بخشی از مقاله
چکیده
تالابها از جمله سرمایههاي طبیعی به شمار می آیند که قابل جایگزین نیستند. خطرات زیادي میتواند حیات تالابها را تهدید کند. یکی از مهمترین این خطرها، آتشسوزي تالاب میباشد. آتشسوزي تالابها را میتوان از جمله بحرانهاي طبیعی دانست که براي مدیریت این بحران، تهیه نقشه خطر جهت پیشگیري و آمادگی بیشتر ضروري است. از نقشه خطر میتوان به عنوان یک ابزار مطمئن در مدیریت بحران آتشسوزي تالاب و شناخت نقاط مستعد حریق استفاده کرد. در این تحقیق جهت تهیه نقشه خطر ابتدا مهم ترین عوامل وقوع و گسترش آتش در تالاب هورالعظیم مشخ ص و به شکل سلسهمراتبی نشان داده شد. این عوامل شامل توپوگرافی، آب و هوا، عوامل انسانی و پوشش گیاهی هستند. سپس از طریق انجام پرسشنامه این عوامل اولویت بندي و با روش تحلیل سلسله مراتبی فازي وزندهی شدند، که در نتیجه آن عوامل انسانی به عنوان مهمترین عوامل وقوع و گسترش آتشسوزي در تالاب هورالعظیم شناخته شد. سپس با استفاده از GIS نقشه هر کدام از این عوامل تهیه و با توجه به وزنهاي به دست آمده لایهها تلفیق شدند و نقشه خطر آتشسوزي تهیه شد.
واژگان کلیدي: نقشه خطر، آتش سوزي، تحلیل سلسله مراتبی فازي، سیستم اطلاعات جغرافیایی، هورالعظیم
مقدمه
تالابها همچون جنگلها و منابع طبیعی دیگر نقش مهمی در ایجاد تعادل در محیط زیست دارند .[1] سلامتی تالاب و جنگل خود به عنوان یک شاخص اکولوژیک براي یک منطقه به شمار میآید .[2] یکی از مهمترین دلایل تخریب تالابها و نیز جنگلها آتش-سوزي است که می تواند به دلایل انسانی و یا طبیعی ایجاد شود .[3] تالابها را میتوان حدواسطی بین اکوسیستم دریایی و خشکی دانست که به دلیل ویژگیهاي خاص آنها جز مهمترین زیستگاههاي حیات وحش هر کشور محسوب میشوند که جایگزین دیگري ندارند .[4] تالابها حدود 3 تا 6 درصد از سطح خشکیهاي زمین را تشکیل میدهند .[5] در سرتاسر جهان تالابها نسبت دیگر اکوسیستم ها به دلایل متعدد از جمله مدیریت حوزههاي بالادست، تغییرات آب و هوایی، عوامل جمعیتی و سایر عوامل بیشتر در معرض خطر قرار دارند .[6] از جمله این خطرها میتوان آتشسوزي تالاب را نام برد که علاوه بر اثرات زیست محیطی بر خاك، نابودي گونههاي گیاهی و جانوري ارزشمند منطقه، تهدید جان افراد و اثرات اجتماعی و اقتصادي فراوانی بر ساکنین منطقه دارد .[7]
در وقوع و گسترش آتش سوزي در تالاب عوامل مختلفی به شکل طبیعی و یا انسانی موثر هستند .[8] از آنجا که در وقوع و گسترش آتشسوزي عوامل مختلف به یک اندازه تاثیر ندارند باید از روش تصمیم گیري چندمعیاره براي وزن دهی و اولویت بندي این عوامل استفاده کرد.[9] در تحقیقی که اسکندري [10] در جنگلهاي هیرکانی انجام داد عوامل توپوگرافی - شیب، جهت شیب، ارتفاع و فاصله از رودخانه - ، عوامل بیولوژیک - نوع پوشش گیاهی، تراکم گیاه، رطوبت گیاه و رطوبت خاك - ، عوامل آب و هوایی - دما، میزان بارندگی، رطوبت نسبی و سرعت باد - و عوامل انسانی - فاصله از جاده، فاصله از تاسیسات منطقه و فاصله از زمینهاي کشاورزي - به عنوان مهم ترین ﻋﻮاﻣﻞ موثر بر وقوع و گسترش آتشسوزي شناخته شدند.
آلمدیا[8]1 براي تهیه نقشه خطر آتش-سوزي در منطقهاي در مرکز کشور پرتغال عوامل گونههاي گیاهی، فاصله از جاده، فاصله تا رودخانههاي دائمی، شیب و جهت جغرافیایی را درنظر گرفت. اکبري و همکاران [11] سه عامل شیب، جهت شیب و NDVI را براي ارائه مدلی ساده و سریع به منظور تهیه نقشه خطر آتشسوزي در نواحی جنگلی استفاده کردند. در تحقیقی که محمدي و همکاران [12] در بخشی از حوضه پاوه رود در غرب ایران انجام دادند عوامل پوشش گیاهی، اقلیمی، توپوگرافی، انسانی، فاصله از جادهها و رودخانهها در نظر گرفته شد. این عوامل با روش AHP وزن دهی شدند و نتایج نشان داد که 90 درصد از مناطق آتشسوزي در پهنه با خطر زیاد قرار گرفت.
ارتن2و همکاران [12] با استفاده از مدل دانگ3 اقدام به تهیه نقشه خطر آﺗﺶﺳﻮزي در جنگل گالیپولی ترکیه کردند. نتایج نشان داد که در مناطق با پوشش گیاهی خشک، شیب زیاد ، جهت جنوبی و نزدیک به جاده و مناطق مسکونی خطر وقوع آتشسوزي نسبت به سایر مناطق بیشتر است. وادروو4 و همکاران [12] ن یز براي تهیه نقشه ﺧﻄﺮ آتشسوزي در ایالت اندهرا پردش هند با استفاده از AHP ، عوامل توپوگرافی، اقلیمی، پوشش گیاهی، اقتصادي و اجتماعی را درنظر گرفتند. زرع کار و همکاران [9] بعد از مشخص کردن عوامل مهم در گسترش آتش، با استفاده از تکنیک دلفی و نرم افزار SPSS این عوامل را اولویت بندي کردند.
میر دیلمی و همکاران [9] براي پهنهبندي خطر آتشسوزي در پارك ملی گلستان از روش ترکیب وزنی خطی - WLC - استفاده کردند. بیگی حیدرلو و همکاران [9] نیز جهت تهیه نقشه خطر آتشسوزي در جنگل هاي سردشت از تحلیل سلسله مراتبی و روش نسبت فراوانی استفاده کردند. آنها ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب، متوسط بارندگی سالانه، متوسط حداکثر دماي ماهانه، کاربري و پوشش اراضی، فاصله از جاده، فاصله از رودخانه، فاصله از زمین هاي کشاورزي و تراکم جمعیت را به عنوان عوامل موثر در وقوع وگسترش آتشسوزي درنظر گرفتند. نتایج نشان داد که بیش از 98 درصد از مناطق آتش گرفته در ناحیه با خطر زیاد قرار دارد.
