بخشی از مقاله
چکیده
آتش سوزی به عنوان یکی از مهم ترین عوامل نابودی جنگلها، سالانه موجب نابودی بیش از 6 هزار هکتار از اراضی جنگلی کشور میگردد و بیش از 240 میلیارد ریال خسارت اقتصادی به بار می آورد. راههای مختلفی جهت جلوگیری و یا کاهش اثرات آتش سوزی در جنگلها پیشنهاد شده است، اما مسئله این است که مساحت و پراکندگی جنگلها فراوان و در برخورد با آتش سوزی در جنگلها با یک مسئله چند پارامتری مواجه هستیم.
تاکنون مطالعات مختلفی در رابطه با تهیه نقشه پهنه بندی خطر آتش سوزی جنگل ها انجام شده است که میتوان با روش تلفیق خطی وزندار، نقشههای معیار را با هم جمع کرده و در نهایت نتایج مطلوبی را شاهد باشیم. در این پژوهش با استفاده از تلفیق خطی وزن دار، نسبت به پیش بینی مناطق با ریسک بالای آتش سوزی اقدام گردیده و نتیجه حاصل از آن با استفاده از داده های آتش سوزی موجود مقایسه گردید.
-1 مقدمه
یکی از خطرهایی که در حال حاضر جنگلهای ایران و جهان را تهدید میکند، آتش سوزی جنگلها میباشد. اگر به این پدیده که به صورت طبیعی و یا به صورت عمدی اتفاق میافتد توجهی نشود در چندین دهه آینده جهان با معزل بزرگ کمبود جنگل مواجه خواهد شد. از فواید مهم جنگل میتوان به مواردی از قبیل؛ افزایش نفوذ پذیری آب در خاک، جلوگیری از فرسایش خاک، تصفیه هوای آلوده، زیستگاه گونههای گیاهی و جانوری و ... اشاره کرد.
آتش سوزی باعث از بین رفتن چرخه طبیعت و گونههای جانوری و گیاهی شده و باعث آلودگی هوا و فرسایش خاک نیز میشود. از این رو برای جلوگیری از وقوع این پدیده باید مناطقی که دارای پتانسیل آتش سوزی میباشند را شناسایی و تمهیدات لازم برای جلوگیری از آتش سوزی به عمل آورد.
از طرف دیگر برای استفاده درست و به جا از تجهیزات اطفاء حریق باید مناطقی که در زمان وقوع آتش سوزی، گسترش حریق در آنها نسبت به مناطق دیگر بیشتر است را شناسایی نمود تا بتوان حداکثر از تجهیزات اطفاء حریق بعمل آید. عوامل بسیاری باعث افزایش پتانسیل آتش سوزی و گسترش آن در یک منطقه میشود. در این مقاله با تفکیک این دو موضوع، فقط به بررسی مناطق دارای پتانسیل آتش سوزی پرداخته میشود.
Esra Erten در پارک جنگلی کشور ترکیه عوامل مؤثر در آتش سوزی و گسترش آن را به پنج عامل اصلی تقسیم نموده است. سپس از هر عامل یک نقشه با پنج طبقه اهمیت تهیه و با توجه به اهمیت هر عامل یک عدد به عنوان ضریب در لایه نقشه ضرب نموده و در نهایت لایهها را با هم جمع کرده است
- 2008 - Dao Thi Thanh Huyen برای تهیه نقشه مناطق پرخطر آتش سوزی در یکی از ایالتهای شمال غرب ویتنام عواملی که در محاسبات شرکت داده است را به چهار دسته تقسیم و از هر کدام از عوامل یک نقشه با هشت کلاس با توجه به خطر آتش سوزی تولید نموده است. لایههای اطلاعاتی استفاده شده توسط نامبرده عبارتند از: نوع پوشش گیاهی، شیب، جهت شیب و راه های دسترسی. برای هر کدام از نقشه ها براساس اهمیت وزن محاسبه شده و در لایه مورد نظر ضرب و نقشه مناطق پر خطر آتش سوزی تهیه گردیده است.
-2 منطقه مورد مطالعه و دادههای مورد استفاده
منطقه مورد مطالعه در محدوده 46o 29' 59" تا 46o 59' 53" طول شرقی و 33o 44' 7" تا 24 ' 5" 34o عرض شمالی، در جنوب استان کرمانشاه واقع شده است که وسعتی معادل 1750 کیلومتر مربع میباشد. در این منطقه در سال های اخیر آتش سوزیهای قابل ملاحظهای اتفاق افتاده است. میزان بارندگی از 270 تا 500 میلی متر از سالهای 85 تا 89 متغیر بوده است. بیشترین آتش سوزی این منطقه در دوره 5 ساله از سال 85 تا 89 در فصل پاییز به تعداد 38 مورد است که بیشترین آن برای مهر ماه با تعداد 25 مورد بوده است.
با توجه به نظرات کارشناسی و مطالعه منابع داخلی و خارجی و همچنین بررسی دادههای موجود در منطقه، از نقشههای مناطق مسکونی، راههای دسترسی، تراکم درختان، جهت شیب منطقه، ارتفاع منطقه، دما منطقه و بارش منطقه استفاده گردید که پس از آماده سازی داده با استفاده از نرم افزار ArcGIS 9.3 تجزیه و تحلیل اطلاعات صورت گرفت.
نقشه مناطق مسکونی، نقشه راههای دسترسی و مدل رقومی زمین از مرکز GIS و سنجش از دور نیروهای مسلح اخذ گردید و نقشه تراکم درختان از سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور تهیه گشت. اطلاعات مربوط به دما و بارش در منطقه هم از سایت سازمان هواشناسی کشور برگرفته شد.
-3 روش تلفیق خطی وزندار
در این پژوهش عواملی مهمی که در ایجاد مناطق با پتانسیل آتش سوزی بالا مؤثر میباشند مورد مطالعه قرار گرفتهاند که عبارتند از: تراکم درختان، ارتفاع منطقه، جهت شیب منطقه، فاصله از جادهها، فاصله از مناطق مسکونی، دما در منطقه، بارش در منطقه. با توجه به این که هر یک از عوامل ایجاد آتش سوزی دارای اهمیت مشخصی هستند، ما باید برای تهیه نقشه پهنه بندی مناطق پر خطر، هر یک از عوامل موثر را در یک ضریب که بوسیله فرمول زیر ارائه شده است ضرب نموده و آنها را به چند کلاس تقسیم مینماییم و در نهایت آنها را با هم جمع میکنیم. برای تلفیق لایهها از روش تلفیق خطی وزن دار استفاده گردید.
-4 آماده سازی دادهها
ابتدا لایههای مناطق مسکونی و راههای دسترسی موجود به وسیله تصویر ماهوارهای به هنگام گردید. سپس تمامی لایههای برداری از نظر GIS Ready کنترل شدند. برای پردازشهای رستری باید تمامی لایههای مورد استفاده به فرمت رستر تبدیل شوند که برای لایههای مناطق مسکونی و راههای دسترسی از تابع Distance نرم افزار ArcGIS 9 استفاده گشت و برای لایه تراکم از ابزار Feature to raster جعبه ابزار Spatial Analyst استفاده شد.
لایههای جهت شیب و ارتفاع از مدل رقومی زمین استخراج شد. لایههای هم دما و هم بارش با استفاده از روش IDW درونیابی شد و به لایه رستری تبدیل گشت. بعد از تولید فایلهای رستری، باید لایههای به دست آمده استاندارد سازی شوند. استاندارد سازی به این دلیل است که واحدهای اندازهگیری تمام لایها با هم یکسان نیست. مثلاً واحد لایه جهت شیب بر حسب درجه است و واحد فاصله از مناطق مسکونی متر است و این دو با هم قابل جمع نیستند پس باید دارای واحدهای یکسان شوند که توسط استاندارد سازی لایهها این کار انجام میشود.
جدول :1 مقادیر طبقه بندی جهت شیب
جدول :2 مقادیر طبقه بندی تراکم درختان
