بخشی از مقاله
چکیده
40 نمونه ماهی سفید دریای خزر - Rutilus kutum - از صیدگاههای پره ناحیه خزر آباد در سواحل جنوبی دریای خزر جمعآوری شدند. ماهیان سنی بین 2 تا 6 سال داشتند،30 صفت ریخت سنجی برای تفکیک جنسیت انتخابشده، سپس با استفاده از برنامه SPSS و با روش PCA به جداسازی جنسهای نر و ماده با استفاده از این صفات اقدام شد. با توجه به آنالیز دادهها و نمودارهای رسم شده نتیجهگیری شد که این صفات بهطور جامع نمیتواند جنسهای نر و ماده را از هم جدا کند.
مقدمه
چگونگی تشخیص ماهی سفید نر از ماده در هنگام بلوغ فوقالعاده ساده بوده، بهطوریکه ماهی ماده معمولا درشتتر از ماهی نر هم سن خود بوده و دارای شکمی برآمده و هیچ زائده ای بر روی سر و بدن آن وجود ندارد درصورتیکه ماهی نر اندامی کشیده و بر روی سر آن زائدهها و یا لکهها سفید Epithelial tubercle مشاهده میشود؛ که به هنگام مهاجرت و تخمریزی این زوائد درشتتر و قابللمس و رؤیت است. تفکیک جنسیت ماهی در غیر از زمان تولیدمثل و درزمانی که ماهی به بلوغ نرسیده، مشکل بوده اما تشخیص جنسیت در زمان قبل از بلوغ، اهمیت فوقالعادهای برای مدیریت و برنامهریزی شیلاتی دارد.
مواد و روشها
40 نمونه ماهی سفید از صیدگاه های پره ناحیه خزر آباد در سواحل جنوبی دریای خزر جمع آوری شدند. نمونه های صیدشده با استفاده از روش های معمول و استاندارد زیست سنجی شدند که اندازهگیری این صفات بهوسیله کولیس با دقت 0,1 میلیمتر انجام شد. که در این میان 30 صفت ریخت سنجی انتخاب شدند. با توجه به اینکه دادههای حاصل از زیستسنجی از ماهیانی گرفته شد که دارای طولهای متفاوت میباشند، دادهها قبل از تجزیه وتحلیل با استفاده از فرمول بیچام استاندارد شدند. استاندارد کردن داده های ریخت سنجی تغییرات حاصل از رشد آلو متریک را کاهش میدهد.
= Mt مقادیر استانداردشده صفات
= L میانگین طول استاندارد برای کل نمونه
= b ضریب رگرسیونی بین log M0 و log L0
برای تعیین صفات مناسب برای جداسازی جنسهای نر و ماده از روش تجزیه به مؤلفههای اصلی PCA در نرمافزار SPSS استفادهشده است. در این روش صفات مناسبی که باعث جداسازی جنسها میشوند بر اساس فاکتورها تفکیک میشوند.
نتایج و بحث
با استفاده از روش مؤلفههای اصلی از 30 صفت بررسیشده عاملهایی به وجود آمده که ویژگیهای خاصی از ارتباط صفات را نشان میدهند. تغییرات مقادیر هر عامل برای صفات ریخت شناختی نشان میدهد که هر چه میزان واریانس یک عامل بیشتر باشد ضریب شرکت آن عامل در تفکیک جنسها بیشتر خواهد بود. زمانی دو صفت به هم وابسته هستند که دارای ضریب عامل بزرگتری باشند و از صفات جداکننده جنسها میباشند.
در مورد صفات بررسیشده 4 فاکتور با مقدار ویژه بزرگتر یک و واریانس تجمعی 80 درصد تنوع صفات بین افراد انتخاب شدند که در جدول شماره 1 آمده است. در مورد فاکتور اول ارتفاع باله مخرجی، عرض ساقه دمی، طول ساقه دمی، قطر افقی چشم، فاصله جلویی باله سینهای انتخاب شدند؛ و در مورد فاکتور دوم عرض سر و فاصله جلویی باله پشتی و در مورد فاکتور سوم ارتفاع سر در مرکز چشم، جدا شدند، هیچکدام از صفات دارای مقادیر بزرگتر از یک نسبت به فاکتور چهارم در بین افراد این دو جنس نمیباشند.
جدول شماره :1 فاکتورهای جداکننده صفات ریخت سنجی
بر اساس مقادیر مؤلفههای اول و دوم صفات ریخت سنجی که دارای بالاترین مقدار ویژه و درصد واریانس نسبی بودند پراکنش افراد در محیط PCA رسم گردید. که دو جنس نر و ماده همانطور که در نمودار شماره 1 دیده میشود قابلتفکیک نمیباشند.
نمودار :1 پراکنش فاکتورهای اول و دوم صفات ریخت سنجی برای جداسازی جنسها
در مورد صفات ریخت سنجی نسبی، 4 فاکتور انتخاب شدند که در جدول شماره 2 آمده است. صفات نسبی طول استاندارد به ارتفاع ساقه دمی و طول استاندارد به ارتفاع بدن و طول استاندارد به عرض سر دارای مقادیر بزرگتر نسبت به بقیه صفات در فاکتور اول میباشند. در فاکتور دوم صفات نسبی طول سر به ارتفاع ساقه دمی و طول سر به فاصله جلویی حدقه چشم تا پوزه دارای مقادیر بزرگتری میباشند. در فاکتور سوم طول سر به ارتفاع باله مخرجی دارای مقدار بزرگتری میباشد. در فاکتور چهارم طول استاندارد به ارتفاع سر دارای مقدار بزرگتری نسبت بقیه صفات میباشد.
جدول شماره :2 فاکتورهای جداکننده صفات ریخت سنجی نسبی
