بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور بررسی تأثیر تراکم بوته بر عملکرد کمی و کیفی ارقام کلزا در شمال خوزستان تحقیقی در پاییز 1393 در اراضی کشاورزی شهرستان شوش انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب بلوک کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل ارقام - Jerome-Jerry-Julius- H401 - به عنوان فاکتور اول و تراکم بوته شامل 60 - ، 70 و 80 بوته در واحد سطح - به عنوان فاکتور دوم بودند. نتایج نشان داد که ارقام بر تعداد شاخه فرعی، عملکرد دانه، عملکرد روغن و عملکرد پروتئین در سطح آماری یک درصد و بر ارتفاع بوته و درصد روغن در سطح آماری پنج درصد معنی دار بودند. تیمار تراکم بر تعداد شاخه فرعی، عملکرد دانه، عملکرد روغن و عملکرد پروتئین در سطح آماری یک درصد و بر ارتفاع بوته و درصد روغن در سطح آماری پنج درصد معنی دار بودند. برهمکنش رقم و تراکم بر ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، عملکرد دانه، عملکرد روغن و عملکرد پروتئین در سطح آماری یک درصد و درصد روغن در سطح آماری پنج درصد معنی دار بودند. با توجه به نتایج بیشترین عملکرد دانه با 3170 کیلوگرم در هکتار به رقم H401 با تراکم 80 بوته در مترمربع و کمترین با 1450 کیلوگرم در هکتار به Jerome با تراکم 60 بوته در مترمربع متعلق بودند. بیشترین عملکرد روغن با 1331 کیلوگرم در هکتار به رقم H401 با تراکم 80 بوته در مترمربع و کمترین با 609 کیلوگرم در هکتار به Jerome با تراکم 60 بوته در مترمربع متعلق بودند. واژه های کلیدی: رقم، تراکم شوش دانیال، کلزا.
مقدمه
کلزا یکی از مهمترین دانه های روغنی است که با داشتن 35 تا45 درصد روغن، 20 تا 35 درصد کربوهیدرات و با تولیدی سالانه حدود 40 میلیون تن، یکی از ارزشمندترین محصولات در تامین روغن خوراکی انسان است؟ کاه وکلش این محصول، دارای کیفیتی نزدیک به کاه وکلش گندم است و برداشت قبل از گل دهی کامل، علوفه ای سرشار از پروتئین تولید می کند - ناصری، . - 1370 علاوه بر مصارف آن در تغذیه انسان و دام، این نبات، مصارف صنعتی هم دارد که ازآن جمله می توان به استفاده در صنایع صابون سازی، بافندگی، چرم سازی، پلاستیک، موم و غیره اشاره نمود؟ تراکم بوته، از مهمترین فاکتورهای تاثیرگذار در تولید کلزا است؟ تراکم مناسب، موجب انطباق مراحل رشد و نمو با شرایط مطلوب آب وهوایی از جمله حرارت، رطوبت، نور و طول روز می شود و گیاه، حداکثر بهره برداری ا ز امکانات و نهاده ها را به عمل می آورد و حداکثر تولید را خواهد داشت؟ با اعمال تراکم مناسب، تمام عوامل محیطی و نهاده ها به طور بهینه مورد استفاده کامل گیاه قرار می گیرد و با پایین آمدن رقابت و به وجود آمدن فضای مناسب جهت عملیات داشت، کیفیت وکمیت محصول تولیدی ارتقای خواهد یافت - اوزر، . - 2003 میانگین عملکرد مزارع کلزا در ایران حدود 660 کیلوگرم در هکتار برآورد شده است. یکی از راه های مناسب افزایش عملکرد در واحد سطح استفاده از ارقام مناسب و سازگار با شرایط اقلیمی هر منطقه در تراکم مناسب کاشت است، به نحوی که حداقل رقابت تخریبی داشته باشد - حمیدی و ناصری، . - 2008 در تراکم های بیش از حد ایجاد میکروکلیمای نامناسب و به دنبال آن خطر شیوع بیماری ها و آفات، عملکرد دانه را کاهش می دهد. طبق مطالعات کوانگی و همکاران - - 2008 تراکم بیش از80 بوته در متر مربع در بهار از تعداد خورجین ها و همچنین تعداد انشعابات ساقه می کاهد. در تراکم های کاشت بهینه، بوته ها قبل از مرحله افزایش رشد طولی ساقه به مرحله 8 برگی با قطر ساقه حدود 2 سانتیمتر رسیده و مقاومت خوبی نسبت به سرمای زمستانه از خود نشان خواهند داد - بری و اسپینگ، . - 2006 تراکم بوته، تاثیر قابل توجهی بر میزان شاخه دهی و لذا ،تعداد غلاف وسایر اجزای عملکرد دارد. با افزایش تراکم، تعداد شاخه های فرعی کم می شود وبه دنبال آن تعداد غلاف در بوته نیز کاهش مییابد - سی و والتون، . - 2004 در تحقیقی دیگر نشان داده شد تراکم با صفاتی چون تعداد شاخههای فرعی در بوته و تعداد غلاف در شاخه، رابطه منفی و با تعداد غلاف در متر مربع، رابطه مثبت دارد. همچنین مشخص شد که تراکم 40 بوته در متر مربع، حداقل تراکم مورد نیاز جهت نیل به عملکرد مطلوب است - جودی و همکاران، . - 2006
مواد و روشها
این آزمایش در منطقه جریه سید راضی در 3 کیلومتری شمال شهرستان شوش در آبان ماه اجرا گردید. این منطقه با طول جغرافیایی 48 درجه و 32 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه شمالی و ارتفاع 82 متر از سطح دریا در فاصله 100 کیلومتری از مرکز استان، در شمال غرب خوزستان واقع شده است. به طور کلی آب و هوای استان خوزستان نیمه استوایی، دارای تابستان های گرم وخشک و طولانی و زمستان های بارانی و مرطوب است. فصل گرمای خوزستان از اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر مهر ادامه می یابد. دوره بارندگی بطور معمول بین ماه های آبان تا اردیبهشت بوده که در مناطق شمال جلگه خوزستان میزان بارندگی بیشتر و در مناطق جنوبی و شرق کمتر و محدودتر است. براساس بررسی های آماری جهت غالب بادهای منطقه جنوب، جنوب غربی به شمال، شمال شرقی می باشد. جمع ساعات آفتابی سالانه بیش از 2700 ساعت و تبخیر به بیش از 2400 میلی متر می رسد. براساس تقسیم بندی دو مارتن منطقه جزو مناطق نیمه خشک و براساس کلیموگرام آمبرژه دارای آب و هوای گرم می باشد. با توجه به اهمیت خاک در رشد و نمو گیاه، مشخص نمودن خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک قبل از انجام عملیات زراعی حائز اهمیت است. در این آزمایش، جهت نمونهگیری از خاک بطور تصادفی از عمق 0-30 سانتیمتر هشت نمونه خاک از قسمتهای مختلف زمین بصورت زیگزاگ گرفته و سپس با هم مخلوط گردید و جهت انجام تجزیه عناصر و سایر پارامترها، به آزمایشگاه خاکشناسی فرستاده شد. نتایج تجزیه خاک در جدول زیر ارائه شده است. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و به صورت فاکتوریل در سه تکرار و با دو فاکتور رقم و تراکم اجرا گردید. ارقام شامل - Jerome-Jerry-Julius- H401 - به عنوان فاکتور اول و تراکم بوته شامل 60 - ، 70 و 80 بوته در واحد سطح - به عنوان فاکتور دوم تعیین شدند. عملیات تهیه زمین شامل شخم با گاوآهن، دو دیسک عمود بر هم و ماله بود. پس از پیاده نمودن طرح تحقیقی روی زمین کودهای شیمیایی پایه بر اساس آزمون خاک در مزرعه توزیع و به زیر خاک برده شد.کاشت و آبیاری اول در 93/8/15 انجام شد. عملیات داشت شامل آبیاری و مبارزه با علف های هرز و ... انجام شد. یک ردیف از هر کرت برای نمونه برداری و یک ردیف برای برداشت نهایی و دو ردیف کناری و یک ردیف وسط و نیم متراز ابتدا و انتها هر کرت به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد. هر کرت شامل 6 خط کشت - پشته ای دو خط کاشت - به فاصله 75 سانتی متر و طول 6 متر در نظر گرفته شد. ضمنا تیمارهای تراکم طبق تیمارهای مورد نظر اعمال شد. بین کرت های اصلی 3 خط نکاشت و بین کرت های فرعی 2 خط نکاشت، فواصل بین بلوک ها دو متر در نظر گرفته شد. عملیات کاشت با دست و در تاریخ 1393/8/15 اجرا گردید. در طول دوره رشد و نمو کلزا شامل آبیاری ، وجین علف های هرز ، تنک کردن بود که به صورت زیر انجام گرفت. پس از انجام عملیات کشت بذر بلافاصله آبیاری تکرارها بصورت همزمان انجام گرفت. تا زمان رسیدگی کامل آبیاری طبق نیاز گیاه اعمال شد. به منظور ایجاد شرایط مطلوب رشد برای گیاه کلزا و نیز برای کنترل علف های هرز عملیات وجین به صورت دستی در دو نوبت انجام گرفت. در مرحله 2 تا 4 برگی پس از حصول اطمینان از سبز شدن و استقرار کامل بوته ها،بوته های اضافی حذف و بصورت تک بوته باقی ماندند. برداشت نهایی با رعایت حاشیه از خط مربوط به عملکرد نهایی به میزان 2,5 مترمربع برداشت شد و سپس دانه از غلاف جدا و عملکرد دانه با رطوبت %14 محاسبه شد. ارتفاع گیاه: ارتفاع گیاه از سطح خاک در پایان دوره رشد گیاه،قبل از برداشت نهایی اندازه گیری شد.برای تعیین ارتفاع بوته از سطح خاک از هر پلات سه بوته بصورت تصادفی انتخاب و با متر از پائین ساقه تا انتهای ساقه اندازه گیری به عمل آمد. تعداد شاخه فرعی در بوته: تعداد شاخه فرعی سه بوته را شمارش کرده و میانگین آنها به عنوان تعداد شاخه فرعی ثبت گردید. عملکرد دانه: برای تعیین عملکرد دانه، مساحتی معادل دو و نیم متر مربع از خط عملکرد را در نظر گرفته و با حذف حاشیه ها و پس از جداسازی غلاف ها و جدا نمودن دانه ها ، عملکرد دانه با رطوبت %14 در واحد سطح تعیین گردید. درصد روغن: نمونه ای از دانه های هر تیمار به آزمایشگاه انتقال و درصد روغن با دستگاه سوکسله تعیین شد. عملکرد روغن: عملکرد روغن از درصد روغن ضربدر عملکرد دانه بدست آمد. درصد پروتئین: درصد پروتئین نیز در آزمایشگاه با دستگاه کجدال تعیین شد. عملکرد پروتئین: عملکرد پروتئین از درصد پروتئین ضربدر عملکرد دانه بدست آمد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SAS انجام گرفت. برای مقایسه میانگین داده ها از آزمون دانکن و برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده گردید.
نتایج
ارتفاع بوته: نتایج تجزیه واریانس نشان داد تیمارهای رقم و تراکم بر صفت ارتفاع بوته در سطح احتمال پنج درصد و برهمکنش رقم و تراکم بر این صفت در سطح احتمال یک درصد معنی دار بودند - جدول . - 1 نتایج مقایسه میانگین نشان داد در ارقام بیشترین ارتفاع بوته با 119 سانتیمتر به ارقام Julius و Jerry و کمترین با 112 سانتیمتر به رقم Jerome متعلق بودند - جدول . - 2 همچنین در تیمارهای تراکم بیشترین ارتفاع بوته با 112 سانتیمتر به تراکم 80 بوته در مترمربع و کمترین با 109 سانتیمتر به تراکم 60 بوته در مترمربع تعلق داشتند - جدول . - 3 نیز در برهمکنش رقم و تراکم بیشترین ارتفاع بوته با 126 سانتیمتر به رقم Jerry با تراکم 80 بوته در مترمربع و کمترین با 104 سانتیمتر به H401 با تراکم 60 بوته در مترمربع متعلق بودند - جدول . - 4 همانطور که ملاحظه شد ارتفاع گیاه علاوه بر اینکه یک خصوصیت ژنتیکی است تحت تاثیر عوامل محیطی مانند نور،
