بخشی از مقاله
خلاصه
آب به عنوان یکی از حیاتیترین نیازهای انسان همواره مورد توجه بشر بوده است. با توجه به اهمیت تامین آب سالم، سامانههای تأمین، انتقال و توزیع آب شهری از جمله زیرساختهای اساسی هر جامعه محسوب گردیده کهمستقیماً با نیازهای حیاتی و اولیه افراد جامعه در ارتباط می-باشد. یکی از اجزاء اصلی سامانههای آبرسانی شهری، تصفیهخانه های آب میباشد. واحدهای تصفیه آب به دلیل متمرکز بودن، ماهیت نقششان در سیستم (تضمین آب باکیفیت مناسب) و سطح وسیع تأثیرپذیر آن، پتانسیل بیشتری برای ایجاد بحرانهای گسترده در جامعه را دارا میباشند. در این مقاله بر اساس مطالعات صورت گرفته با بررسی روشهای تصمیمگیری چندمعیاره، الگویی بر مبنای روش تحلیل سلسله مراتبی فازی جهت ارزیابی ریسک در تصفیهخانههای آب ارائه شده است. در نهایت الگوی مذکور در تصفیهخانههای مدنظر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.
کلمات کلیدی: تصفیهخانهآب، تحلیل ریسک، تصمیم گیری چندمعیاره، تحلیل سلسله مراتبی فازی .(FAHP)
1. مقدمه
بقاء اثربخش و کارآمد سازمان در مسیر ایجاد منافع کوتاه و بلند مدت برای صاحبان منافعشنوعاً هدفی استراتژیک محسوب میشود. از این منظر میتوانیم شیوههایی را که سازمان برای مقابله با آشفتگیها و بحرانها و لذا تضمین بقای خود در نظر میگیرد، بخشی از استراتژی آن سازمان بشمار آوریم. به جرات میتوان گفت که بروز برخی از بحرانها، علیرغم تمامی تمهیدات به عمل آمده اجتنابناپذیر است و بدین لحاظ حذف تمامی بحرانهایی که سازمان را تهدید میکند ناممکن است.
تأسیسات آبی به عنوان یکی از مهمترین زیرساختهای کشورها موضوعی است که کوچکترین تهدید و آسیب به آنان چنانچه تمهیدات و برنامههای پیشگیرانه و پیش بینانه از قبل آماده نبوده و قابلیت و امکان ایجاد بحرانهای اجتماعی، سیاسی، بهداشتی و ... را دارا هستند.
با توجه بـه اهمیـت تصـفیهخانـههـای آب بـه عنـوان حلقـه رابطـه بـین منبـع تـامین و شـبکه توزیـع آب و همچنـین بـه دلیـل متمرکـز بـودن، مخـاطرات پــیشرو بایســتی طــی یــک الگــو و روش نظــاممنــد شناســایی ، ارزیــابی و کنتــرل گردنــد. اهمیــت موضــوع زمــانی مشــخصتــر مــیشــود کــه معمــولا محــدودیت در منــابع، خصوصــا محــدودیتهــای زمــانی تکنولوژیــک و مــالی، ســازمان را مجبــور بــه پــذیرش برخــی از ریســکهــا مــینمایــد. اولــین
1
گــام در تحلیــل ریســک، تعیــین ارزش هــر یــک از زیــر ســاخت هــا جهــت ارزیــابی میــزان آســیبپــذیری آن در برابــر تهدیــدات پــیش رو مــیباشــد.در ایــن مقالــه بــر اساس مطالعـات صـورت گرفتـه بـا بررسـی تصـمیمگیـری چنـدمعیاره، الگـویی بـر مبنـای روش تحلیـل سلسـله مراتبـی فـازی جهـت ارزیـابی ریسـک در تصـفیهخانـه-های آب ارائه شده است.
2. مروری بر مطالعات گذشته
(Tidwell et al.,2005) با استفاده از روش » زنجیره اثرات مارکوف«1 و » روش تصمیمگیری چند معیاره« به بررسی وضعیت امنیت سامانه-های آبی در برابر تهدیدات تروریستی پرداختند.
روش ارزیابی ریسک برای سامانههای آبی (RAM-W2) توسط گروه انرژی آزمایشگاههای ملی ساندیا (Sandia,2004)، با حمایت مالی سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا( EPA) 3 ایجاد شده است. این روش به مقایسه اجزای سامانه میپردازد تا تعیین کند کدام یک از اجزاء سامانه بحرانیتر هستند. در این روش، آسیبپذیری به عنوان ضعف امنیتی قابل ذکر یا ناکارامدی در یک سامانه تعریف می گردد.
(Ezell et al.,2000) با استفاده از رویکرد »مدلسازی همه جانبه سلسله مراتبی «(HHM) 4 و روش درخت رویداد5 به ارائه روشی برای تحلیل ریسک زیرساختهای آبی پرداختند و سپس نتیجه مطالعات خود را در قالب یک مطالعه موردی برای سامانه توزیع آب یک شهر فرضی به نمایش گذاشتند
(Sadiq et al.,2004) با ترکیب مفهوم «ریسک فازی»6 و روش تحلیل سلسله مراتبی )AHP( روشی برای تحلیل ریسک تجمعی آلودگی شبکههای توزیع آب ارائه نمودند.
(Zanakis et al.,1998) به کمک شبیهسازی، به بررسی 8 متد از روشهای تصمیمگیری چند معیاره پرداختند. آنها در بررسیهایشان روش SAW را به عنوان الگو در نظر گرفته و سایر روشها را با آن مقایسه کردند و بر این اساس سایر متدها را رتبهبندی نمودند.
(Tecle,1988) یکی از جدیترین مطالعات را در زمینه انتخاب مدل مناسب و تعریف شاخصهای مرتبط با یک مدل مناسب را انجام داد. در این بررسی برای انتخاب مدل مناسب 49 معیار که در 4 گروه قرار میگیرند شناسایی شدند. وی در این مطالعه بر اساس شاخصهای فوق 15 تکنیک از روشهای تصمصمگیری چند معیاره را با بهرهگیری از روش COMPOSITE PROGRAMING مورد مقایسه و رتبهبندی قرار داد. روش FUZZY AHP رتبه اول را در بین روشهای مورد مقایسه کسب نمود.
3. متدولوژی
. 1. 3 مقدمه
الگوریتم پیشنهاد شده در این تحقیق، توسعه یافته مدل ارائه شده توسط آژانس مدیریت اضطراری فدرال (FEMA,2005) برای زیرساخت-های مهم و حیاتی، میباشد. این دستورالعمل در اصل، برای مقابله با تهدیدات انسانساز7 و حملات خرابکارانه8 تدوین شده و در اختیار مراکز حساس دولتی و عمومی قرار داده شده است. نکته شاخص این دستورالعمل، سادگی کار با آن ضمن کامل بودنش میباشد. در این دستورالعمل با رسم جداولی، مراحل مختلف تحلیل و مدیریت ریسک سامانه مورد نظر امتیاز دهی شده و در نهایت مقدار ریسک برای قسمتهای اصلی سامانه، محاسبه میشود. شکل -1 مراحل اصلی دستورالعمل (FEMA) را نشان میدهد.
1 Markov Chin Effects 2 Risk Assessment Methodology – Water Supply 3 US Environment Protection Agency 4 Hierarchical Holographic Modeling 5 Event Tree 6 Fuzzy Risk
7 Man-Made Threats 8 Malevolent Threats
2
شناسایی و رتبه بندی تهدیدات
ارزیابی ارزش دارایی ها
ارزیابی آسیب پذیری
ارزیابی ریسک
مطرح نمودن گزینه های تخفیف
شکل -1 گامهای اصلی مدل ارزیابی و مدیریت ریسک((FEMA,2005
