بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش به منظور بررسی فاکتورهاي اثربخش بر خصوصیات مختلف فنولوژیک و مرفولوژیک مینیتیوبرهاي تولید شده در شرایط گلخانه انجام گرفت. آزمایش به صورت کرتهاي دو بار خرد شده در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتورهاي آزمایش عبارت بودند از فاکتور اصلی شامل پنج رقم سیبزمینی ساوالان، کلون امیدبخش 937009-3، آگریا، کایزر و مارفونا، فاکتور فرعی شامل شش سطح تراکم کاشت شامل 100، 150، 200، 250، 300 و 350 گیاهچه در مترمربع و فاکتور فرعی فرعی شامل سه سطح خاك دهی شامل تیمار شاهد - عدم خاك دهی با کشت عمیق - ، خاكدهی پنج سانتی متر و 10 سانتی متر در دو مرحله رشد گیاه بودند.
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر رقم روي کلیه صفات مورد بررسی به غیر از قطر ساقه معنی دار شد و رقم ساوالان از نظر کلیه صفات نسبت به سایر ارقام برتري آماري داشت. مشخص شد که کلیه صفات تحت تاثیر تراکم کاشت قرار گرفت و با افزایش تراکم گیاهی بر میزان این صفات افزوده شد. تیمار خاك دهی نیز تاثیر معنیداري بر کلیه صفات داشت و خاكدهی سطح دو برتري آماري نسبت به بقیه تیمارها نشان داد. اثرمتقابل دو جانبه رقم × تراکم روي صفات تاریخ غدهبندي و رسیدگی معنیدار بود. ترکیب تیماري رقم ساوالان با تراکم 100 گیاهچه در واحدسطح در صفات فنولوژیک بود. اثر متقابل دو جانبه رقم × خاكدهی روي تاریخ استولونزایی، غدهبندي و صفات مرفولوژیک معنیدار و ترکیب تیماري رقم ساوالان به همراه خاكدهی سطح دو از نظر آماري برتر بود.
اثر متقابل دو جانبه تراکم × خاك دهی روي تمامی صفات مورد بررسی و اثرمتقابل سه جانبه رقم × تراکم × خاكدهی تنها روي دو صفت فنولوژیک تاریخ غده بندي و رسیدگی معنی دار شد. در خصوص کلیه صفات فنولوژیک و مرفولوژیک، تراکم 100 گیاهچه در واحد سطح در شرایط خاكدهی سطح 2، بهترین ترکیب تیماري بودند. همچنین در ترکیبات تیماري ناشی از اثرات سه جانبه، از نظر تاریخ غده بندي و رسیدگی ترکیب تیماري رقم ساوالان با تراکم 100 گیاهچه در شرایط خاكدهی سطح دو برتري آماري نسبت به سایر ترکیبات تیماري داشتند.
مقدمه
سیبزمینی یکی از مهمترین گیاهان زراعی با ارزش غذایی مطلوب به شمار میرود. این گیاه داراي مقادیر زیادي کربوهیدرات1، پروتئین، چربی و ویتامین ها است. این امر باعث شده است که نقش بهسزائی در تغذیه بشر داشته باشد تولید سالیانه آن در سطح جهان 314/1 میلیون تن و سطح زیر کشت آن حدود 18/1 میلیون هکتار میباشد - بینام، 2010 الف - . در ایران، سیبزمینی در میان محصولات زراعی، بعد از گندم، برنج و جو، چهارمین رتبه را از نظر تولید سالیانه دارد. با توجه به اهمیت زراعت سیبزمینی در کشور و نقش راهبردي این محصول در امنیت غذایی و نگاه به سطح زیر کشت و نیاز به بذر آن موجب شده است که در سالهاي اخیر اقداماتی براي تولید و تکثیر مینیتیوبر، با تکیه بر توانمنديها و قابلیتهاي داخلی، انجام شود - حسن پناه و همکاران، . - 1387 مینیتیوبر از گیاهچه درون شیشه اي یا میکروتیوبر تولید میشود.
وقتی ارتفاع گیاهچه هاي درون شیشه اي به 4 تا 5 سانتی متر رسید، آنها را به گلخانه انتقال میدهند - مورن هاف، . - 1998 در سالهاي اخیر، کارآمدترین راه براي کنترل و از بین بردن ویروسها در سیبزمینی تولید گیاهچه هاي سالم از طریق ترکیب تیماردهی حرارت و کشت سلول مریستمی از این گیاه به منظور تولید میکروتیوبر و مینیتیوبر در شرایط آزمایشگاهی است - موسلی و همکاران، . - 2007 به طور کلی تولید مینیتیوبر از گیاهچهها در محیط تحت کنترل یا آزمایشگاهی باعث میشود که سرعت تکثیر در برنامه هاي تولید غده بذري افزایش چشمگیري یافته و تعداد نسلهاي مزرعهاي مورد نیاز کاهش یابد - ایمما و مینگ-کاستل، . - 2006 مینی تیوبرها را میتوان از کاشت با تراکم بالا در بسترهاي گلخانهاي بعد از سازگار کردن در ظروف که مخلوط سوبستراهاي مختلف استفاده شده به دست آورد - اییما و مینگ- کاستل، . - 2006 جم و همکاران - 1386 - گزارش کردند که تراکم کاشت بر تاریخ گل دهی و غده زایی در سطح احتمال یک درصد و بر تاریخ استولونزایی در سطح احتمال پنج درصد اثر معنی دار داشت، بهطوريکه در فاصله کاشت 8 سانتیمتر استولونزایی، گلدهی و غدهزایی زودتر اتفاق افتاد و با کاهش تراکم ظهور صفات فنولوژیک با تاخیر مواجه شد.
تئوري و پیشینه تحقیق
با توجه به اهمیت زراعت سیبزمینی در کشور و نقش راهبردي این محصول در امنیت غذایی و نگاه به سطح زیر کشت و نیاز به بذر آن موجب شده است که در سال هاي اخیر اقداماتی براي تولید و تکثیر مینیتیوبر، با تکیه بر توانمنديها و قابلیت هاي داخلی، انجام شود - حسن پناه و همکاران، . - 1387 عملکرد سیبزمینی تابعی از تعداد غده در بوته، متوسط وزن غده و تعداد بوته در واحد سطح میباشد. لذا در تراکمهاي پایین به علت کاهش تعداد بوته در واحد سطح، عملکرد بوته میتواند به شدت کاهش یابد، هرچند در تراکم هاي بالاتر نیز تعداد غده در بوته و اندازه غدهها کاهش یافته و از این طریق احتمال کاهش عملکرد زیاد است، با این وجود در تراکم هاي مطلوب افزایش عملکرد با ایجاد رقابت بهینه بین بوتهها در جهت افزایش مجموع اجزاي تعیین کننده منجر به افزایش عملکرد میشود، همچنین در تراکم هاي مطلوب به دلیل رقابت بهینه بوته ها، گیاه با حداکثر استفاده از نور، آب و عناصر غذایی ماده خشک بیشتري را تولید مینماید - روزبهانی و میرزایی، . - 1385
مواد و روشها
این آزمایش در گلخانه تحقیقاتی شرکت ویلکیچ اردبیل واقع در 5 کیلومتري جاده اردبیل - آستارا در سال زراعی 1390-91 انجام شد. آزمایش به صورت طرح اسپلیت- اسپلیت پلات - کرت دوبار خرد شدهبر - پایه طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. فاکتور اصلی آزمایش شامل چهار رقم سیبزمینی پرمحصول منطقه و کلون امیدبخش 397009-3 به شکل گیاهچههاي به سن چهار هفته اي بودند. فاکتور فرعی تراکمهاي مختلف کاشت گیاهچهها - برحسب تعداد گیاهچه در هر مترمربع - و شامل شش تراکم گیاهی به شکل تعداد 100 گیاهچه در مترمربع با فاصله کاشت - 10 × 10 - سانتیمتر، 150 گیاهچه در هر مترمربع با فاصله کاشت - 8/1 × 8/1 - سانتیمتر، 200 گیاهچه در هر مترمربع - به عنوان شاهد - با فاصله کاشت - 7 × 7 - سانتیمتر، 250 گیاهچه در هر مترمربع با فاصله کاشت - 6/3 × 6/3 - سانتیمتر، 300 گیاهچه در هر مترمربع با فاصله کاشت - 5/8 × 5/8 - سانتیمتر و 350 گیاهچه در هر مترمربع با فاصله کاشت - 5/4 × 5/4 - سانتیمتر از یکدیگر و فاکتور فرعی عمقهاي مختلف بستر کاشت شامل عمق بستر 20 سانتیمتري - شاهد - ،
عمق بستر در زمان کاشت 10 سانتیمتر و خاکدهی بعدي 10 سانتیمتر و عمق بستر در زمان کاشت 15 سانتیمتر و خاكدهی بعدي 5 سانتیمتر - از کل خاكدهی 2/5 سانتیمتر در زمان 8 سانتیمتري بوته و 2/5 سانتیمتري بعدي در زمان 15 سانتیمتري بوته انجام شد - به عبارت دیگر براي خاكدهی تیمارها از ترکیب زمان کاشت استفاده شد. براي تجزیه و تحلیل آماري، دادههاي به دست آمده براي هر صفت در ابتدا با استفاده از برنامه آماري SPSS مورد آزمون یکنواختی قرار گرفتند. دادههاي خام داراي توزیع نرمال با استفاده از نرم افزار SASبراساس طرح دو بار خرد شده در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی در سه تکرار تجزیه و مقایسه میانگینها انجام گرفت. مقایسه میانگینها با آزمون چند دامنه دانکن1 و در سطح احتمال پنج درصد انجام گرفت.
نتایج و بحث
تاریخ استولونزایی: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاریخ استولونزایی به طور معنیدار در سطح احتمال یک درصد تحت تاثیر فاکتورهاي آزمایش رقم، تراکم و خاك دهی قرار گرفت، همچنین اثرات متقابل دو جانبه فاکتورهاي رقم × خاكدهی و تراکم × خاك دهی روي این صفت به ترتیب در سطح احتمال پنج و یک درصد معنیدار شد - جدول . - 1 مطابق با نتایج این آزمایش، وجود تفاوت معنی دار در بین ارقام مختلف سیب زمینی از نظر تاریخ استولنزایی توسط حسینزاده و همکاران - 1387 - گزارش شده است.
تاریخ غده بندي: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر فاکتورهاي آزمایشی روي صفت تاریخ غدهبندي در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. علاوه بر این، اثرات متقابل دو جانبه فاکتورهاي رقم × تراکم، رقم × خاك دهی و تراکم × خاكدهی در سطح احتمال یک درصد و نیز اثر متقابل سه جانبه رقم × تراکم × خاكدهی روي این صفت در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود - جدول . - 1 براساس مقایسه میانگینها مشخص شد که بالاترین تاریخ غدهبندي از رقم ساوالان به دست آمد 64/9 - روز - ، در حالی که ارقام کایزر و مارفونا بدون تفاوت معنیدار آماري کمترین میزان این صفت را داشتند - به ترتیب 60/4 و 59/5 روز - . در بین تراکم هاي مختلف کاشت، بالاترین تاریخ استولون زایی 65/2 - روز - متعلق به کمترین تراکم کاشت 100 - گیاهچه در مترمربع - بود، در حالی که تراکم کاشت 350 گیاهچه، کمترین تاریخ غدهبندي 58/7 - روز - را موجب شد. همچنین تیمار خاك دهی سطح 2 و شاهد، به ترتیب حداکثر و حداقل تاریخ غدهبندي 63/3 - و 60/6 روز - را به خود اختصاص دادند - جدول . - 2 اثرات متقابل رقم × تراکم نشان داد که تاریخ غدهبندي در ترکیب تیماري رقم ساوالان با تراکم کاشت 100
