بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تاثیر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر صفات فنولوژیک و عملکرد دانه دو اکوتیپ گوار - Cyamopsis tetragonoloba L. - آزمایشی در سال1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس در تهران انجام شد.چهار تاریخکاشت 1 - خرداد، 15 خرداد،1 تیر، 15 تیر - ، سه تراکمبوته 130 - ، 200 و 400 هزار بوته در هکتار - و دو اکوتیپ گوار - هندي و پاکستانی - در آزمایشی به صورت اسپلیتپلات فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار بررسی شد. در این آزمایش تاریخ کاشت به عنوان عامل اصلی و فاکتوریل تراکم و اکوتیپ به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند.
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تمامی صفات مورد بررسیشامل تعداد روز تا شروع گلدهی، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی و عملکرد دانهتحت تأثیر اثرات اصلی قرار گرفتند. بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت اول و تراکم 130 هزار بوته در هکتارمعادل 3004 کیلوگرم در هکتار همچنین در تاریخ کاشت اول وازاکوتیپ پاکستانی - 2706کیلوگرم در هکتار - بدست آمد.
مقدمه
کشور ایران با متوسط بارندگی سالانهي 250 میلیمترکه یک سوم میزان بارش جهانی استاز مناطق خشک و نیمهخشک جهان به حساب میآید . - 5 - از مهمترین مشکلات این مناطق کمبود آب است که بر رشد و نمو گیاهان اثر منفی میگذارد. عدم وجود آب کافی و پراکنش غیریکنواخت آن در طول فصل رشد در چنین مناطقی باعث شده است که نیاز آبی گیاهان زراعی به قدر کافی تأمین نشده و گیاهان در معرض تنش کمآبی قرار گیرند. در این شرایط انتخابگیاهان مناسب و بکارگیري روشهاي مدیریت زراعی صحیح، بهرهبرداري از این مناطق درعین کمبود آب را امکانپذیر میسازد. در انتخاب محصولی که به طور خاص براي کشتهاي تابستانه مناسب باشد و بتواند جایگاه مناسبی براي تناوبهاي مشتمل بر غلات پائیزه ایجاد نماید محدودیت وجود دارد.
گوار با نام علمی Cyamopsis tetragonoloba L. - Taub. - گیاهی خودگردهافشان، متعلق به خانواده بقولات و زیرخانواده پروانهآسایان - 1 - که همچنین با نام لوبیاخوشهاي نیز شناخته میشود، گیاهی روزکوتاه با عادت رشدي سریع - 2 - ، گزینهاي مناسب براي تولید دانه در مناطق خشک و نیمه خشک است زیرا نیاز آب نسبتا پائینی دارد و براي برقراري یک سیستم زراعت کم محصول نهاده مناسب میباشد. نیاز آبی گیاه گوار به طور متوسط 2650 مترمکعب آب در هکتار می باشد
خاستگاه و مرکز پراکنش گوار، هند و پاکستان است و براي کشور ما یک گیاه خارجی و غیربومی محسوب میشود. مناسبتهاي اکولوژیک و سودمنديهاي متعدد این گیاه براي اکوسیستمهاي زراعی کشور و مصارف عمده صنعتی و دارویی فرآوردههاي حاصل از دانه این گیاه همراه با امکان بهرهبرداري از شاخساره گیاه بهعنوان علوفه و کود سبز - 3 - ، متخصصین زراعت را مجاب میکند که با انجام تحقیقات پایهاي امکان بهرهبرداري از این گیاه در بوم نظامهاي زراعی کشور را بیازمایند.
مواد و روش
آزمایش در بهار و تابستان در سال1395 درمزرعهتحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه تربیت مدرس با مختصات جغرافیایی 51 درجه و 43 دقیقه طول شرقی، 35 درجه و 8 دقیقه عرض شمالی و ارتفاع 1215 متر از سطح دریا انجام شد.خاك مزرعه دراي بافت شنی لوم بود. عوامل مورد بررسی در این تحقیق شامل چهار تاریخ کاشت 1 - خرداد، 15 خرداد،1 تیر، 15 تیر - ، سه تراکم گیاهی - 130، 200 و 400 هزار بوته در هکتار - و دو اکوتیپ - هندي و پاکستانی - بودند. کشت در هر تاریخ به صورت جوي و پشتهاي با فاصله ردیف 50 سانتیمتر انجام شد. فاصله بوته روي ردیف براي تراکم هاي 130، 200 و 400 هزار بوته در هکتار به ترتیب 15، 10 و 5 سانتیمتر در نظر گرفته شد. آزمایش به صورت اسپلیتپلات فاکتوریل در قالب طرح بلوك کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد.
تاریخ کاشت به عنوان عامل اصلی و تراکم کاشت و اکوتیپ به عنوان عوامل فرعی در نظر گرفته شدند. در آزمایش صفات فنولوژیک شامل: تعداد روز تا شروع گلدهی، تعداد روز تا 50 درصدگلدهی، تعداد روز تا رسیدگی و عملکرد دانه اندازهگیري شدند. براي تجزیه و تحلیل دادههاي بهدستآمده و رسم نمودارها از برنامههاي آماري SAS و Excel استفاده شد. میانگین دادهها با آزمون LSD در سطح پنج درصد مقایسه شدند.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که براي تمام صفات فنولوژیک همه اثرات ساده در سطح یک درصد معنیدار بود و تنها اثرمتقابل دوگانه معنیدار شده اثرمتقابل تاریخ کاشت واکوتیپ براي صفت تعداد روزتا رسیدگی در سطح معنیداري یک درصد بود
جدول -1 تجزیه واریانس عملکرد دانه و صفات فنولوزیک گوار تحت تأثیر تراکم، اکوتیپ و تاریخ کاشت
مقایسه میانگینها در تمامی صفات فنولوژیک نشان داد گوار در تیمار تاریخ کاشت اول - یکم خرداد - طولانی ترین مراحل فنولوژي را داشته است و با تاخیر در کاشت تعداد روز تا رسیدن به هر یک از مراحل فنولوژیک کاسته شد
بررسی اثر تراکم گیاهی نیز حاکی از آن است که افزایش تراکم طولانی شدن مرحله رشد رویشی را به همراه داشته است به طوري که در تراکم 400 هزار بوته در هکتار بیشترین تعداد روز تا شروع گلدهی، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی و تعداد روز تا رسیدگی به ترتیب با متوسط 34/2، 38/1 و 108/6 بدست آمد و با کاهش تراکم گوار فرا ر سیدن این مراحل تسریع شد.
بر این اساس کمترین تعداد روز براي این صفات به ترتیب با متوسط 29/5، 32/6 و 100/6 در تراکم 130 هزار بوته در هکتار حاصل شد. در میان اکوتیپ هاي مورد بررسی هم بیشترین تعداد روز تا شروع گلدهی، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی و تعداد روز تا رسیدگی به ترتیب با متوسط 31/8، 35/2، 111/ در اکوتیپ پاکستانی بدست آمد و این اکوتیپ از نظر این صفات نسبت به اکوتیپ هندي تعداد روز بیشتري را براي دستیابی به این صفات لازم داشت
جدول -2 مقایسه میانگین هاي عملکرد دانه و صفات فنولوزیک گوار تحت تأثیر تراکم، اکوتیپ و تاریخ کاشت
نتایج تجزیه واریانس براي صفت عملکرد دانه نشان داد که همه اثرات اصلی و اثرات متقابل شامل اثرات متقابل تاریخ کاشت در تراکم و تاریخ کاشت در اکوتیپ در سطح یک درصد معنیدار بود - جدول. - 1 نتایج نشان داد که بین تراکمهاي بوته در تاریخ کاشتهاي اول و پانزدهم خرداد از نظر عملکرد دانه اختلاف آماري معنیداري وجود دارد. همانگونه که مشاهده میشود عملکرد دانه گوار با تاخیر در کاشت کاهش مییابد - شکل. - 1 در تاریخ کاشت اول خرداد بیشترین مقدار عملکرد دانه در تراکم 130 هزار بوته در هکتار به دست آمد 3004/ کیلوگرم در هکتار - ، اما در تاریخ کاشت پانزدهم خرداد بیشترین عملکرد دانه در تراکم 200 هزار بوته در هکتار 1834/4 - کیلوگرم در هکتار - ثبت شد
شکل .1 مقایسه میانگین اثرمتقابل تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد دانه
نتایج برشدهی اثر متقابل تاریخ کاشت و اکوتیپ نشان داد عملکرد دانه اکوتیپها در تاریخ کاشت اول و پانزدهم خرداد اختلاف معنیدار داشتند - شکل. - 2 در تاریخ کاشت اول خرداد اکوتیپ پاکستانی بیشترین عملکرد دانه 2706/1 - کیلوگرم در هکتار - را تولید کرد. در تاریخ کاشت پانزدهم خرداد نیز اکوتیپ پاکستانی با 1773/7 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه بیشتري را در مقایسه با اکوتیپ هندي 1204/3 - کیلوگرم درهکتار - تولید کرد. به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که اکوتیپ پاکستانی در تاریخ کاشتها و تراکمهاي مختلف نسبت به اکوتیپ هندي برتري معنیداري داشت.
شکل .2 مقایسه میانگین اثر متقابل تاریخ کاشت و اکوتیپ بر عملکرد
در مورد تاریخ کاشتهاي مختلف میتوان گفت کشت گوار در تاریخ اول خرداد بهترین نتیجه را در پیداشت به طوري که بیشترین عملکرد دانه در این تاریخ به دست آمد. با تاخیر در کاشت، طول فصل رشد رویشی و زایشی گوار کاهش یافت در نتیجه در طول فصل،فرصت کافی براي اینکه ظرفیت فتوسنتز و انتقال مواد قتوسنتزي گیاه به طور کامل به منصه ظهور برسد
