بخشی از مقاله
هدف: مطالعه حاضر به منظور برآورد ارزیابی خطر غذایی فلزات نیکل و کادمیوم ناشی از مصرف ماهیکُلمه - - Rutilus rutilus caspius تالاب بین-المللی میانکاله در سال 1391 انجام پذیرفت.
مواد و روشها: 15 قطعه ماهیکُلمه توسط تور پره به طریق تصادفی صید شد. هضم شیمیاییبافت عضله به روش هضم تَر صورت گرفت. آنالیز میزان فلزات به روش جذب اتمی و با استفاده از دستگاه Thermo مدل GFS97 انجام شد.
نتایج و بحث: میانگین غلظت نیکل و کادمیوم در بافت عضله ماهیکُلمه به ترتیب، 0/21 و 0/26 میلیگرم بر کیلوگرم به دست آمد. این مقدار از میزان مجاز تعیین شده بوسیله سازمانهای FAO و WHO کمتر بود. شاخص ارزیابی خطر هدف - THQ - برای فلزات نیکل و کادمیوم در بافت عضله کمتر از 1 محاسبه شد که نشان از عدم وجود ریسک غذایی برای این فلزات میباشد.
همچنین آنالیز آماری دادهها نشان داد که جذب روزانه - 4/2 - و هفتگی - 29/4 - نیکل و جذب روزانه - 5/2 - و هفتگی - 36/4 - کادمیوم با توجه به میزان سرانهی مصرف هر ایرانی 20 - گرم در روز - که توسط FAO اعلام شده است، پایینتر از مقادیر مجاز قابل تحمل روزانه و هفتگی توصیه شده PTDI - و - PTWI توسط JECFA و USEPA میباشد.
نتیجهگیری کلی: نتایج این مطالعه نشان داد که در حال حاضر مصرف ماهیکُلمه با نرخ کنونی از نظر فلزات مورد مطالعه برای مصرفکنندگان آن از نظر بهداشت و سلامتی خطری ندارد.
مقدمه
فلزات سنگین به دلیل رفتارهای تجمعی، تجزیه ناپذیر بودن و سمیت بالا سهم عمدهای از آلودگی اکوسیستمهای آبی را شامل میشوند. فعالیت-های انسانی در بخش صنعت و کشاورزی، دفع فاضلابها، روانابهای سطحی شهرها، فرسایش پوسته زمین و نهشتهای اتمسفری مقادیر زیادی از فلزات سنگین را وارد اکوسیستمهای آبی مینماید. فلزات سنگین قادر هستند که سلامت عمومی انسانها و سایر موجودات زندهای که با آنها در تماس بوده را به مخاطره بیاندازد و تعادل اکولوژیکی را بر هم بزنند
بزرگنمائی زیستی بهعنوان عاملی برای تجمع غلظتهای مضر فلزات سنگین در بافتهای موجودات میباشد. در واقع آلایندههایی که در غلظتهای بالا در آب و رسوبات یافت نمیشوند در بافت مصرفکنندگان بالای زنجیره غذایی یافت میشوند . - Rattner, 2000 - فلزات میتوانند توسط ماهی از آب، غذا، رسوب و مواد ذرهای معلق گرفته شود
پذیرش فلزات توسط ماهیان در اکوسیتمهای آبی آلوده متفاوت است و به احتیاجات اکولوژیکی، سوخت و ساز و عوامل دیگری از قبیل شوری، سطح آلودگی آب، غذا و رسوب بستگی دارد. ماهیان فلزات را در بافتهای خود تجمع میدهند، در صورتی که انسان از این بافتها تغذیه کند این فلزات وارد بدن انسان شده، که این مکانیسم منجر به اثرات حاد و مزمن در انسان میگردد
میزان تاثیر فلزات سنگین بر انسان و آبزیان بستگی به غلظت و نوع عنصر دارد . - Ghaedi et al., 2007 - مطالعات متعددی توسط محققین مختلف جهت اندازهگیری غلظت فلزات سنگین در موجودات آبزی از جمله ماهیان در محیطهای مختلف دنیا انجام گردیده است. Filazi و همکاران - 2003 - مقادیر تجمع فلزات سنگین را در ماهی کفال طلایی - Mugil auratus - در دریای سیاه و سواحل ترکیه اندازهگیری کردند. Cheung و همکاران - 2008 - ، تجمع فلزات آرسنیک، کادمیوم، کروم، مس، جیوه، نیکل، سرب و روی را در تعدای از ماهیان رودخانهای و دریایی در جنوب چین مورد بررسی قرار دادند.
هدف از تحقیق حاضر تعیین میزان فلزات سنگین نیکل و کادمیوم در بافت عضله ماهیکُلمه از گونههای پرمصرف در رژیم غذایی مردم شمال کشور در سواحل جنوبی دریای خزر میباشد. ارائه نتایج به سازمانهای زیربط علاوه بر کمک به حفظ بهداشت و سلامت و توسعه پایدار جامعه، باعث پیشگیری از بروز برخی از بیماریها و مقدمهای به منظور تحقیقات بعدی خواهد بود.
مواد و روشها
نمونهبرداری و آمادهسازی نمونهها
درسال 1391 با مجوز رسمی از سازمان حفاظت محیطزیست و سازمان شیلات تعداد 15 قطعه ماهیکُلمه - - Rutilus rutilus caspius از تالاب بینالمللی میانکاله، واقع در جنوب شرقی دریای خزر توسط تور پره به طریق تصادفی صید شد. سپس ماهیان به آزمایشگاه منتقل شدند و پس از کدگذاری، بیومتری شده و سپس توسط ترازوی دیجیتال با دقت 0/01 - گرم - وزن شدند.
قبل از کالبد شکافی و آماده سازی، نمونههای ماهی با آب مقطر شستشو داده شد تا پوشش لزج و ذرات خارجی جذب کننده فلزات از سطح بدن دفع گردد. سپس بافت عضله هر ماهی توسط تیغه اسکالپل عاری از آلودگی به دقت جدا شد و درون ورقههای پلاستیکی عاری از آلودگی قرار داده شد. نمونههای بافت کدگذاری شدند و تا زمان شروع آنالیز در دمای منهای 20 درجه سانتیگراد قرار داده شدند.
به منظور آمادهسازی نمونهها برای قرائت توسط دستگاه جذب اتمی، ابتدا مقدار 1 گرم از هر یک از بافتهای عضله ماهیان را به دقت وزن کرده - وزنتر - و در ارلن مایر 50 میلی لیتر قرار داده شدند. 4/5 میلی لیتر اسید نیتریک - 65 درصد - به هر نمونه اضافه گردید. نمونهها در طول شب در آزمایشگاه قرارگرفتند - بدون حرارت دادن - تا به آهستگی هضم شوند. روز بعد 1/5 میلی لیتر اسید پر کلریک 72 - درصد - به نمونهها اضافه شد.
سپس نمونهها بر روی حمام شن - Hot plate - در دمای 150 درجه سانتیگراد به مدت 6ساعت قرار داده شدند تا کاملاً هضم شوند. پس از هضم، نمونهها در هوای محیط قرار داده شد تا سرد شوند. در پایان با استفاده از آب دیونیزه نمونهها را به حجم 25 میلی لیتر رسانده و سپس محلولهای به حجم رسانده شده توسط کاغذ صافی واتمن 0/45 - میکرومتر - فیلتر شدند . - FAO, 1983 - محلول استاندارد هر فلز از محلول 1000 ppm آن فلز تهیه شد. اندازهگیری غلظت فلزات مورد مطالعه با استفاده از دستگاه جذب اتمی Scientific Equipment GBS انجام شد.
آنالیزهای آماری
آنالیزهای آماری دادهها با استفاده از نرم افزار SPSS - نسخه - 20 صورت پذیرفت . نرمال بودن دادهها با استفاده از آزمون شاپیرو -وایک مورد ارزیابی قرار گرفت. دادهها توزیع نرمال داشتند. به جهت بررسی میزان همبستگی بین فلزات نیکل و کادمیوم در بافت عضله ماهیکُلمه از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد.
جهت محاسبه THQ از فرمول زیر استفاده شد . - US EPA- 2012 -
و جذب روزانه:
=EF بسامد در معرض قرار گرفتن 350 - روز در سال - ؛
=ED مدت زمان در معرض قرار گرفتن 70 - ساله برای بزرگسالان - ؛
= FIR میزان مصرف ماهی - کیلوگرم، برای هر فرد در روز - ؛
=C غلظت فلز در ماهی - mg kg-1 - ؛
=RfDدُز رفرنس؛
=WAB متوسط وزن 65 - - kg - کیلوگرم برای بزرگسالان - ؛
=ATn متوسط زمان در معرض قرار گرفتن ماده سرطان زا 365 - روز در سال . - ED
نتایج و بحث
میانگین غلظت فلزات نیکل و کادمیوم در بافت عضله ماهی کلمه دریای خزر به ترتیب 0/21 و 0/26 میلیگرم بر کیلوگرم به دست آمد - جدول شماره . - 1 همچنین نتایج حاصل از بیومتری این ماهی نیز در جدول شماره 2 نشان داده شده است.
×جدول :1 میانگین غلظت فلزات سنگین نیکل و کادمیوم در بافت عضله ماهی کلمه - میلیگرم برکیلوگرم وزنتر -
براساس گزارش فائو سرانه مصرف ماهی در ایران برای هر فرد بزرگسال 20 گرم در روز که برابر با 140 گرم ماهی در هفته میباشد. میزان جذب روزانه برای یک فرد 65 کیلوگرمی در جدول شماره 3 نمایش داده شده است. بنابراین میزان جذب روزانه نیکل و کادمیوم برای یک فرد بزرگسال به ترتیب 6/19×10-8 و 7/67 ×10-8 میلیگرم در روز برآورد شد. همان طور که مشاهده میشود میزان جذب روزانه کادمیوم از نیکل بیشتر است.
جدول : 3 جذب روزانه برای یک فرد 65 کیلوگرمی
