بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق بخشی از نتایج پروژه های انجام یافته درسالهای 1387 لغایت 1389 می باشد که بر روی تراکم، زی توده و پراکنش گروههای زیستی شامل زئوپلانکتون، شانه دارو برخی ماهیان از جمله کیلکا ماهیان در سواحل جنوبی دریای خزر به اجرا درآمده است. نتایج نشان داد طی سالهای 1378-90 به دلیل گسترش شانه دار مهاجم و تغذیه شدید ازگونه های زئوپلانکتونی بویژه.Eurytemora sp، بعنوان غذای اصلی کیلکا ، میزان صید کیلکا ماهیان نیز از 95 هزار تن صید در سال 1379 با کاهش سریعی مواجه شده و در سال 1389 به 27 هزار تن رسیده است.
با توجه به این که کیلکا ماهیان جزو گروه ماهیان دریازی می باشند بیشتر تحت تاثیر استرس های محیطی که ناشی از دستکاری های انسانی بر محیط زیست آبی می باشد قرار می گیرند و نیز احتمال تاثیر قفس های پرورش ماهی بر روی جوامع کیلکا ماهیان بدلیل اندازه کوچک آنها، قابل دسترس بودن، سهل و الهضم بودن و بویژه آسیب به بچه ماهیان کیلکای معمولی که بوفور در مناطق ساحلی زیست مینمایند دور از انتظار نخواهد بود.
از آنجا که صید ماهیان خاویاری نیز در واحد سطح در مناطق ساحلیعمدتاً بیشتر از اعماق میباشد و در حال حاضر نیز با کاهش ذخایر آنچوی و چشم درشت، وابستگی تغذیه ای ماهیان خاویاری به کیلکای معمولی اجتناب ناپذیر میباشد، توصیه میگردد که ممنوعیت و یا محدودیت صید در اعماق کمتر از 40 متر اعمال وعمق مناسب جهت بهره برداری برای توسعه آبزی پروری دریایی محصور شده را 50 متر لحاظ نمایند.
مقدمه
در دهه هشتاد پس از ورود شانه دار Mnemiopsis leidyi از دریای سیاه به دریای خزر تنوع و تراکم گونه های آبزی اعم از پلانکتونی و نکتون به شدت تغییر کرد . - Dumont, 1995 - در این میان برخی از گونه های پلانکتونی که در سال های قبل مشاهده می شد در سال های اخیر طی بررسی های انجام شده مشاهده نمی گردد
میزان صید کیلکا ماهیان نشان می دهد که در سواحل ایران طی سالهای 1371 تا 1378 افزایش چشمگیری داشته و به بیشترین میزان خود 85 - و 95 هزار تن - در طی سالهای 1377 و 1378 رسید ولی پس از ورود شانه دار مهاجم میزان صید کیلکا ماهیان از سال 1379 کاهش سریعی داشته و در سال 1385 به 22300 تن رسیده است
با توجه به برنامه استقرار قفس های دریایی به منظور توسعه پرورش ماهی در سواحل جنوبی دریای خزر میزان گروههای زیستی شامل زئوپلانکتون، شانه دارو ماهیان می توانند بعنوان یک عامل موثر بر تغییر شرایط زیست محیطی اکوسیستم منطقه بویژه بعد از استقرار قفس های دریایی محسوب گردند. هدف از این مطالعه تحلیلی بر تاثیرپذیری میزان ذخایرکیلکا بویژه کیلکای معمولی پس از استقرار قفس های محصور میباشد.
مواد و روشها
این تحقیق در ناحیه جنوبی دریای خزر با انتخاب 8 ترانسکت - نیم خط عمود بر ساحل - در اعماق 5 ، 10 ، 20 ،50 و 100 متر مورد نمونه برداری قرار گرفت. نمونه برداری زئوپلانکتون توسط تور مخروطی پلانکتون با چشمه 100 میکرون با قطر دهانه 36 سانتی متر صورت گرفت . برای صید ماهیان کیلکا بوسیله شناورهای صیادی مجهز به تور قیفی و نور زیر آبی استفاده شد.
نتایج و بحث
کیلکای آنچوی گونه غالب صید کیلکا با فراوانی نسبی بیش از 80 درصد بوده ولی بعد از حضور شانه دار طی سالهای 1380-1383 به کمتر از 30 درصد و در سالهای 1388 الی 1390 به کمتر از 1 در صد کاهش یافته است
طی سالهای 1376-84 به دلیل گسترش شانه دار مهاجم و تغذیه شدید از زئوپلانکتون، فراوانی، تنوع و زی توده زئوپلانکتون کاهش یافت و این امر سبب کاهش ذخایر دو گونه کیلکای آنچوی و تخریب ذخایر کیلکای چشم درشت شد
میانگین تراکم و زی توده زئوپلانکتون در سال 1379 - قبل از ورود شانه دار - دارای بیشترین مقدار و از سال 1380 تا سال 1389 دارای یک روند کاهشی بوده و راسته - Copepoda عمدتا - Acartia tonsa با 99 درصد بیشترین تراکم و زی توده زئوپلانکتون را بخود اختصاص داد. بررسی تنوع زئوپلانکتون ها در محل استقرار قفس نشان داد که گروههای کلادوسرها بویژه کالانوئیدا بیشترین فراوانی را دارا بودند و حداکثر تراکم زئوپلانکتون ها را تشکیل میدادند , که البته غذای اصلی کیلکاها محسوب نمیگردند اما با توجه به این که کیلکا ماهیان جزو گروه ماهیان دریازی می باشند بیشتر تحت تاثیر استرس های محیطی که ناشی از دستکاری های انسانی بر محیط زیست آبی می باشد قرار گرفته و نیز احتمال تاثیر قفس های پرورش ماهی بر روی جوامع کیلکا ماهیان بدلیل اندازه کوچک آنها، قابل دسترس بودن، سهل و الهضم بودن و فراوانی آنهادر مناطق ساحلی دور از انتظار نخواهد بود.
در بین کیلکا ماهیان ، فراوانی جمعیتهای مختلف کیلکای معمولی بطور مستقیم به قدرت باروری بیولوژیک بالای منطقه ساحلی و مناطق کم عمق آب و نیز به دلیل تاثیر مواد بیوژن حمل شده از طریق رودخانه مرتبط است. لارو و بچه ماهیان کیلکای معمولی در محلهای تخمریزی در قسمتهای ساحلی با عمق کم باقی میمانند در نتیجه تحت تاثیر جرایانات دریائی، قرار نمیگیرند و به مکانهایی که فاصله زیادی از تفرجگاه آنها قرار دارند حمل نمیشوند
بعلاوه صید ماهیان خاویاری در واحد سطح در مناطق ساحلی - زیستگاه کیلکای معمولی - عمدتاً بیشتر از اعماق میباشد - توکلی، . - 1389 و مطالعات - بردی طریک، - 1372 نشان داد که کیلکا ماهیان و بخصوص کیلکای معمولی بعنوان غذای فرعی - دسته دوم - و اتفاقی ماهیان خاویاری و حتی در مورد ماهی ازون برون در بعضی از فصول سال بعنوان غذای اصلی محسوب میشود. در حال حاضر که فراوانی موجودات بنتیک و صید و ذخایر ماهیانی همچون آنچوی و چشم درشت طی چند سال اخیر کاهش یافته بدیهی است وابستگی تغذیه ای ماهیان خاویاری به کیلکای معمولی بیش از گذشته شده است.
بنابراین، چنانچه گونه مورد نظر برای پرورش ماهی درقفس قزل آلای رنگین کمان - Onchorhynchus mykiss - باشد در صورت رهاسازی شدن از قفس در اثر پاره شدن قفس و یا مقاوم نبودن قفس ها در مقابل امواج شدید می تواند زنگ خطر جدی برای بچه ماهیان کیلکای معمولی، بچه ماهیان خاویاری رهاسازی شده، ، شیشه ماهیان و سایر ماهیان دارای اندازه طولی کوچک تلقی گردد.
این موضوع می تواند به دلیل غیر بومی بودن، دارای قدرت تحمل بالا از نظر دما و شوری - - Euryhaline, Eurytherm و دارای رژیم غذایی گوشتخواری و حریص بودن این گونه قزل آلا بستگی داشته باشد. در بهره برداری از ذخایر کیلکای معمولی لازم است که با احتیاط بیشتری اقدام نمود تا به ذخایر ماهیان خاویاری لطمه بیشتری وارد نشود. از راهکارهای مهم در جهت تحقق این امرضمن ممنوعیت ویا محدودیت صید در اعماق کمتر از 40 متر - طبق مصوبات کمیسیون عالی ماهیان کیلکا - ، محدوده استقرارپرورش ماهی در قفس را حداقل عمق 50 متر لحاظ نمایند.
