بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت فناوری و پدید آمدن سرگرمیهای جدید و اهمیت یافتن سرگرمی در سبک زندگی انسان امروزی، پی بردن به جایگاه حق سرگرمی در منظومه حقوق اخلاقی انسان از دیدگاه اسلامی از اهمیت بسزایی برخوردار شده است. پژوهش پیشرو با روش توصیفی تحلیلی در پی روشن ساختن این جایگاه است. در این پژوهش به این نتایج رسیدیم که سرگرمی یکی از حقوق انسان از منظر اخلاق اسلامی است؛ این حق فطری است و برای قضاوت اخلاقی در هنگام تزاحم با دیگر حقوق انسان باید شرایط خارجی و عناصر زمینهای را نیز در نظر گرفت.
مقدمه
یکی از نیازهای طبیعی بشر، سرگرمی است که از همواره در طول تاریخ با انسان همراه بوده است. در عصر حاضر و در جوامع جدید نیز نحوه گذران اوقات فراغت به مقولهای اساسی و شاخصی برای توسعهیافتگی تبدیل شده، به گونهای که پر کردن اوقات فراغت از دغدغههای اصلی حکومتها است . - شهیدی، 1387، ص - 45 در همین راستا پی بردن به جایگاه حق سرگرمی در منظومه حقوق اخلاقی انسان از دیدگاه اسلامی امری است که اهمیت بسزایی برخوردار است.
برای پی بردن به این جایگاه ابتدا باید مشخص شود که سرگرمی به چه معنا است؟ حق چیست و حق اخلاقی به چه معنا است؟ و اینکه آیا اساساً حق سرگرمی برای انسان وجود دارد؟ بر فرض وجود چنین حقی در کجای منظومه حقوق انسان قرار دارد؟ آیا جزء حقوق اساسی و اولی اوست یا اینکه از جمله حقوق ثانوی و غیرضروری محسوب میشود؟ در ادامه این مباحث به هر یک از این سؤالات پاسخ داده میشود.
مفهوم سرگرمی
مفهوم سرگرمی1 از مفاهیم عرفی است. مفاهیم عرفی تعریف روشنی ندارند و پیرو استعمالات عرفی هستند؛ به همین جهت نمیتوان مفهوم سرگرمی را دقیقاً مرزبندی و مشخص کرد. معادل سرگرمیلَهو،درزبانهِوایَه،عربی اُشغولَه، تَسلِیَه - غفرانی و آیت االله زاده شیرازی، 1390، ص - 353 گفته شده است. در فرهنگ عمید، سرگرمی به اشتغال، توجه، کاری که شخص را مشغول سازد، آنچه سبب وقتگذرانی و تفریح باشد از انواع بازی، ورزش، سینما و تئاتر معنا شده است. - عمید، 1389، ص - 679
برای تعریف اصطلاحی سرگرمی میتوان نکاتی را مشخص کرد تا به وسیله آنها این مفهوم روشنتر شود. برخی از این نکات عبارتنداز:
- سرگرمی امری است که هم جنبه ذهنی - حالت نفسانی - و هم جنبه خارجی - گذران اوقات فراغت - دارد.
- فعالیت فراغتی اعم از سرگرمی است؛ چراکه سرگرمی تنها یک نوع از شیوههای گذران اوقات فراغت است.
- سرگرمی میتواند هدف دیگر امور زندگی از جمله کار باشد و گاه ارزش ذاتی دارد.
- مشغول شدن به سرگرمیها با اختیار و اراده فرد، گاه به صورت فعال و گاه به صورت منفعل صورت میپذیرد. منظور از سرگرمی فعالانه آن سرگرمی است که از خشنود کردن امیال انسان حاصل میشود و در مقابل منظور از سرگرمی منفعلانه آن سرگرمی است فرد با رهایی از رنجهای جسم و روان سرگرم میشود.
- قصد و نیت افراد در ماهیت سرگرمیها تأثیرگذار است. ممکن است یک سرگرمی با قصد خاصی تبدیل به کاری جدی شود و دیگر سرگرمی محسوب نشود.
- پارهای از فواید سرگرمی عبارتاند از: ایجاد تفریح و شادمانی، تنوع و تفنن، شکوفایی فردی و اجتماعی، استراحت، رفع غم و خستگی، گریز از یکنواختی.
با توجه به نکات فوق در یک تعریف خلاصه میتوان سرگرمی را اینگونه تعریف کرد: حالت نفسانی و نوعی گذران اوقات فراغت است که گاه به خودی خود و فارغ از دیگر امور زندگی ارزش دارد و به صورت اختیاری - فعالانه یا منفعلانه - و به قصد اموری چون ایجاد تفریح و شادمانی، تنوع و تفنن، شکوفایی فردی و اجتماعی، استراحت، رفع غم و خستگی، گریز از یکنواختی صورت میپذیرد.
مفهوم حق
اینکه مفهوم حق1 چیست، خود موضوعی چالشی در مکاتب اخلاقی محسوب میشود. هر مکتبی با توجه به جهانبینی خود تفسیری از حقوق انسان ارائه کرده است. در زمان حاضر استفاده از عنوان حقوق بشر گاه به ابزاری برای منافع سلطهجویانه سلطهگران تبدیل شده و این موضوع علاوه بر بعد فرهنگی و اجتماعی دارای ابعاد سیاسی و اقتصادی نیز شده است. در مورد معنای لغوی واژه حق در فرهنگ عمید، نه معنا برای حق گفته شده که عبارتاند از:
1. مقابلِ - باطل - راست؛درست: حرفِ حق.
2. سم - - ا اختیاری که طبیعت، قانون، یا عرف به کسی داده است: حقّ حرف زدن.
3. - اسم - هزینه یا کارمزدی که در برابر انجام کاری به شخص یا نهادی پرداخت میشود: حقّ بیمه.
4. - اسم - تسهیلاتی که شخص در برابر برخوردار نبودن از امکاناتی ویژه دریافت میکند: حقّ مسکن، حقّ خواربار.
5. - اسم - انصاف؛ عدل: حق را زیر پا نگذار.
6. اسم - - وظیفه؛ تکلیف: حقّ فرزندی را بهجا بیاور.
