بخشی از مقاله
چکیده:
رسانه ها بویژه تلویزیون، یکی از عوامل قابل توجه در تربیت و آموزش کودکان و نوجوانان و همچنین بهعنوان یکی از ابزارهای اصلی انتقال و گسترش ارزشهای فرهنگی و اجتماعی درشخصیت کودکان و نوجوانان و تغییر رفتار اجتماعی آنان دارای نقش مهمی هستند. چرا که دیگر همانند گذشته، مدرسه و خانه دو رکن اساسی در آموزش و یادگیری نیستند فرزندان در معرض آموختههایی از وسایل ارتباط جمعی الکترونیکی هستند که هیچکس نمیتواند در مباحث تربیتی آنان را انکار کند و یا نادیده بگیرد. مدیریت رسانه در حوزه کودک و نوجوان و کاهش اثرات منفی آن نیازمند اراده عمومی است و لازم است که همه نهادهای متولی در این زمینه همگام شوند.
کودکان خیلی بیشتر از بزرگترها از برنامههای تلویزیونی اثر میپذیرند؛ چون پیامی که از راه برنامه تلویزیونی به کودک و نوجوان ارائه میشود، در فکر، روح و شخصیت آنها به خوبی نقش میبندد. بنابراین باید به وضعیت مخاطب و شرایط محیطی و خانوادگی کودکان و نوجوانان توجه ویژه گردد و تلویزیون را جانشین مادر نکنیم. نوشتار حاضر به تأثیر رسانه - تلویزیون - برشخصیت کودکان و نوجوانان میپردازد. در پژوهش پیشرو، از نظریه استفاده و رضامندی و همچنین نظریه یادگیری استفاده گردیده است .روش تحقیق کیفی بوده و به شیوه توصیفی تحلیلی انجام شدهاست. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای اسنادی صورت گرفته است.
واژگان کلیدی: رسانه، تلویزیون، تربیت، شخصیت.
-1 مقدمه
از ابزارهایی که تناقضات قابل توجهی را برای انسان به ارمغان آورده رسانههای اطلاعاتی هستند. این رسانهها با چنگ زدن به انواع گوناگون اطلاعات، به منظور جذب مخاطب و در رقابت با همتایان خود، هر نوع اطلاعات درست و نادرست را در دسترس عموم قرار می-دهند. کودکان و نوجوانان از جمله اقشاری هستند که به این رسانهها روی میآورند - قیاسی، . - 1390 اگر رهیافت رابرتدال را بپذیریم که میگوید: " قدرت به معنی کنترل بر رفتار است. "بیگمان رسانههای تصویری قدرتمند هستند. مکلوهان آیندهنگر وسایل ارتباطجمعی الکترونیک در مباحث مربوط به دهکده جهانی تکیه زیادی بر وسایل ارتباطی نوین و الکترونیکی میکند. وی به عنوان نمونه تلویزیون را رسانهای همه شمول دانسته و میگوید که این رسانه مشارکت بشر را جلب میکند و در بسیاری از شئون هستی حضور دارد - آبی زاده، . - 1377 البته تأثیر تلویزیون فقط درحد سرگرمی نمیماند، بلکه برنامههای تلویزیونی، بر روشهای تربیتی و بایدها و نبایدها، آزادی و محدودیتها، وظایف و اختیارات، تأییدها و تنبیهها، گفتگوها و رفتارها و حتی نگاههای نشان داده شده در این برنامه-ها، بر افکار، نگرشها و رفتارهای والدین وکودکانشان اثر میگذارد و به کنشهای متقابل آنان جهت میدهد - علی پور، سعدی پور،. - 1386 با توجه به اهمیت موضوع و تأثیر روزافزون رسانهها بر شخصیت کودکان و نوجوانان، بویژه با توجه به گسترش تکنولوژی-های نوین پخش تلویزیونی، به چندی از مهمترین موارد وتأثیرات تلویزیون پرداخته میشود و در ضمن چند مورد از چالشهای رسانهها مطرح و در این راستا راهکارهایی ارائه میگردد.
بیان مسأله :
از زمانیکه شکل خانواده گسترده به خانواده هستهای تغییر کرد، تلویزیون به عنوان عضو مهمی از خانواده تلقی شده و به عنوان یکی از سرگرمیهای عمده کودکان و نوجوانان مطرح شد. در عصر ماشینیزم، تلویزیون نیز بدلیل تنوع برنامهها و تأثیرهایی که بر قوای سمعی و بصری کودکان دارد از جذابیت خاصی برخوردار بوده و به همین علت تأثیر گذار است - جان قربان،. - 1376 تحقیقاتی که در کشورهای مختلف دنیا صورت گرفته نشان میدهد، تماشای تلویزیون فعالیتی عمده در زندگی انسانها به شمار میرود و تأثیرات اجتنابناپذیری بر تمامی گروههای سنی، بویژه کودکان و نوجوانان بجا میگذارد - ودودی،. - 1386 رسانهها بویژه تلویزیون، یکی از عوامل قابل توجه در تربیت و آموزش کودکان و نوجوانان میباشد.
تلویزیون میتواند در تغییر نگرش افراد مؤثر باشد و گاهی اوقات تعارضاتی در سیستم ارزشها و الگوهای تربیتی محیط پیرامون کودک، خانه و مدرسه بوجود میآورد که باعث سرگردانی، درونگرایی و پرخاشگری او میشود. به همین دلیل باید هماهنگی لازم بین الگوهای خانواده، جامعه و رسانهها بویژه تلویزیون حفظ شود - جان قربان،. - 1376 چرا که همانند گذشته، مدرسه و خانه دو رکن اساسی در آموزش و یادگیری نیستند فرزندان در معرض آموختههایی از وسایل ارتباطجمعی الکترونیکی هستند .هیچکس نمی تواند در مباحث تربیتی آنان را انکار کند و یا نادیده بگیرد - آبی زاده،. - 1376 ولی متأسفانه ما به این فکر خو گرفتهایم که یادگیری کار خسته کنندهای است که در مکانی بسته بهعنوان کلاس رخ میدهد. کودکان در دنیای حاضر شیفته تلویزیون هستند، شیفته شخصیت های تلویزیونی و حرکات آنها.
هنگامیکه بینندهمخصوصاً کودک و نوجوان در حال دیدن تصویر است در واقع ذهن و حواس آنها در معرض یادگیری است - همان - . ویلبر شرام معتقد است:"کودکان شیفته تلویزیون میشوند؛ چون تماشای آن را تفریح دلپذیری مییابند که آنها را به عالم رویا میبرد و این امکان را فراهم میآورد که بطور غیرمستقیم در ماجراهای هیجان انگیز مشارکت کنند و در قالب قهرمان فیلم فرو روند و خود را بجای آن بگذارند" - رشیدی،. - 139 تلویزیون با خود دنیای نو، ارزشهایی تازه در عین حال اسارتهایی جدید به همراه آورده است. پس باید فرزندان ما نیز در این دنیای نو نیازها و مسائلی تازه یابند همانطور که از امکاناتی بی سابقه در مقایسه با حیات نیاکان خویش بهره جویند - آبی زاده،. - 1377
در نهایت با توجه به اهمیت تلویزیون علاقمندان را بر آن داشته است تا در راه شناخت بهتر تلویزیون بکوشد و از ابزار دقیق تحقیقی سود جویند. اهمیت اصلی تحقیق در تأثیر تلویزیون از آن روست که این وسیله بیشتر از وسایل دیگر ارتباط جمعی استفاده میشود. نکاویده پیداست که جذابیتهای موجود در فیلم و تصویر، قابل قیاس با آثار مکتوب نیست. بنابراین عوامل مؤثر بر رفتار و شخصیت کودکان و نوجوانان اهمیت شایانی پیدا میکند. حال که کودک بزرگسال آینده، اینگونه با هجوم برنامههای تلویزیون و دنیایی که میسازد روبه رو شده است و روز به روز نیز وابستگیاش به این جعبه جادوئی هزار رنگ بیشتر میشود چه باید کرد؟ و رسانه تلویزیون چگونه میتوانند بر شخصیت و رفتارکودکان و نوجوانان تأثیر بگذارند؟ رسانهها چه نقشی در دنیای کودکان و نوجوانان دارد؟ تأثیرپذیری کودکان و نوجوانان از رسانه تا چه میزان است؟ آیا تلویزیون به رشد ذهنی و اجتماعی کودک کمک میکند؟
مبانی نظری:
نظریه استفاده و رضامندی : این رویکرد به عنوان یکی از چارچوبهای نظری مسلط تحقیق درخصوص جهتگیری مخاطبان رسانهها مطرح است .وچگونگی وچرایی استفاده افراد از رسانهها را به منظور درک تأثیر رسانهها برمردم مد نظرقرار میدهید. پرسش اساسی نظریهی استفاده و رضامندی این است که چرا مردم از رسانهها استفاده میکنند وآنها را برای چه منظوری به کارمیگیرند؟ پاسخی که به اجمال داده میشود این است که مردم برای کسب راهنمایی، آرامش، سازگاری، اطلاعات و شکلگیری هویت شخصی، از رسانهها استفاده میکنند - مک کوایل ،. - 1385 نظریه استفاده ورضامندی با اتخاذ رویکردی کارکردگرایانه به ارتباطات و رسانه، مهمترین نقش رسانهها را برآورده ساختن نیازها وانگیزههای مخاطب میداند، بنابراین به هرمیزان که رسانهها این نیازها وانگیزهها را برآورده سازند، به همان میزان موجب رضایتمندی مخاطب را فراهم میکنند - مهدی زاده،. - 1389
نظریه یادگیری اجتماعی : این نظریه به ما کمک میکند که دریابیم ارتباطات میان فردی و رسانههای جدید چگونه می-توانند در اکتساب رفتارهای جدید افراد، نقش مهمی بر عهده داشته باشند. "آلبرت باندورا"، متخصص روانشناسیاجتماعی، بر این باور است که ما میتوانیم رفتارهای جدیدی را از مشاهده رفتار دیگران بیاموزیم، لذا این رفتارها میتواند منشأ محیط واقعی و یا مجازی باشد .هنگامیکه ما رفتاری را که در جهت منافع و علایق ماست میبینیم، اگر رفتار مذکور برای انجام دهنده آن پاداشی در پی داشته باشد، خواه پاداش درونی و خواه پاداش بیرونی، آن رفتار را در ذهن خود ثبت میکنیم و اگر موفق باشیم که رفتار مذکور میتواند برای ما مفید باشد، آن رفتار مذکور تا زمانیکه نیاز به استفاده از آن داشته باشیم در ذهن باقی می-ماند .احتمال وقوع رفتاری خاص، به وسیله پیامدهایی که ممکن است پس از اجرای آن بوجود آید، تعیین میشود؛ هر چه پیامد رفتار مثبتتر و هر چه مزایای بیشتری برای آن متصور باشد احتمال وقوع رفتار بیشتر است - لطفی؛ فرخنیا،. - 1390
روش تحقیق : پژوهش پیشرو، کیفی بوده و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شدهاست. روش گردآوری اطلاعات به صورتکتابخانهای و اسنادی صورت گرفته و همچنین از منابع دیداری و شنیداری و وبگاههای مرتبط با این حوزه استفاده گردیده است. بحث: کودکان ما امروز در خانهای متولد و بزرگ میشوند که تلویزیون در آن بخش جداییناپذیر است .حال دیگر بجای مادربزرگها و پدربزرگها این تلویزیون است که داستانهای مربوط به انسانها و زندگی و ارزشهای آن را برای ما بیان می-کند .تلویزیون بهعنوان عمومیترین و پر مخاطبترین رسانه سهم عمدهای در آموزش و تأثیرگذاری بر روح و روان افراد دارد .
