱠطیحَهُوَوأَ کَلَما السﱠبُعُإِلاذَکﱠیْتُمْماوَذُبِحماعَالنﱡصُبِلَی ...؛7 این آیه شریفه ده مورد از غذاهای حرام را بیان میفرماید: گوشت مردار، خون، گوشت خوک، حیوانات حلال گوشتی که بدون ذکر نام خدا ذبح شوند، حیوانات خفه شده، حیوان به زجر کشته شده، حیواناتی که بر اثر پرت شدن از بالا بمیرند، حیواناتی که با ضرب شاخ حیوان دیگری مرده باشد، باقیمانده صید حیوان درنده، مگر آنکه به موقع ذبح شده باشد و حیواناتی که در برابر بتها ذبح میشوند.
4. لقمه حرام: پیامبراذاوَقَعَتْ - ص - :»حَرامٍلُقمهٌفیمِنْجُوفِ العَبْد لَعَنَهمَلَکٍُلﱡ فی السَمواتِوَالْاَرضِ8« هنگامی که لقمه حرامی وارد شکم شخص شود، تمامی ملایکه آسمان و زمین او را لعن و نفرین میکنند.
5. کسب حرام: امام صادق - ع - کَسْبُ:»الحرام یُبیّنُ فی الذﱡریه«،9 درآمدهای حرام - کسب حرام - در نسل انسان خودش را نشان میدهد.
6. اکل حرام: پیامبر اکرماَلْعِبادهُ - ص - کْلِ: معالحرامِاَ کَالْبَناءِعَلی الرﱠمْلِ«؛10 عبادت با خوردن مال حرام همانند ساختمانی است که بر روی شن ساخته شده است.
