بخشی از مقاله
چکیده
آتش سوزی در جنگلها و مراتع باعث نابودی بخش عظیمی از منابع طبیعی می شود . از آنجا که عوامل متعددی در وقوع حریق نقش دارند، پیش بینی دقیق زمان و مکان وقوع آتش سوزی امری دشوار است اما با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی می توان به صورت مکاندار، نقاط دارای خطر بالای آتش سوزی را شناسایی کرده و نظارت بیشتری بر آنها داشت. با توجه به اهمیت خطر آتش سوزی در مراتع هدف از این پژوهش تهیه نقشه پراکندگی خطر آتش سوزی مراتع با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - در مراتع شهرستان داراب است. ابتدا با بررسی نقشه های توپوگرافی حوزه مورد مطالعه، نقشه رقومی - ارتفاعی - شهرستان داراب در محیط GIS تهیه شد.
سپس با مراجعه به اداره منابع طبیعی شهرستان داراب اطلاعاتی جغرافیایی مکان هایی از مراتع که در سال های گذشته مورد آتش سوزی واقع شدند جمع آوری شد. این اطلاعات شامل طول جغرافیایی، عرض جغرافیایی و ارتفاع از دریا می باشد. در نهایت با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - نقشه خطر مکان های آتش سوزی در مراتع شهرستان داراب تهیه شد . این نقشه مکان های بحرانی خطر آتش سوزی در مراتع شهرستان داراب را نشان می دهد.
در مورد علت آتش سوزی در این مراتع نمی توان به طور قطع نتیجه گیری کرد. برای اینکه بدانیم اینکه این آتش سوزی ها عمدی بوده یا به طور طبیعی در اثر شرایط محیطی ایجاد شده است بایستی نقشه کاملتری از آتش سوزی در شهرستان داراب تهیه شود. برای تهیه نقشه قابلیت آتشسوزی مراتع بایستی اطلاعاتی متعدد ازجمله توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی و عوامل اقتصادی-اجتماعی منظقه مورد مطالعه در دسترس باشد. با مقیاسه نقشه کامل قابلیت آتش سوزی و این نقشه تهیه شده می توان به طور قطع در مورد علت عمدی بودن یا نبودن مکانهای مورد آتش سوزی اظهار نظر کرد.
.1 مقدمه
آتش سوزی های زیادی در مراتع مناطق خشک و نیمه خشک به وقوع می پیوندد که ممکن است سبب نابودی علوفه مرغوب و با ارزش شده، خاک با ارزش مرتعی را در معرض فرسایش قرار داده و موجب خسارات مالی و زیست محیطی زیادی گردد .آتش سوزی شدید مراتع ممکن است اثرات زیان آوری بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک داشته باشد.[1] آتش پدیده تخریبی طبیعی است که می تواند به شدت به پوشش گیاهی و خاک آسیب بزند و به این ترتیب مانع برخی عملکردهای اکوسیستمی مانند نگهداری منابع آب، محافظت از فرسایش خاک و تجمعمواد غذایی بشود . با دخالت آتش، معدنی شدن ترکیبات آلی موجود در پوشش گیاهی و سطح خاک بسیار سریع روی می دهد.[2]
آتش سوزی مراتع و جنگل ها یکی از مشکلات بزرگی است که دامن کشور ما را گرفته است. با توجه به اینکه ایران هم با تغییر اقلیم مواجه است و هم در منطقه گرم و خشک قرار گرفته است، جنگل ها و مراتع در معرض خطر آتش سوزی قرار دارند. با وجود آنکه سازمان محیط زیست و موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در خدمت محیط زیست کشورفعالیت می کنند اما باید سازمان دیگری به عنوان متولی و مسئولی برای مشکل آتش سوزی در نظر گرفته شود سال گذشته 18هزار و 480هکتار از مراتع و جنگل های کشور در آتش سوختند. عوامل مختلفی در نابود شدن این مراتع دخیل بوده اند که غفلت مردم مهم ترین عامل آسیب به محیط زیست شناخته شده است.
آلودگی هوا،از بین رفتن تنوع گونههای زیستی، گیاهی و جانوری،از بین رفتن محصولات کشاورزی و همچنین خسارت های کلان اقتصادی از جمله پیامد های آتش سوزی مراتع است. علاوه بر لزوم آگاهی دادن به مردم، دولت و مسئولان محیط زیست باید به دنبال تجهیز امکانات لازم برای مقابله با حریق باشند. آتش سوزی پوشش گیاهی مراتع یکی از دخالتهای مهم بشر در اکوسیستم است که می تواند فرایندهای این اکوسیستمها به ویژه معدنی شدن کربن خاک را دگرگون سازد.
یکی از اثرات اکولوژیکی و زیست محیطی آتشسوزی مراتع، سوختن ماده آلی خاک است که از مهمترین منابع قابل توجه تولید گازهای گلخانهای بوده و یک خطر جهانی محسوب می شود.[3] هنگامی که مراتع تحت تأثیر برخی فعالیتهای انسان مانند رخداد آتشسوزیهای مکرر قرار میگیرند، دگرگونی ماده آلی خاک دستخوش تغییر شده و این عامل میتواند بر باروری و ساختار جمعیت این اکوسیستم طبیعی مؤثر باشد.[4]
پیشرفتهای شکل گرفته در علم سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی طی دهه های اخیر، امکانات و ابزارهای دقی قتری را در اختیار پژوهشگران قرار داده است تا آتش سوزی در جنگلها را از جنبه های متعدد مورد مطالعه قرار دهند. نقشه خطرآتش سوزی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و تکنیکهای سنجش از دور در بخشی از سواحل اسپانیا تهیه شد.[5] نقشه پراکندگی فضایی خطر آتش سوزی سه حوزه جنگلی در استان گیلان با استفاده از روش تصمیم گیری چندمعیاره و سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه شد.[6] با توجه به اهمیت خطر آتش سوزی در مراتع هدف از این پژوهش تهیه نقشه پراکندگی خطر آتش سوزی مراتع با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - در مراتع شهرستان داراب است.
-2 مواد و روش ها
:1-2 موقعیت منطقه مورد مطالعه
شهرستان داراب به مرکزیت شهر داراب در جنوب شرقی استان فارس و با وسعت 15197 کیلومترمربع در محدوده جغرافیایی 54 تا 55 درجه و33 دقیقه طول شرقی تا 27 درجه و53 دقیقه و 29 درجه عرض شمالی قرار گرفته است. - شکل - 1 ارتفاع این شهر از سطح دریا 1180 متر می باشد. آب و هوای این شهرستان در زمستان سرد و خشک و تابستان گرم است. طبق آمار دمای بیشینه برابر 41 در تیرماه و کمینه دما برابر 3 درجه سانتی گراد در دی ماه است. بر اساس آمار ایستگاه هواشناسی شهرستان داراب - واقع در حسن آباد داراب - میزان میانگین بارش سالانه در شهرستان 250 میلیمتر می باشد. شکل 2 منحنی دما- باران منطقه را نشان می دهد. وجود ریزش های جوی در زمستان و تابستان باعث به وجود آمدن گونه های گیاهی یکساله و دائمی در این منطقه شده است.
