بخشی از مقاله
چکیده :
دریای خزر با میزان معینی از ذخایر ماهی سفید که متأثر از تکثیر طبیعی و رها سازی است به عنوان حجم کل توده زنده روبرو هست، که درصدی از این حجم توده برآورد شده، به عنوان حداکثر میزان مجاز قابل برداشت “MSY”تعیین می شود.
در این مطالعه با استفاده از اطلاعات فراوانی طولی ماهانه ماهی سفید در سواحل ایرانی دریای خزر ، در سال 1387 - 1388با نمونه برداری بر اساس طرح جمع آوری آمار صید ماهیان استخوانی در سه استان ساحلی حاشیه دریای خزر و روش آمار گیری بر اساس سری زمانی بصورت ماهیانه و بر اساس طرح ساده تصادفی طی دوره هفت ماهه ، میزان حداکثر مجاز قابل برداشت پایدار این گونه در آبهای جنوبی دریای خزر محاسبه گردید. وزن کل تودهء زنده محاسبه شده برای ماهی سفید دراین تحقیق 36124/34 تن محاسبه گردید، و میزان حداکثر مجاز قابل برداشت 13652 - MSY - تن بدست آمد.
تحقیق حاضر نشان داد که ذخایر ماهی سفید در آبهای جنوبی دریای خزر تحت فشار صیادی است ، از این رو به منظور توسعه پایدار صید ذخایر ماهی سفید باید مدیریت مؤثرتری در این زمینه صورت گیرد که در این راستا تنظیم تلاش صید متناسب با میزان مجاز برداشت ضروری است.
مقدمه :
دریای خزر حوزه آبی بسته ای است که توان تولید محدودی دارد، بنابراین برداشت از ذخایر آن باید حساب شده و براساس اصول و موازین علمی انجام گیرد، تا استحصال پایدار و دائمی را تضمین نماید. هدف اساسی مدیریت صید تعیین بهره برداری بهینه از ذخایر آبزیان در درازمدت و حفظ گونه های تحت بهره برداری در شرایطی است که توان بازسازی میزان برداشت شده را بوسیله تولید مثل داشته باشند. بدین منظور باید به علم پویایی شناسی جمعیت که وظیفه آن بررسی پارامترهای رشد، نرخ های مرگ و میر، احیاء، میزان تولید مثل و فراوانی جمعیت است متوسل گردید .
ماهی سفید با نام علمی - - rutilus frisii kutum kamenskil ,1901 از خانواده cyprinidaeو از جنس rutilus یکی از گونه های بومی و اقتصادی در حوزه آبهای ایرانی دریای خزر می باشد .بر اساس آمار منتشر شده توسط FAO در سال 2003 میانگین صید سالانه ماهی سفید ایران در دریای خزر 9600تن می باشد.
امروزه رهاسازی سالیانه قریب به 200 میلیون بچه ماهی یک گرمی به رودخانه های منتهی به حوضه جنوبی دریای خزر را می توان به عنوان یک راهبردی مشخص در نظام بهره برداری از ذخایر ماهی سفید تلقی نمود.لیکن درصد قابل توجهی از لاروها از وزن رهاسازی تا رسیدن به مرحله انگشت قد - Fingerling - دچار تلفات می گردند. از سوی دیگر برخی از لاروها تا رسیدن به مرحله وزنی مذکور مدت زمان زیادی را سپری نموده و بعضا" لاروها از کیفیت رشد مطلوب برخوردار نمی باشند، از این رو به منظور پایداری ذخایر این گونه باید مدیریت مؤثرتری در این زمینه صورت گیرد.
مواد و روش ها :
- منطقه مورد مطالعه و نمونه برداری :
تعداد 150 تعاونی صیادی در سه استان گیلان، گلستان و مازندران در طول فصل صید اقدام به صید می کنند. نمونه برداری و همچنین جمع آوری اطلاعات زیستی به صورت ماهانه و تصادفی از تعاونی های پره در یک دوره هفت ماهه در سواحل جنوبی دریای خزر صورت گرفت. تعداد16517 نمونه ماهی سفید جمع آوری و بیومتری شدند. برای اندازه گیری طول ماهی سفید از طول چنگالی استفاده شد
شکل : 1 منطقه مورد مطالعه و ایستگاههای نمونه برداری
جهت آنالیز نمونه ها روشهای زیر بکار گرفته شدند:
-1محاسبه میانگین طول، وزن و سن با اطمینان %95
-2در تحقیق حاضر جهت محاسبه رابطه سن و طول از مدل رشد ون برتالنفی - Von Bertalanffy - استفاده شد.
-3برای محاسبه K و L از روش الفان و از رابطه تجربی پائولی استفاده شد
-4برای جدا کردن گروه های همسن از روش باتاچاریا استفاده شد.
-5ضریب مرگ و میر کل - Z - به وسیله منحنی خطی صید بر اساس اطلاعات طولی برآورد گردید. و در این تحقیق برای محاسبه مرگ و میر طبیعی - M - از رابطه تجربی پائولی استفاده شد.
-6از ضرب تعداد متوسط ماهی برای هر سن در وزن متوسط همان گروه سنی، بیوماس یا وزن کل ماهیان در کلاس های سنی مختلف محاسبه شد و در نهایت با جمع کردن میزان زیتوده هر کلاس، کل توده زنده ماهی سفید بدست آمده است.حداکثر محصول قابل برداشت - MSY - با استفاده از معادله کادیما محاسبه شده است.
کهY مقدار صید کل در سال بوده و B میانگین توده زنده در آن سال می باشد و Mضریب مرگ و میر طبیعی است.
-7 بررسی وضعیت صید و صیادی وضعیت صید و صیادی با استفاده از آمار و اطلاعات کسب شده از بخش آمار و اقتصاد صید اداره کل امور صید سازمان شیلات ایران، به منظور ارائه وضعیت صید ماهی سفید در سواحل جنوبی دریای خزر در دهه گذشته انجام شد.
-8روشهای آماری مورد استفاده
تجزیه و تحلیل آماری داده ها از نرم افزار SPSS، و برای ترسیم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده گردید. همچنین برای آنالیز فراوانی طولی و تعیین پارامترهای رشد و مرگ و میر از نرم افزار FiSAT2 استفاده شد.
نتایج :
محاسبه پارامترهای رشد با استفاده از تکنیک K-scan میزان . ' / بترتیب برابر 70/45 سانتیمتر و 0/2 در سال محاسبه شد. با بکار گیری رابطه پائولی میزان t0 برابر -0/75 محاسبه شد.که در نهایت فرمول رشد برتالنفی برای ماهی سفید در طول نوار ساحلی دریای خزر - سواحل جنوبی - بشرح زیر محاسبه شد.
. Lt = 70.45 - 1-exp - -0.2 - t+0.75 - - نمودار 3، منحنی رشد ماهی سفید را نشان میدهد. حداکثر سنی که ماهی سفید به آن خواهد رسید - 14 - t max سال می باشد.
نمودار : 5 منحنی رشد ماهی سفید در طول نوار ساحلی - حوزه جنوبی - دریای خزر - 1387 -
- رابطه طول و وزن ماهی سفید به تفکیک استانهای ساحلی جنوب دریای خزر به کمک نرم افزار Excel به شرح زیر رسم شد:
نمودار -1 رابطه طول و وزن ماهی سفید در استان گلستان طی فصل صید 1387-88
نمودار-2 رابطه طول و وزن ماهی سفید در استان مازندران طی فصل صید 1387-88
