بخشی از مقاله
چکیده
حل مسئله، عالیترین فرآیند ذهن یا به تعبیر گانیه - - 1985، قاعده ی سطح بالاتر، شامل پنج مرحله است که با توجه به حروف اول کلمات این مراحل پنج گانه به زبان انگلیسی آن را با سرواژه IDEAL معرفی کردهاند. این مراحل عبارت اند از: تشخیص مسئله، تعریف هدفها و بازنمایی مسئله، کشف راهحل مسئله، اقدام روی راهحلهای کشفشده و نگاه به عقب. از آنجا که پرداخت موفق این رویکرد در رمانهای نوجوان میتواند به مخاطبان نوجوان کمک کند در برابر مسائل زندگی شان راه حلی مناسب را برگزینند، نگارندگان این ضرورت را احساس کردند که با بررسی نمونه هایی از رمان های نوجوان، الگوهایی مناسب برای بهره مندی و استفاده ی مخاطبان بیابند.
با این هدف، رمان نوجوان حتی یک دقیقه کافی است نوشته ی آتوسا صالحی که یکی از کتاب های برگزیده ی فهرست لاکپشت پرنده است، انتخاب شد؛ زیرا به گمان نگارندگان، این رمان با توجه به مبانی رویکرد آموزش تفکر حل مسئله شایان توجه و بررسی بود؛ ازاینرو نگارندگان مقاله ی حاضر، متن این رمان را برای دستیابی به پاسخ این پرسش که نویسنده تا چه اندازه در آموزش تلویحی حل مسئله به نوجوانان برای رویارویی با مسائل ناقص تعریفشدهی موجود در زندگی، موفق عمل کرده است، بررسی و واکاوی کردهاند.
.1 مقدمه
در طبقهبندیهای جدید، انواع متفاوتی برای تفکر قائل میشوند: تفکر خلاق، تفکر انتقادی، تفکر حل مسئله و غیره، که در میان آنها تفکر حل مسئله از اهمیتی بسزا بهرهمند است؛ زیرا عالیترین فرآیند ذهن محسوب میشود. - نک: فیشر، - 1385 برای آموزش این نوع تفکر پنج مرحله وجود دارد که با توجه به حروف اول کلمات این مراحل پنج گانه به زبان انگلیسی آن را با سرواژه IDEAL معرفی کرده اند.
این مراحل عبارت اند از: تشخیص مسئله، تعریف هدفها و بازنمایی مسئله، کشف راهحل مسئله، اقدام روی راهحلهای کشفشده و نگاه به عقب. ارائهی موفق آموزش این نوع تفکر در رمانهای نوجوان میتواند راهنمای خوبی برای مخاطبان در مواجهه با مسائل ناقص تعریفشدهی زندگی باشد. در رمان حتی یک دقیقه کافی است، با یکی از مسئلهسازترین سوالهای این گروه سنی مواجه هستیم. این رمان به واکاوی مسئلهی هویت میپردازد. در این جستار کوشیدهایم آموزش تلویحی مراحل پنجگانهی این نوع تفکر را در رمان آتوسا صالحی واکاوی کرده و توفیق وی را در پرداخت آن بررسی کنیم.
.2 پیشینه و ضرورت تحقیق
در جستجوهای انجامشده، نگارندگان نمونهای از نقد و بررسی یک رمان را از منظر آموزش تفکر حل مسئله در ادبیات فارسی نیافتند و دربارهی رمان مورد بررسی نیز تنها یک مقاله در نقد کلی اثر یافتند: وقتی خودِ رمان هم کافی نیست - نقد و بررسی رمان حتی یک دقیقه کافی است اثر آتوسا صالحی - . با نظر به این مطلب که تفکر حل مسئله عالیترین فرآیند ذهن است و مخاطب رمان حتی یک لحظه کافی است هم نوجوانان هستند و آموزش این نوع تفکر به ایشان بسیار حائز اهمیت است، نگارندگان این رمان را برگزیدند که هم رمان برگزیدهی بخش نوجوان یازدهمین دوره جشنواره شهید غنی پور است وهم یکی از کتاب های برگزیده ی فهرست لاکپشت پرندهی سال 1391 بوده است. باید اضافه کرد که مطلب دیگری که نگارندگان را بیشتر برای انتخاب این کتاب مصصم کرد، موضوع این رمان بود. حتی یک دقیقه کافی است به دغدغهای میپردازد که مسئلهی اصلی نوجوانان است و آن چیزی نیست جز بحران هویت. نوجوانان هماره به دنبال جواب این سوال هستند: من کیستم؟
.3 نظریه
حل مسئله، عالیترین فرآیند ذهن یا به تعبیر گانیه - - 1985، قاعده ی سطح بالاتر، شامل پنج مرحله است که با توجه به حروف اول کلمات این مراحل پنج گانه به زبان انگلیسی آن را با سرواژه IDEAL معرفی کردهاند. این مراحل عبارتاند از: تشخیص مسئله - Identification - ، تعریف هدفها و بازنمایی مسئله - Definition - ، کشف راهحل مسئله - Exploration - ، اقدام روی راهحلهای کشفشده - Action - و نگاه به عقب - . - Looking back اولین گام در حل مسئله تشخیص آن است؛ یعنی درک اینکه مسئلهای وجود دارد. در واقع تشخیص مسئله نقشی اساسی در حل مسئله یا مشکل دارد. بایلر و اسنومن - - 1993 کلید حل مسئله را کنجکاوی و نارضایتی میدانند.
پس از اولین گام نوبت به تعریف هدفها و بازنمایی مسئله می رسد. به منظور تعریف و درک مسئله بایداطلاعات مناسب را گردآوری و از جزئیات نامرتبط صرفنظر کرد. علاوه براین، مسئله باید به طور درست ارائه شود. روش متداول ارائه ی مسئله بیان شفاهی یا کتبی آن است. البته، می توان مسئله را به انحاء دیگری نیز ارائه کرد: تصاویر، نمودارها، معادلات، طرحها و نقشهها. این فرآیند بازنمایی مسئله نامیده میشود. وولفلک - 2004 - معتقد است که مسئله های داستانی - مسائلی که به صورت شفاهی یا کتبی بیان می شوند باید درست بازنمایی شوند تا مخاطب به خوبی آن ها را درک کند.
