بخشی از مقاله
چکیده
پرورش خلاقیت از دیرباز مورد توجه روانشناسان و محققان تعلیم و تربیت بوده است. هدف پژوهش حاضر تعیین تأثیر فعالیتهای مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بر رشد همزمان ترکیب سیالی، انعطافپذیری، ابتکار، بسط با جزئیات دختران پایه چهارم ابتدایی شهرستان کرج بود. در این پژوهش دو گروه 50 نفری عضو و غیرعضو به عنوان نمونه آزمودنی به طور تصادفی انتخاب شدند و به پرسشنامه خلاقیت تورنس پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل دادهها نسبت به نوع متغیرهای تحقیق از روشهای آمار توصیفی و برای آزمون فرضیه های تحقیق از آزمون پارامتریک آزمون t استفاده شد. نتایج نشان دادند که دانشآموزان عضو پایه چهارم که از برنامههای مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استفاده کردهاند، به نسبت همسالان خود که عضو مرکز نبوده اند از خلاقیت بیشتری برخوردارند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت فعالیتهای این مرکز میتواند بر تمامی مؤلفههای خلاقیت اعضا اثر بگذارد .
مقدمه
موریس دبس1 معتقد است خلاقیت فرآیندی فکری است که مربوط به تفکر واگراست که تحلیل را به کار میبرد و نوآوری را در سطوح مختلف افزایش میدهد. ارلیچ2 میگوید: خلاقیت عبارت است از تجدید سازمان تجاربی که منحصر به فرد بوده و متفاوت از دانستههای قبلی است. اندرسن3 خلاقیت را عمیقتر کردن، دوباره نگاه کردن و خط زدن اشتباهات معنی میکند و مکنیون4 معتقد است خلاقیت متضمن پاسخ یا مفهومی نو است، باید مشکلگشا باشد و مبتکرانه صورت گیرد. به عقیده تایلور5، خلاقیت شکل دادن به تجربهها در سازمانبندیهای تازه است - رضوی، . - 1392 ویلیام جیمز - 1911 - 6میگوید: " نیروی ابتکار مخترعان بزرگ و کوچک است که بشریت را تکان داده، دیگران فقط تقلید میکنند. ابتکار یگانه عامل موثر در پیشرفت انسان است. نوابغ، راه را نشان میدهند و طرحهائی تنظیم میکنند که عامه مردم میپذیرند و از آنها پیروی میکنند" - رمی، . - 1368 نوآوری و خلاقیت بعنوان ویژگی شگرف انسانی نه تنها در دوران کودکی و جوانی، بلکه درتمامی طول عمر قابل ظهور است.در واقع توانایی شخص برای خلاق و نوآور بودن ممکن است در مراحلی بصورت کمون باقی بماند اما میتوان آنرا دوباره احیاء کرد. امروزه اندیشمندان بزرگی چون الوین تافلر از نتیجه محرومیت اجتماعی خلاقیت که میتواند ناشی از ناکارآمدی نهاد آموزش و پرورش باشد یاد کرده و تصریح میکند این وظیفه مهم وخطیر نهاد آموزش وپرورش است که بتواند تعادلی مطلوب بین ثبات و تغییرات مطلوب در جامعه ایجاد نماید و گرنه دچار "شوک آینده" 7 خواهیم شد - تافلر، . - 1373 بنابراین اتخاذ سیاستها وتنظیم برنامههای آموزشی مبتنی بر رشد خلاقیت فکری و عملی یادگیرندگان باید از اهم الویتهای نظام آموزشی کشورهای مذکور مثل کشور ما باشد. برخی کودکان به خاطر راهنمائی و تشویق والدین و معلمهایشان، قدرت خلاقه خود را بسط وتکامل میبخشند و برخی دیگر در حالی که همان قدرت خلاقه را دارند از این تکامل محروم میمانند - رمضانی، . - 1388 با فرض اینکه کودکان ذاتاً خلاق به دنیا میآیند و شرط ظهور استعدادهای خلاقانه نیز وجود شرایط مناسب محیطی در خانه، مدرسه و... است. کودکان تخیلات، ایدهها و افکار خود را با بهکار گرفتن روشهای گوناگون و خاص خود تعیین میکنند. آنها نقاشی میکنند، داستان مینویسند، نقشبازی میکنند، کاردستی درست میکنند، خمیربازی میکنند، چیستان درست میکنند، موسیقی مینوازند، مسئله میسازند و... برای همه این کارها، کودکان نیاز به ایده ها و اطلاعات خاص دارند تا با ترکیب کردن آنها بتوانند قوه ابتکار و نوآوریشان را نمایش دهند . کتاب، بازیها، اسباببازیها، تجارب غنی محیطی و بستههای آموزشی و ... ابزارهای مورد نیاز، برای ظهور خلاقیت کودکان است - برونو1،. - 1370 تحقیقات اخیر تورنس - 1973 - 2 و پارنز3 و دیگران - 1963 - نشان داده است که خلاقیت در تمام فعالیت های فردی و گروهی مشاهده شده و با شدت و ضعف بالقوه قابل پرورش، در همه انسآنها وجود دارد - همتی، . - 1387 تورنس و تورنس - 1994 - اشاره میکنند که طی 15 سال تجربه مطالعاتی و آموزش تفکرات خلاق، شواهدی را یافتهاند که نشان میدهند خلاقیت را میتوان آموزش داد. براین اساس است که طی سالهای اخیر پژوهش و ساخت آزمونهای خلاقیت رونق پیدا کرده است - دائمی و مقیمی، . - 1383 همچنین هارتلی - 1988 - 4طی تحقیقی در مورد "ارتباط رشد خلاقیت کودکان با نحوه آموزش" دریافت که در صورت وجود فضای آزاد آموزشی و پذیرش فرض وجود پاسخهای متفاوت به جای پاسخ واحد، خلاقیت و خودگردانی دانشآموزان افزایش پیدا میکند. تجاربی که در سالهای اولیه در اختیار کودکان خود قرار میدهیم در رشد آتی آنان تأثیرات بسیارحیاتی دارد. هرقدر این تجارب غنیتر باشند کودکان فرصتهای بیشتری برای رشد و آمادگی برای درک آن چیزهایی پیدا میکنند که در زمان حال و آینده به آن نیاز دارند - دافی5، . - 1380 لذا نظر به اهمیت جایگاه و ضرورت خلاقیت در تعلیم و تربیت، بسیاری از پدر و مادرها همواره در پی یافتن راهها و مراکزی هستند که سبب ایجاد خلاقیت درکودکانشان شود. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان مؤسسه فرهنگی و غیرانتفاعی با هدف " پرورش فکری و ذوقی کودکان و نوجوانان و تقویت فضایل اخلاقی و توسعه معلومات آنان از طریق مواد خواندنی و وسایل سمعی و بصری" به امر تعلیم و تربیت کودکان اشتغال دارد، بنابراین با توجه به نقش کتابخانههای کودکان به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی در تربیت نسلی آگاه و فرهیخته و آیندهساز و با توجه به انواع برنامهها، اهداف، محتوا و امکانات آموزشی، مراکز کانون میتوانند همسو با آموزش مدارس نقش موثری در این امر ایفا کنند - رضوی، - 1392 کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز تلاش میکنند در فضایی شاد و با شیوههای متنوع و غیرمستقیم خلاقیت کودکان را افزایش دهند.از طرف دیگر تورنس - 1986 - از اولین کسانی بود که نشان داد خلاقیت دانشآموزان در حدود 6 سالگی کاهش مییابد و در کلاس چهارم این کاهش بسیار زیاد میشود . تورنس علت این مسئله را " ورود به مدرسه" می داند و معتقد است مدرسه سعی در هماهنگ کردن کودکان با محیط و یکسانسازی دارد نه توجه بر تفاوتسازی - امیری، . - 1386 از این رو محقق در صدد است تأثیر فعالیتهای فرهنگی مراکزکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بر خلاقیت کودکان دختر پایه چهارم ابتدایی کرج که به صورت فعال در برنامهها شرکت نمودهاند را مورد بررسی قرار دهد و به این سؤال پاسخ بدهد که آیا اساساً فعالیتهای اجرا شده در این مراکز فرهنگی - هنری همچنان که در اهداف تأسیس آنها ذکر شده است، تأثیری بر پرورش خلاقیت این گروه ازکودکان دارد؟ در مورد ضرورت تحقیق حاضر بطور خلاصه میتوان چنین گفت که احتمال سازگاری و موفقیت افراد خلاق در شرایط دشوار زندگی، نسبت به افراد معمولی بیشتر است . آنان راههای مختلف حل مشکلات را دانسته و کمتر دچار شکست میشوند. در نظر آنان راه موفقیت در زندگی فقط محدود به موفقیت تحصیلی نیست، بنابراین با تقویت خلاقیت دانشآموزان و افراد جامعه در واقع آنان برای موفقیت زندگی آینده آماده میشوند.
